Agrologistika

11. Axborot logistikasi
11.1. Axborot oqimlari tushunchasi 
Moddiy oqimlarni boshqarish jarayoni asosida, logistik tizimlardagi axborotni qayta
ishlash yotadi. Shunday ekan, logistikaning asosiy tushunchalaridan biri bu axborot
oqimidir.
Axborot oqimi -bu logistik tizim ichida, logistik tizim va tashqi muhit orasida
harakatlanuvchi, logistik operatsiyalarning boshqaruvi va nazorati uchun zarur bo‘lgan
xabarlar va ma'lumotlar yig‘indisidir. Axborot oqimi qog‘oz va elektron hujjatlar
ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
Logistikada axborot oqimlarining quyidagi turlarini ajratadilar.
- oqim bilan bog‘lanuvchi tizimlar turiga ko‘ra: gorizontal va vertikal;
- o‘tish joyiga ko‘ra: ichki va tashqi;
- logistik tizimga nisbatan yo‘nalishiga ko‘ra: kiruvchi va chiquvchi.
Axborot oqimi joriy oqimdan oldin, u bilan birga, yoki undan keyin harakatlanishi
mumkin. Bunda axborot oqimi moddiy oqim bilan bir tomonga yoki qarama-qarshi tomonga
yo‘naltirilgan bo‘lishi ham mumkin.
- qarama-qarshi yo‘nalishdagi, moddiy oqimdan oldin keluvchi axborot oqimi,
odatda, buyurtma to‘g‘risidagi ma'lumotlardan iborat bo‘lishi mumkin;
- to‘g‘ri yo‘nalishdagi, moddiy oqimdan oldin keluvchi axborot oqimi, kelishi
kutilayotgan tovarlar to‘g‘risidagi birlamchi ma'lumotlardan iborat bo‘lishi mumkin;
- to‘g‘ri yo‘nalishda moddiy oqim bilan birgalikdagi axborot oqimida, moddiy
oqimning miqdor va sifat parametrlari to‘g‘risidagi axborotlar kelishi mumkin;
- qarama-qarshi yo‘nalishdagi moddiy oqimdan keyin kelgan axborot oqimida,
tovarlarni, moliyaviy mablag‘larni qabul qilinganligi natijalari, sifati va miqdori
to‘g‘risidagi, turli xil e'tirozlar to‘g‘risidagi axborotlar o‘tishi mumkin.
Umuman olganda axborot oqimining harakatlanish yo‘li, moddiy oqim harakati
yo‘nalishi bilan bir xil bo‘lmasligi mumkin.
Axborot oqimi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi.
-kelib chiqish manbai;
-oqim harakati yo‘nalishi;
-jo‘natish va qabul qilish tezligi;
-oqim intensivligi va boshqalar.
Axborot tizimlarining shakllanishi oqimlarining ayrim ko‘rsatkichlari kesimidagi
tekshirishlarsiz amalga oshmaydi. Misol uchun, biror korxonani hisoblash texnikasi bilan
ta'minlash masalasini, ushbu ish joyi orqali o‘tadigan axborot hajmi va qayta ishlashining

---

---

zaruriy tezligini bilmasdan hal qilib bo‘lmaydi.

Moddiy oqimni quyidagi tarzda boshqarish mumkin:
-oqim yo‘nalishini o‘zgartirib;
-jo‘natish tezligini, unga muvofiq bo‘lgan qabul qilish tezligigacha cheklab;
-oqim hajmini ayrim bo‘lim yoki tarmoqning o‘tkazish qobiliyati kattaligigacha
cheklab.
Axborot oqimi bir vaqt birligi ichida qayta ishlanadigan yoki o‘tkaziladigan axborot
miqdori bilan o‘lchanadi.
Biror-bir ma'lumotdagi axborot miqdorini tashish usullari, kibernetika fanining
axborot nazariyasi bo‘limida o‘rganiladi. Ushbu nazariyaga muvofiq axborot miqdori birligi
sifatida, ikkilangan birlik -Bit qabul qilingan. Elektron hisoblash texnikasini qo‘laganda
axborot baytlarda o‘lchanadi. Bundan kelib chiqan xolda kilobayt, megabayt va
gigabaytlardan ham foydalaniladi.
Xo‘jalik faoliyati amaliyotida axborot quyidagicha o‘lchanishi mumkin:
- qayta ishlagan yoki uzatilgan hujjatlar miqdori bilan*
- qayta ishlanadigan yoki uzatiladigan hujjatlardagi hujjat qatorlarining umumiy
soni bilan.
Shuni ham etiborga olish lozimki, iqtisodiy tizimlarda, logistik operatsiyalardan
tashqari, axborot oqimi sodir bo‘lishi va uzatilishi bilan kuzatiladigan, boshqa operatsiyalar
ham amalga oshiriladi. Ammo logistik axborot oqimi umumiy axborot oqimining eng
ahamiyatli qismini tashkil etadi. Ayniqsa ishlab chiqarish korxonalari va ulgurji savdo
korxonalarida bu xol yaqqol sezilib turadi.