Ahloqiy tarbiya jarayonida pedagogning roli va vazifasi

BOB YUZASIDAN XULOSA
Farzand o`stirayotgan har bir ota-ona bolaning o`smirlik davri haqida ko`plab ma`lumotlarni eshitgan bo`lsa ajab emas. Ehtimol, quloqqa chalingan har qanday voqea-hodisalar sizni xavotirga solgandir, ammo ana shu davr borasidagi aniq ma`lumotlarga ega bo`lsangiz, xavotirga aslo o`rin yo`q.Kecha bola, bugun o`smirKuni kecha beozorgina, yuvoshgina bo`lib yurgan, qalb kechinmalari bilan o`rtoqlashgan bolaning birzumda tutoqib, asabiylashib ketishi, gapga quloq solmasligi, qo`pollik bilan javob berishining sababi nimada deb o`ylanib qoladi, gohida ota-onalar. To`g`ri, o`smirlar ba`zida muammo tug`dirishi mumkin, ammo mazkur davrdagi o`zgarishlar sizni xayratga solmasin. Axir farzandingiz, ba`zilar uchun unchalik oson bo`lmagan o`smirlik davrini boshdan kechiryapti. Bunday paytda gormonal o`zgarishlar sodir bo`lib, bolaning xatti-harakatlarida aks etadi. U o`ta ta`sirchan, asabiy bo`lib, ba`zan halovati yo`qdek ko`rinadi. O`smirlar ko`pincha javobsiz muhabbat, ota-ona yoki tengqurlari bilan kelishmovchiliklar, kelajak oldida qo`rquv hamda yolg`izlikdan aziyat chekishadi. To`g`ri, o`smirlik davrida hamma bolalarda ham bu kabi muammolar kuzatilmaydi, biroq organizmdagi o`zgarishlar vaqti-vaqti bilan o`zini namoyon etadi. Hurmatli ota-onalar bunday muhim damda, farzandingiz bilan til topishish uchun sabr-toqat qilishlingizga to`g`ri keladi.

II-BOB. TARBIYAVIY ISHLAR METODIKASINING ASOSIY MAQSAD VA VAZIFALARI
II.1. Tarbiyaviy ishni tashkil etishda ota-onalar bilan ishlashning shakl va metodlari.
Guruh rahbari ota-onalar bilan ish olib borishda ishlashning xilma-xil shakl va metodlaridan foydalanishi lozim. Ota-onalar bilan ishlashga shaxsiy ishlar jamoa bilan birgalikda olib borilsamaqsadga muvofiq bo‘ladi. Biz quyida ota-onalar bilan ishlashning asosiy shakllari bilan tanishib chiqamiz :
1. Talabalarning uylariga borish – bu oila bilan aloqa qilishning eng samarali shakllaridan biridir. Bunda guruh rahbari talabaning ota-onasi, uning yashash sharoiti, moddiy imkoniyatlari bilan tanishishga imkon topadi.
2. Ota-onalarni o‘quv yurtiga chaqirish. Bundan maqsad, faqatgina talabalarning xulqi, savodliligi va boshqa xususiyatlari bilan ota-onani tanishtirish emas, balki shu bilan birgalikda ota-onalarga pedagogik va ruhiy maslahatlar berib, ularga talabani oilada tarbiyalashlariga yordam ham qilishdir.
3. Ota-onalar bilan ishlash. Bu esa talabaga chaqiriqlar yoki maxsus da’vatnomalar orqali amalga oshiriladi.
4. Ota-onalar guruh majlisini o‘tkazish. Bu shakldagi aloqa maxsus ish rejasi orqali amalgaoshiriladi.
5. Ota-onalarni maxsus pedagogik va psixologikbilimlar bilan qurollantirish maqsadida ular bilansuhbat va ma’ruzalar o‘tkaziladi.
6. Savol-javoblar kechasi. Ishning bu shakli guruh talabalarning xususiyati, harakterini yaxshiroq o‘zlashtirish imkonini beradi.
7. Ota-onalarning tarbiya borasidagi ilg‘or tajribalar bilan fikr almashish, o‘rtoqlashish. Bu narsa quyidagi mavzuda bo‘lishi mumkin:a) yoshlarni qanday qilib mehnatga tayyorlash mumkin? b) talabaning kundalik rejimi haqida.v) “Ota-onalarning obro‘si” haqida, “Oilada yoshlarga axloqiy tarbiya berish” va hokazolar to‘g‘risida anjumanlar o‘tkazish.
