Akif Aşırlı
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mirzə Allahverdiyev: - Biz həmin gün Horagül istiqamətində postda dayanmışdıq. Amma "Finski" evlər yananda geri çəkildik. Fevralın 26-da onların çoxu Beşmərtəbə deyilən yerə toplaşmışdı. 100-ə qədər adam vardı orda. Sonra çıxıb Boz Dağ istiqamətində irəlilədik. Fevralın 28-də ermənilər mühasirəyə alıb tutdular bizi. Həmin saat əl-ayağımızı bağlayıb başladılar döyməyə, işgəncə verməyə. Sonra apardılar Əsgərana. Orada milis idarəsinin həbs otağında bizi saxlayırdılar. Bir neçə qızıl dişim vardı. Yerə yıxıb əl-ayağımı bağladılar. Başladılar kəlbətinlə dişlərimi sökməyə. Kəlbətinlə dartır, çəkiclə vururdular dişimə. İnildəyir, zarıyırdım ağrıdan. Yalvarır, yaxarır, bu işgəncəyə son qoymağı xahiş edirdim. Neçə saat huşsuz qaldığımı bilmirəm. Amma gözümü açanda hiss etdim ki, qızıl dişlərimi sındırıb götürüblər. Ermənilərin verdiyi işgəncə yalnız qızıl dişlərimi sındırmaqla bitmədi. Söyüş, təhqir, təpiklə vurmaq, döymək hər gün olurdu. Girovluqda qaldığım 18 günün elə bir vaxtı olmadı ki, mənə işgəncə verməsinlər. Yaman vəhşi idi ermənilər, gözlərini qan tutmuşdu. Ürəklərində heç bir insaf, ədalət yox idi. Bizi döyməkdən, təpikləməkdən ləzzət alırdılar. Bir dəfə isə məni çılpaq soyundurub dubinka ilə döydülər. Ürəkləri soyumadığından götürüb ikinci mərtəbədən atdılar məni yerə. Bütün bədənim əzilmişdi. Necə kinli, qəzəbli idi bu ermənilər bizə qarşı? Edik adında bir erməni vardı. Hər gün içəri girib mənə özünəməxsus xüsusi işgəncə verirdi. Ağır çəkmələri ilə əllərimin üstünə çıxıb tapdalayır, əzir və bundan ləzzət alırdı. Mənim iniltim, qışqırtım ona təsir etmirdi, əksinə kefi açılırdı... Ermənilər tez-tez bizə deyirdilər: "Sizi qıracağıq, buralardan tamam qovacağıq. Donuzlarımızı gətirib Kürdə suvaracağıq". Hər gün bizə bir parça çörək, bir balaca qabda da su verirdilər. O çörəyi, suyu verəndən sonra gəlib möhkəm döyürdülər. On səkkiz gün girovluqda qalandan sonra məni dəyişib Ağdama gətirdilər. Öyrəndim ki, anamı da ermənilər bir neçə gün girov saxlayıb, qızıl üzüyünü alıb buraxıblar. Qardaşım Elşəni isə mənim günümə salıblar. Girovda işgəncələr verib qızıl dişlərini söküblər. Öyrəndim ki, ermənilər iki qardaşımı öldürüblər.
