Агрономия факультети талабалари учун Узумчилик фанидан

 
Muhokama uchun savollar: 
1. Tokzorlarda tuproqqa ishlov berish qanday tadbirlardan iborat? 
2. Tokzorlarda tuproqqa asosiy ishlov berish qachon, qaysi mashinalar 
yordamida bajariladi? 
3. Hosilga kirgan tokzorlarda qator oralariga necha martagacha ishlov beriladi? 
4. Tokzorlarda rejalashtirilgan hosilga qarab o„g„itlash me‟yori qanday 
belgilanadi? 
5. Tokzorlar necha marta va qanday usullarda sug„oriladi? 

---

7-jadval. Sug„oriladigan yerlarda hosilga kirmagan toklarni parvarishlashda qo„llaniladigan
namunaviy texnologik xarita. Yer maydoni – ga, ekish sxemasi 3x2,5 m. 
№ 
Agrotexnologik 
tadbirlar nomi 
Agregat tarkibi 
Bajariladigan ish 
xajmi 
Umumiy ish 
xajmiga 
nisbatan kishi 
kunlari 
Ish 
toifasi 
Toifalar qiymati, 
so„m 
Ish haqi, so„m 
Agrotexnik 
tadbirlarni 
bajarish 
muddati 
YOnilg„i sarfi, 
litr 
tr
aktor
rus
umi
mas
hina
r
us
u
mi
yoki
is
h
vos
it
as
i 
o„
lchov
bir
li
g
i 
jami
miq
-do
ri
kunli
k
me‟
yor
tr
aktor
chil
ar
is
hc
hil
ar
tr
aktor
chi
is
hc
hi
tr
aktor
chi
is
hc
hi
tr
aktor
chini
ki
is
hc
hini
ki
bir
bir
- 
li
kda
jami
xa
jm
iga
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
1 
Sug„orish 
tarmoqlarini 
tozalash, 20% 
qo„l kuchi 
m, 
kub 
37 
2, 8 
13, 2 
IV 
18088.95 
239033 
XI 
2 
Sug„orish 
tarmoqlarini 
tozalash, 80% 
EO-2621 
m, 
kub 
150 
70 
2.1 
IV 
19441.4 
41660 
XI 
0.5 
75 
3 
Sug„orish 
egatlarini olish (7 
marta) 
VT-
100D 
MPV-
1A 
ga 
70 
6.0 
11.7 
IV 
19441.4 
226816 
XII-II-X-
XI 
8.9 
623 
4 
O„q ariqlarni olish 
VT-
100D 
KZU-
1.3D 
km 
8 
16.1 
0.5 
V 
21298.85 
10583 
XI-III-V-
VI 
4.4 
35 
5 
Qishki sug„orish 
(2 marta), 30000 
m
3
qo„l kuchi 
ga 
20 
0.8 
25.0 
V 
19817.2 
XIII-II 
6 
O„q ariqlarni 
tekislash 
(4 marta) 
VT-
100D 
KZU-
0.3D 
kv 
km 
8 
16.1 
0.5 
V 
21298.85 
10583 
XII-III-V-
VI 
4.4 
35 
7 
Tuplarni yarim 
ochish (2 marta) 
T-70V 
MPV-
1A 
ga 
10 
4.3 
2.3 
V 
21298.85 
49532 
III-IV 
15.0 
150 

---

77 
8 
To„plarni to„la 
ochish 
TTZ-
80.10 
OVP-
0.45A 
ga 
10 
1.3 
7.7 
V 
21298.85 
163837 
III-IV 
49.6 
496 
9 
To„plarning ildiz 
bo„gzini ochish,
10 % 
qo„l kuchi 
ga 
1 
0.2 
6.7 
III 
16448.49 
109657 
III-IV 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
10 
Toklarni ko„tarib, 
simlarga bog„lash 
qo„l kuchi 
tup 
13330 
150.0 
88.9 
II 
14950.68 
1328617 
III-IV 
11 
Ko„chatlarni 
xatosini to„ldirish, 
10% 
qo„l kuchi 
tup 
1333 
100.0 
13.3 
IV 
18088.95 
IV 
12 
Qatorlarni 
yumshatish 
(2 marta), 8-10 
sm 
qo„l kuchi 
ga 
4 
0.10 
40.0 
II 
14950.68 
598027 
IV-VII 
13 Qator oralarini 
kultivatsiyalash (4 
marta) 80%,
10-12 sm 
TTZ-
80.10 
MPV-
1A 
ga 
32 
5.3 
6.0 
IV
19441.4 
117382 
IV-XI 
7.5 
240 
14 
Xomtok qilish
(2 marta) 
qo„l kuchi 
tup 
26660 
160.0 
166.6 
II 
14950.68 
2491157 
IV-VI 
15 
Yangi chiqqan 
novdani bog„lash
(2 marta) 
qo„l kuchi 
tup 
26660 
80.0 
333.3 
II 
14950.68 
4982314 
IV-VI 
16 Mineral 
o„g„itlarni 
yuklash, Azot - 
600, 
Fosfor - 300, 
Kaliy - 100 kg. 
TTZ-
60.10 
PK-0.5 
t 
15 
60.0 
0.3 
IV 
19441.4 
4860 
III-IV 
0.6 
9 
17 
Mineral 
o„g„itlarni tashib 
TTZ-
80.10 
RMU-
0.5 
ga 
10 
17.7 
0.6 
II 
16068.49 
9078 
III-IV 
1.55 
16 