8. O‘quv yurti qoshida ota-onalar universitetlarini tashkil etish va bu universitetlardan tizimli ish olib borish:a) ota-onalarni tarbiya sohasidagi adabiyotlar bilan tanishtirish.b) “Ota-onalar, sizlar uchun” degan mavzuda og‘zaki jurnal.v) faol ota-onalarning tarbiyaviy ish tajribalari bilan boshqa guruh rahbarlarini tanishtirish kabiishlar olib borilishi lozim.Guruh rahbarining ota-onalar bilan olib boradigan ishlari g‘oyat keng, ko‘p qirrali bo‘lib, bu ishlar faqat guruh va o‘quv yurti miqyosi bilan cheklanmaydi, aksincha turar joylardagi va talabaning ota-onasi ishlab turgan korxonadagi jamoatchilik bilan ham yaqin aloqada bo‘lishni taqozo etadi.Bizning yosh avlod xalkimizniig inkilobiy, mehnat, jangovar an’analarini uzlashtirib, uziga katta avlodning eng yaxshi fazilatlarini — goyaviy e’tikod va matonatni, Vatanga muxabbatni, uning ikgisodiy, siyosiy va jangovarkudratini mustahkamlashda ishtirok etishga intilishni singdiribgina uz bobolari va otalari ishini davom ettira va kupaytira oladi. Bu ishda ota-onalar ayniksa muhim urin tutishlari kerak.1Buni barcha guruh rahbarlari nazarda tutishlari muhimdir, Bunda shaxsning huquqiy etukligi shaxs ijtimoiylashuvining maxsuli ekanligini har bir oilaga tushuntirish goyat muhimdir. Oila shaxs uchun uning ijtimoiylashuv jaraeni ruy beradigan, uning a hloki, duiyokarashi asoslari va hokazolar tarkib topadigan dastlabki va ni hoyatda mu him a hamiyatga ega bulgan jamoadir.Oila boshka tarbiyaviy muassasalardan farkli pavishda odamning butun hayoti davomida uning barcha tomonlariga, kirralariga ta’sir kursatishga kodirdir va odatda ta’sir kursatadi. Oila tarbiya vazifasining bu ulkap mikyosi uning mafkuraviy va psixologik ta’­sir kursatiishning chuquruziga hosligi bilan uygunlashib ketadi. Bu esa uni oliy darajada ta’sirchan kilibgina kolmay, shu bilan birga sha hsni shakllanti­rish jarayonining zarur buginiga ham aylantiradi.Oilanipg yuksak tarbiyaviy imkoniyati shaxslar va ota-onalarning uziga hos hususiyatlari: kon-karindoshligi, muhabbati, yakinligi, ishonchi,burch hissi, obruliligi va hokazolar bilan ta’minlanadi. Uz farzandining barcha zaif va kuchli tomonlarini yurgakdagi chogidan biladigan, uning kalbidagi eng kichik harakatni ham sezadigan va tushunadigan, unga ta’sir etishni bi­ladigan onadan va otadan ya hshirok. kim ham ularni ezgulikka, mehnatsevarlikka, dustlikka, muhabbatga urgata oladi!Ma’lumki, xilma- hil faoliyat sharoitida shaxsning kobiliyatlari eng samarali rivojlanadi, uning ijodiy imkoniyatlari ochiladi, shaxsni oiladan boshka kaerda ham faoliyatning hilma- hil turlariga jalb etish mumkin. Oilaviy tarbiyanipg kimmatliligi va a hamiyati yana shundaki, kichik shaxslik paytida oilada egallangan narsalar bir umr saqlanib koladi. Xuddi shuning uchun ota-onalarning shaxslarni har tomonlama tarbiyalash majburiyati konuniy tarzda belgilab kuyilgan.Guruh rahbarlari ota-onalar bilan birgalikda tar­biyaviy ishni tashkil etar -kanlar, eng yangi psixologik-pedagogik tadkikotlar ma’lumotlarini e’tiborga olishlari ham mu himdir, ularga;muvofik usib kelayotgan kishi sha hsini shakllantirishga oilaning kushadigan hissasi turli yosh boskichlarida turlicha buladi va tulkinsimon uzgaradi. Dastlabki 3 yil ichida u ayniksa kuchli buladi, shundan keyin oilaviy ta’sirning