Агрономия факультети талабалари учун Узумчилик фанидан

 
 
8.5.Tokda ozuqa moddalar etishmasligi.
 
Tokning ozuqa moddalar bilan me‟yorida ta‟minlanishi buzilganda 
butun o„simlik yoki uning ayrim a‟zolarining shakli, rangi, kimyoviy tarkibi 
va yashash muddati o„zgaradi. Bu o„zgarishlar tuproq, barg va meva 
bandlarini tahlil qilish yordamida aniqlanadi. 
Azot
etishmasligining belgilari spetsifik (faqat o„ziga xos) emas, ular tok 
ildizi nematoda yoki tuproqdagi patogen mikroorganizmlar bilan zararlanishi 
yoxud mexanik jarohatlanishi belgilari bilan bir xil. Barglar och-yashil, keyin sariq, 
yosh novda, barg va meva bandlari nimrang yoki qizil tus oladi. Novda o„sishi 
sekinlashadi yoki to„xtab qoladi. Ba‟zan bargning katga tomirlari orasida qo„ng„ir 
nekrotik dog„lar paydo bo„ladi, kuchli zararlangan barglar to„kiladi, uzum mayda 
bo„lib qoladi. 
Azot o„g„itini kyeragidan ortiqcha berish tok o„sishini kuchaytiradi, bo„g„in 
oralari uzayadi, barg tuq-yashil tus oladi va qalinlashadi, ba‟zan bukiladi. Boshqa 
makro va mikroelementlar etarli bo„lganida, azotning ortiqcha miqdori tokka zarar 

---

73 
yetkazmaydi. 
Fosfor
yetishmasligi tok ekinida kuzatilmaydi. Tadqiqotlarda fosfor 
yetishmasligida novda, ildiz va barg o„sishi sekinlashadi, barglar mayda bo„lib 
qoladi va to„q-yashil tus oladi, chetlari pastga bukiladi. O„tkir fosfor 
yetishmasligida barglarda punktir shaklli qizil dog„chalar hosil bo„ladi. Fosfor 
kyeragidan ortiq bo„lishi tokka Zn va Fe yetishmasligiga olib keladi. Fosfor 
yetishmasligi o„ta nordon tuproqlarda kuzatilishi mumkin. 
Kaliy
yetishmasligi kuzatilganida erta bahorda yosh barglar och-yashil tus 
oladi, chetlarida nekrotik dog„lar paydo bo„ladi. Barglarning chetlari quriydi, 
yuqoriga yoki pastga bukiladi, shakli buziladi, ustida burushiqlar hosil bo„ladi. Yoz 
oxirida novdalarning pastki qismlaridagi barglarning tomir oralari, so„ngra barcha 
qismlari quyosh nuri ta‟sirida binafsha- qo„ng„ir yoki to„q-qo„ng„ir tus oladi. 
Magniy
y
etishmasligi yengil, nordon, Mg miqdori kam, kaliy miqdori 
nisbatan ko„p, SaS0
3
miqdori esa ko„p bo„lgan qumoq tuproqdarda kuzatiladi. 
Oldin tarkibida Mg etarli bo„lgan tuproqqa kaliy yoki ammoniyning yuqori 
miqdorlarini 
kiritish 
Mg 
yetishmasligiga 
olib 
kelishi 
mumkin. 
Mg 
yetishmasligining asosiy belgilari bahorda barg nekrozi, Yoz va kuzda tomir oralari 
sarg„ayishidir. Odatda gullashdan oldin yosh barglarning chetlariga yaqin joylari va 
tomirchalari orasida kichik, qo„ng„ir-yashil dog„lar paydo bo„ladi. Ellips yoki oval 
shaklli nekrozlar barg chetiga parallel yo„nalishda joylashadi. Yozda tomirlar orasi 
oldin oq, keyin chetlari barg bandiga qarab sariq tus oladi. Mg yetishmasligi Mn, 
K, Zn va B yetishmasligidan sariq xloroz mavjudligi, uning shakli va pastki 
barglarning paydo bo„lishi bilan farqlanadi.
Kalsiy yetishmasligi tarkibida kvars va shag„al bo„lgan toshloq va o„ta 
nordon (pH > 4,5) tuproqlarda kuzatiladi. Oldin barglarning chetida nekrotik 
hoshiyali dog„ paydo bo„ladi, u barg bandiga qarab o„sadi. Bo„g„in oralig„ining 
po„stlog„ida to„q-qo„ng„ir, diametri 1 mm gacha keladigan bo„rtmalar paydo 
bo„lishi mumkin. O„sayotgan uzum boshlari uchidan boshlab qurib qoladi.