Ажиниёз номидаги Нукус Давлат педогигика институти

N`yutonning uchinchi qonunining ta`rifi:

Jismlar bir-biriga bir to`g`ri chiziq bo`ylab yo`nalgan, modullari teng, yo`nalishlari qarama-qarshi bo`lgan kuchlar bilan ta`sirlashadilar. Bu qonunni o`quvchilar yaxshi o`zlashtirishlari uchun “N`yutonning qonunlari” o`quv fil`mining III-qismini ko`rsatish tavsiya etiladi.

Shundan so`ng butun olam tortishish kuchi, ishqalanish kuchi, og`irlik kuchi, elastiklik kuchi haqida ma`lumot berilsa, hamda formulalar tushuntirib o`tilsa, maqsadga muvofiq bo`ladi.
Xulosa

Tajribalar va kuzatishlar, jismlarning harakatlarining o`zgarish sababi, ya`ni ularning tezligining o`zgarish sababi, ularga boshqa jismlarning ta`siri ekanligini ko`rsatadi. Bir jismning boshqa jismga, uning tezligining o`zgarishiga olib keladigan ta`siri, son jihatdan kuch deb ataluvchi fizik kattalik bilan ifodalanadi.

Bir jismning boshqachiga ta`siri bir tomonlama emas. Jismlarning o`z-ara ta`sirlashadi. Berilgan o`z-ara ta`sirlashuvda jismning olidigan tezlanishi, ixtiyoriy jism uchun ham tan bo`lgan alohida hossasi-uning inetrligiga bog`liq. Bu hossasi son jihatdan massa deb ataluvchi fizik kattalik bilan ifodalanadi.
Xarakat qonunlari ikkita oddiy formula bilan ifodalanadi. Ammo, bularda qiziqarli ko`p ma`no bor. Shunki, bizning yashayotgan atrofimizda har xil turdagi xarakatlar mavjud. Daryolardan suvlarning oqishi, suv kulamlaridagi suvlarning sarqirashi. er yuzida shamollar va davullar ko`tariladi, yo`llardan avtomobil`lar yuradi, dengizlarda korab`llar yuradi, havoda samolyotlar uchadi, kosmik fazolarda galaktikalar, yulduzlar, planetalar va inson tomonidan yasalgan kosmik korabl`llar harakatlanadi.
Bu harakatlar va ularning amalga oshiruvchi jismlarning hech biri ikkinchisiga uxshamaydi. Ularga tu`sir qiluvchi kuchlar ham bir-birlarini takrorlamaydi.
Ammo, bu harakatlarning, jismlarning va kuchlarning barchasi uchun biz yuqorida keltirgan, shakli oddiy bo`lgan formulalarda matematik formada ifodalangan N`yuton qonunlari o`rinli bo`ladi.
Fizika tarixida birinchi bo`lib N`yuton mexanikasi hoditsalarining butunlay hajmli sifini –jismlarning harakatini to`g`ri ochib beradigan nazariya bo`lib hsioblanadi.
N`yuton zamondoshlarining biri bu nazariyaga o`zining fahrlanishini qo`yidagi sh`erlar bilan bildirgan
Bu dun`yo qorong`u g`aflatda edi, Nurga zor edi! Mana, N`yuton keldi dunyoga!
N`yuton qonunlari printsipi tomonidan mexanikaning hohlagan masalasini echishga mumkinchilik beradi. Agarda jismga ishlatilgan kuchlar ma`lum bo`lsa, u holda ixtiyoriy vaqt momentidagi teaektoriyaning ixtiyoriy nuqtasidagi tezlanishini topishga bo`ladi.
N`yuton qonunlari, insonlarga faqat harakat qonuniyatlarining o`ргатиб qo`ymasdan, ularni boshqarishga ham imkon beradi. Masalan, kosmik korabl`larning uchishini boshqaruvchi olimlar, albatda, korabl`ning koordinatasini hohlagan vaqtda bilishlari zarur.
Bundan shuni aytish mumkinki, mexanika qonuniyatlaridan faqat harakatlanuvchi jismlarning koordinatalarini hisoblash uchun foydalaniladi deb tushunish notug`ri. Jismning harakati ma`lum, ya`ni har xil vaqt momentlaridagi uning ahvoli ma`lum hollarda kam emas. U holda N`yuton qonunlari jismga qanday kuchlar ta`sir qilishini aniqlashga imkon topish mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar

1.I. Xabibullaev P.Q.Boydedaev .A.Baxramov.A. «Fizika» Toshkent.2005-yil.

2. A.Yusupov «Ilg`or pedagogik texnologiyani qo`llash». 2007-yil.
3. N.Sh.Turdiev 9-sinf «Fizika» darsligi.2006-yil.
4. Evenchik E.e., Shamash S.Ya., Orlov A.V. O`rta maktabda fizika o`qitish metodikasi. (Mexanika). T., 1989 y.
5. Yusupov A., Mirzaxmedov B., G`ofurov N.B., Toshmuhamedov F.F. Fizikadan praktikum. T., 1992 y.
6. Fizika o`qitish metodikasi asoslari. A.V.Perishkin va boshq. tahrir ostida. T.: 1990 y.
7. No`monxo`jaev va boshqalar. Fizika. AL uchun. 1 qism. T.: 2002 y.
8.А.Қосимов, Х.Жўрақулов, А Сафаров. Физика курси. 1- том. Механика. Т.: ”Ўқитувчи” – 1994.
9.И.В.Савельев. «Умумий физика курси», т.1, Т.: «Ўқитувчи»,1975
10.Д.В.Сивухин. Общий курс физики, М.: 1989
11.O.Ahmadjanov. Fizika kursi. Tom 1, T.: 1983
12 . Internet materiallari.
www. ziyo.net.uz
www.phusics.ru