---

78 
keltirish 
18 Mineral 
o„g„itlarni chuqur 
solish bilan 
birga sug„orish 
jo„yaklarini olish, 
24000-36000 m
3
T-70V 
MPV-
1A 
ga 
10 
8.4 
1.2 
V 
21298.85 
25356 
III-IV 
10.1 
101 
19 
Vegegativ 
sug„orish (6 
marta) 
qo„l kuchi 
ga 
60 
0.8 
75.0 
IV 
21622.25 
1621669 
IV-V-VI-
V-VII 
20 Kasallik va 
zararkunandalarga 
qarshi changlatish 
(3 marta) 
TTZ-
30 
OSHU-
150 
ga 
30 
14.0 
2.1 
2.1 
IV 
IV 
23238.87 18088.95 
49798 
38762 
V-VI-VII 
1.1 
33 
21 
Tuplarni kuzgi 
kesish 
qo„l kuchi 
tup 
13330 
245 
54.4 
IV 
18088.95 
984187 
X 
22 Ekishdan oldin 
tuproqni 
chizellash 
(chuqurligi 14-16 
sm) 2 marta 
TTZ-
60.10 
2PTS-
4-793A 
ga 
10 
8.6 
1.2 
II 
16068.49 
18684 
X 
2.5 
25 
23 Tuplarni ko„mish 
oldidan sug„orish, 
6000 m
3
qo„l kuchi 
ga 
10 
1.0 
10.0 
V 
19817.2 
19817.2 
X 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
24 Tuplarni ko„mish 
oldidan yotqizish 
qo„l kuchi 
tup 
133330 360.0 
37.0 
II 
14950.68 
553590 
X 
25 Tuplarni qishga 
ko„mish 
VT-
100D 
MPV-
1-A 
ga 
10 
6.3 
5.8 
V 
21298.85 
X-XI 
107 
107 
XAMMASI: 
42.0 
865.5 
728171 
13881740 
1945 
22 
Ko„zda 
tutilmagan 
xarajatlar (15%) 
6.3 
129.8 
109226 
2082261 
292 

---

79 
23 
JAMI 
48.3 
995.4 
837396 
15964001 
2237 
Umumiy ishlab 
chiqarish 
xarajatlari (5%) 
49.8 
Hamma mehnat 
xarajatlari 
48.3 1045.1 
24 
1 s. mahsulotga 
ketgan mehnat 
xarajatlari. 
kishi/soat 
Joriy mukofotlash (20%) 
167479 
3192800 
Sinflikka qo„shimcha haq to„lash - (10%) traktorchi va usta suvchi 
83740 
211710 
Stajga qo„shimcha haq to„lash (10%) 
83740 
Tarifga nisbatan 10% umumishlab chiqarish xarajatlari 
1596400 
JAMI: 
1172355 20964911 
15% ustama qo„shilgan 
175853 
3144737 
HAMMASI: 
1348208 24109648 
Jami mexanizatsiyada va qo„l kuchida bajarilgan ishlarga ish haqi 
25457856 
1 gektar maydon uchun yonilg„i sarfi, l/ga 
224 
Izoh: Texnologik xaritalarga qishloq xo„jaligi mahsulotlari etishtiruvchi korxonalarning tabiiy-iqlim sharoiti, geografik joylashuvi (relefi), agrotexnik tadbirlarni bajarilish 
jarayonlari va texnologiyalari, ularning ish hajmlari, zamonaviy texnikalardan foydalanish imkoniyatlari va qishloq xo„jalik texnikalari hamda mashinalarining rusumlarini 
o„zgarishidan kelib chiqqan holda tegishli tartibda o„zgartirishlar kiritiladi. Har bir qishloq xo„jaligi mahsulotlarini etishtiruvchi korxonalar ushbu namunaviy texnologik 
xaritadan foydalangan holda o„zlarining tabavalashgan amaliy texnologik xaritalarini ekin maydonlari konturlarining konfiguryasiyasi, tuprog„ining mexanik tarkibi, 
sug„orish egatlarining uzunligi, sug„orish usullari va ularning ta‟minlanganlik darajasi (nasos yordamida chivariladigan yoki oqin suvlari), toshloqlik va qiyalik darajalari 
(adirliklar, qirlar va bir tomonlama ishlov beriladigan maydonlar), yer osti sizot suvlarining yaqinligi, har xil noqurilmalar (sim yog„och, podstansiya, suv o„tkazish 
tarmoqlari, kanalizatsiya, sanoat quvurlari va shunga o„xshash boshqa) bilan bandligini e‟tiborga olgan holda ishlab chiqadilar. Tabaqalashgan amaliy texnologik xaritalarni 
ishlab chiqishda Qoraqalpog„iston Respublikasi va viloyatlar "Meyorlash-tadqiqot" markazlari bilan hamkorlik qilish tavsiya etiladi. Ushbu texnologik xaritalardagi tarif 
razryadlarining baholari 2015 yil 1 sentyabrdan boshlab eng kam ish haqining 130240 so„mdan kelib chiqib belgilangan yagona tarif setkasiga asosan hisoblangan. 