muayyan darajada barqarorlashuvi davri boshlanadi. Uningnavbatdagi chukkisik» odatda ma htabgacha yosh tugaydigan paytga tugri keladi, shundan keyin ta hminan usmirlik davrigacha u zaiflashgandek buladi. Yana ota-onalariing ta’siri ota-ona oilasidan ajralib, uzoilasini uzguncha ancha kuchayadi.Psixologik-pedagogik tadkikotlarning ma’lumotlari ba’zan shaxsning imkoniyatlari tugrisidagi barqaror tasavvurlarni uzgartirib yuboradi. Masalan, ych yillik shaxslar olimlar birnecha yil mukaddam ta hmin kilganlariga nisbatan ancha chukur idrok etish kobiliyaiga ega, uch yoshli shaxs hozir fakat olti eshli shaxslar kilgan va kilmagan narsalarni bilishi vaqilishli mumkinligi kichkintoyni yurishdan oldin suzishga, ona tili bilan deyarli baravar chet tilidagapirishga urganishmumkinligi va hokazolar ma’lum buldi.Va holanki, tajribaning kursatishicha, ota-onalar kupincha uzlarini tarbiyaviy ishga tula tayyor deb biladilar va maxsus pedagogik bilimlarni egallashni zarur deb hisoblamaydilar. Ota-onalarning bu husuiyatini tanikli pedagog vapsi holog K. D. Ushinskiy uz davrida ta’kidlagan edi. «Tarbiya san’ati, — deb degan edi u, — shunday hususiyatgaegaki,deyarli barchaga tanish va tushunarli, ba’zilarga esa juda oson ish bulib tuyuladi — odam bu ish bilan nazariy va amaliy ji hatdan kanchalik kam tanish bulsa, unga bu shunchalik tushunarli va oson bulib kurinadi. Deyarli hamma tarbiyasabr-tokatni talab etishini e’tirof qilishladi, ayrimlar buning uchuntugma kobiliyatvamalaka,ya’ni kunikmakerak, deb uylaydilar;lekinjuda kam odam sabr-tokat, tugma kobiliyat va malakadan tashkari yana ma hsus bilimlar .keraqligi haqida ishonch hosil kiilish-Bunday bilimlarniiig yukligi oilaviy tarbiyada kuplab hatolarga olib keladi, guru h ra hbari ota-onalar bilan ishlashda buni hisobga olmay iloji yuk.. Bu jihatdan ota-onalarning shaxslarni tarbiyalashdagi quyidagi qiyinchiliklari va hatolarini ajratib kursagish mumkin:
1. Ota-onalarning shaxslar bilan muomalasining etishmasligi. Ular uzlari, ishlari haqida kam suzlab beradilar, o‘quv bilim yurti talabalar jamoasining hayoti, uz shaxssining kizikishlari, uning jamoat ishlari, buishgamunosabati va hokazolar bilan kam kizikadilar. Muomalaning etishmasligi shaxslarning ota-onadan uzoklashishiga olib keladi,;kattalarni shaxsga yanada faolrok ta’sir kursatish imkoniyatidan ma hrum etadi.
2. Shaxslarni mehnat jarayonlariga jalb etish orkali ularning me hnat tarbiyasini tashkil kila bilmaslik Ona ishga kumilib ketgan paytda shaxslar oilaviy ishlardan, turar joylardagi ishlardan va hokazolardan ozod etiladilar. Buning natijasida mehnatga mensimay munosabatda buladilar.
3. Ota-onalar turmushida salbiy misollarning mavjudligi o‘quv muassasasining pedagogik kuch-gayratini yukka chikaradi.
4. Ota-onalar tarbiyaviy ta’sirining izchil emasligi — onda-sonda uqishini tekshirish, biror nojo’ya ish uchun jazolash va hokazolarahloqiy immunitet hosil bulishiga yordam bermaydi.
5. Oilaviy tarbiyaningasosi sifatida takiklashlar sistemasi — ijobiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, shaxs hayotini u har doim turli hatti-harakatni mashk qiladigan tarzda tashkil eta olmaslik natijasidir. Bu sistema shaxsning kattalar xohishiga salbiy munosabatini tugdiradi, mustakillikning rivojlanishini susaytiradi.