---

4 – amaliy mashg„ulot. Toklarda fenologik kuzatish o„tkazish,
fazalar davomiyligi va tinim davri
Ishning maqsadi: 
Talabalarga tokning har xil o„suv fazalarida bo„ladigan 
morfologik o„zgarishlarni, fenologik kuzatish olib borish tartibi va fenologik jadval 
tuzishni o„rgatish. 
Materiallar va jihozlar: 
1. A.A.Ribakov va boshqalar. O„zbekiston uzumchiligi”. Toshkent, 1969. 
2. Sh.Temurov. Uzumchilik. Toshkent. 2002 yil. 
3. Г.С.Морозова. Виноградарство с основами ампелографии (практический 
курс). Москва, 1978 г. .
4. Ампелография Узбекистана, Т., 1989. 
5. Fenologik kuzatish jadvali, grafiklar, rangli tasvirlar, amaliy mashg„ulot 
topshiriqlari. 
Asosiy tushunchalar. 
Tok ko„p yillik daraxtchil o„simlik, har yili tinim davrini 
(asosiy majburiy) va oltita o„suv fazalarini shira harakatining boshlanishi, kurtak 
chiqarishi, gullashi, mevalarini pishishi va xazonrezgilikni o„taydi.
Bu o„suv fazalarda tok ekinida katta morfologik o„zgarishlar kuzatiladi. Bu 
o„zgarishlarga asoslanib, bo„lg„usi agronom o„tkaziladigan agrotexnik tadbirlarni 
ishlab chiqishi zarur. 
Fenologik kuzatish o„tkazish uchun tokzorda har bir uzum navidan 25-30 tadan 
tup ajratib (bir xil tuplar), belgi qo„yib kuzatish olib boradi. Har bir fazaning 
boshlanishi deb 5% o„zgarish kuzatilganda belgilangan va olingan ma‟lumotlar qayd 
qilinib boriladi. Kuzda tokda bir qancha murakkab fiziologik va biokimyoviy 
jarayonlar (kraxmal to„planish, so„ngra uning shakllarga aylanishi, hujayra shirasi 
konsentratsiyasining ortish, hujayralarning suvsizlanishi va o„xshashlar) sodir bo„ladi. 
Bu jarayonlarning hammasi tokni chiniqtiradi, buning natijasida u sovuqqa chidamli 
bo„ladi. Agar pishgan novdalardagi kurtaklar 6-8% sovuqda nobud bo„lsa, 
chiniqqandan so„ng kurtaklar 16-18 va undan yuqori darajadagi sovuqqa ham 
chidaydi. Novdalarning pishishi, tokning chiniqishi va xazonrezgilik bilan tokning 
o„suv davri tugaydi, ya‟ni u qishki tinim davriga kiradi. Tokning o„sish va rivojlanish 
qonuniyatlarini, uning muhit faktorlariga talabini o„rganish uchun har bir xo„jalikda 
fenologik kuzatishlar olib borish, ya‟ni yillik sikl fazalarning boshlanishi va o„tishini 
aniqlash lozim.