6. Harakatlarning o‘quv bilim yurti bilan muvofiqlashtirilmagan-ligi yoki u bilan kelishmovchilik. Tarbiyalanuvchida pedagogga, o‘quv bilim yurtiga ishonchsizlik paydo buladi vausib boradi, bu esa uning kamchiliklarini tuzatishni kiyin-lashtiradi, pedagogik ji hatdan karovsizlik holatiga olib keladi.
7. Ayrim ota-onalarningshaxslar ulgayib borishibilan tarbiyaviy faollikni susaytirib yuborishlari, bu esa shaxslarning ota-onalardan uzoklashuviga, o‘quv bilim yurtiga kizikishi pasayishiga va hokazolarga olib keladi.
8. Qarorlar qabul qilishlda kechikish. SHaxs katta bulgandan keyin aqli kirib, tuzaladi deb uylash odatda uzini oqlamaydi, kupincha kayta tarbiyalashni talab etadigan pedagogik jihatdan karoveizlik holatiga olib keladi.Kursatib utilgan kamchiliklar katoriga ota-onalar­ning tarbiya usullarini bush bilishlarini, shaxslar ulgayishi bilan ularni uzgartirishni bilmaslik yoki istamaslik ota bilan onaning talablari birligining, pedagogik odob, chidamningyukligi, ota-onalarning turmushning ma’naviy tomoniga zid tarzda moddiy tomoniga kizikib ketishi va boshkalarni kushish mumkin.Ota-onalar bilan ish shakllari va usullarini tanlashni odatda guruh ra hbari uz shaxsiy hususiyatlari tajribasini, talabalarning oilalarida vujudga kelgan uziga hos hususiyatlarni, ota-onalarning bilim va tajribasini, tarbiyalanuvchilarni tarbiyalashda yukorida kursatib utilgan hatolar va kyinchiliklarni, fe’l-atvor hususiyatlarini, o‘quv muassasasi pedagoglar jamoasidagi muhitni, ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan an’analarni va hokazolarni hisobga olib belgilaydi, Tajribaning kursatishicha, guruh rahbarining ota-ona­lar bilan hamkorligining ommaviy, guruh. tarzidagi va yakka tartibdagi ish shakllarini oqilona birga qo’shib olib borish, bunda uning mazmunida izchillikka rioya etish orkali erishiladi.1.Ota-onalar bilan ishlashning shakl va metodlari.Guruh rahbari ota-onalar bilan ish olib borishda ishlashning xilma-xil shakl va metodlaridan foydalanishi lozim. Ota-onalar bilan ishlashga shaxsiy ishlar jamoa bilan birgalikda olib borilsamaqsadga muvofiq bo‘ladi.
Guruh rahbarining ota-onalar bilan olib boradigan ishlari g‘oyat keng, ko‘p qirrali bo‘lib, bu ishlar faqat guruh va o‘quv yurti miqyosi bilan cheklanmaydi, aksincha turar joylardagi va talabaning ota-onasi ishlab turgan korxonadagi jamoatchilik bilan ham yaqin aloqada bo‘lishni taqozo etadi.Bizning yosh avlod xalkimizniig inkilobiy, mehnat, jangovar an’analarini uzlashtirib, uziga katta avlodning eng yaxshi fazilatlarini — goyaviy e’tikod va matonatni, Vatanga muxabbatni, uning ikgisodiy, siyosiy va jangovarkudratini mustahkamlashda ishtirok etishga intilishni singdiribgina uz bobolari va otalari ishini davom ettira va kupaytira oladi. Bu ishda ota-onalar ayniksa muhim urin tutishlari kerak. Ota-onalar bilan ish shakllari va usullarini tanlashni odatda guruh ra hbari uz shaxsiy hususiyatlari tajribasini, talabalarning oilalarida vujudga kelgan uziga hos hususiyatlarni, ota-onalarning bilim va tajribasini, tarbiyalanuvchilarni tarbiyalashda yukorida kursatib utilgan hatolar va kyinchiliklarni, fe’l-atvor hususiyatlarini, o‘quv muassasasi pedagoglar jamoasidagi muhitni, ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan an’analarni va hokazolarni hisobga olib belgilaydi, Tajribaning kursatishicha, guruh rahbarining ota-ona­lar bilan hamkorligining ommaviy, guruh. tarzidagi va yakka tartibdagi ish shakllarini okilona birga kushib olib borish, bunda uning mazmunida izchillikka rioya etish orqali erishiladi.