- Fevralın 25-də gecə saat 10-da Əsgəran istiqamətində səngərdə idik. Hər tərəfi ermənilər ağır texnika ilə mühasirəyə aldılar. Bir qədər atışdıqdan sonra gedib qadınları, uşaqları da götürüb Dəhraz tərəfə çəkildik. Hər tərəfi ermənilər ağır texnika ilə mühasirəyə aldılar. Bir qədər atışdıqdan sonra gedib qadınları, uşaqları da götürüb Dəhraz tərəfə çəkildik. Hər tərəfdən mühasirədə olduğumuzu hiss edirdik və hər yandan bizə atırdılar. Üç gün ac-susuz meşədə qaldıq. Sonra ermənilər bizi mühasirəyə alıb tutdular. Yanımızda 300-ə qədər qadın, uşaq vardı. Hamımızı yığıb apardılar donuz fermasına. Milli ordu paltarında olanlardan 13 nəfəri seçib apardılar. Az keçməmiş güllə səsləri eşitdik. Bildik ki, o yazıqları güllələyiblər. Üç gün qaldıq donuz fermasında. Yeməyə heç nə vermirdilər. Elə hərdən gətirib camaata azca çiy buğda paylayırdılar. Üç gün sonra gəlib aramızdan iyirmi adamı seçdilər. Qışqırdılar ki, iyirminiz də əlləri yuxarı vəziyyətdə çölə çıxın. Bizi "KamAZ"a doldurub gətirdilər Stepanakertin milis idarəsinə. Orda bizi möhkəm döydülər. Sonra qeydiyyata aldılar. Mənim paltarımı yoxlayanda paltomun cibindən patron tapdılar. Dedilər ki, sən milli ordu əsgərisən. Məni lüt soyundurdular. Dubinka ilə başladılar döyməyə. Ermənilərdən biri əlində balta mənə sarı gəldi, qorxdum ki, balta ilə başımı kəsəcək. Balta ilə paltomu kəsib doğradı. Sonra da sürüyüb atdılar kameraya. Gecə saat 1-2 olardı. Bu dəfə başqa erməni "boyevikləri" içəri girib hirslə qışqırdılar: "Ara, bizim torpaqda siz axı nə edirsiniz?" Başladılar bizi döyməyə. İki qızıl dişimi vurub sındırdılar. Hər gün bu vəziyyət təkrar olunurdu. Ermənilər gah ayıq başla, gah da sərxoş vəziyyətdə gəlib bizi şil-küt edirdilər. Yeməyə bir parça çörək, içməyə də yeddi 36
adama bir qab su verirdilər. Yanımızda Qaradağlıdan olan girovlar vardı. Yazıqları bit basmışdı. Bütün günü yazıqlar qaşınır, dırnaqları ilə dərilərini qoparırdılar. Yanımızda Nəbiyev Əli adlı bir kişi vardı. Yazıq zarıya-zarıya öldü. Ermənilər yaman zülmkar idilər. Qadağan etmişdilər ki, gecələr bir-birimizlə danışmayaq. Qorxa-qorxa, pıçıltı ilə danışırdıq. Yatanda bir-birimizə, kürək-kürəyə söykənib yatırdıq. Döşəmə beton olduğundan daim rütubət vardı. Nəzarətçilər əlində bıçaq dəhlizdə gəzinir, səs eşidən kimi içəri girib bizi əzişdirirdilər. Ayaqlarımızdakı corabları da tutub çıxarmışdılar. Yanımdakı yoldaşımın iyirmi min pulunu, qızılını almışdılar. Sonra minbir çətinliklə bizi dəyişdilər. Amma indi halım getdikcə pisləşir. Qabırğamı da vurub batırıblar. Ciddi müalicəyə ehtiyacım var. Görək axırı nə olacaq.
- Yatmışdım, həyat yoldaşım məni silkələyib durquzdu və dedi ki, ermənilər kəndə doluşub, camaat qaçır. Dedim ki, sən də qaç, camaata qoşul. Qonşumuz Həsəngilə gəldim. Həsən bayırda idi. Kəndin Stepanakert tərəfindən asfaltı, evləri atəşə tutmuşdular. Həsənlə onların bostanından keçib, məktəbin həyətinə girdik. Ərik ağaclarının altında Həsən qolundan yaralandı. Onun o biri qoluna girib, məktəbin zirzəmisinə tərəf apardım. Amma orda heç kim yox idi. Bilmirdik hara gedək. Ermənilər gəlib bizi tutdu. Əliyeva Şərqiyyəni, qızı Aliməni beş uşaqla, fermada işləyən Yusifi, arvadını, onların da beş uşağını bizimlə bərabər Stepanakertin 9 nömrəli məktəbinə gətirdilər. Sonra arvad-uşaqdan bizi ayırıb, avtovağzalın yanındakı şəhər milis şöbəsinin qazamatına gətirib saldılar. Qənəhət Hacıyev, Qəyyum Aslanov, Əşrəf Əliyev, Əbülfət Kərimov, Elbrus Abbasov, Şafanın oğlu Vidadi, Qaradağ stansiyasından Əli, Fərraşlı Abbas da burda idilər. Həsənabadlı "Dovşan" Edikin oğlu bir dəstə erməni ilə gəlib bizi təpikləyir, qaldırıb yerə çırpırdılar. O deyirdi ki, xocalıların hamısını qıracağam, mənim qardaşımı siz öldürmürsünüz. Vidadi bıçaq axtarırdı ki, özünü öldürsün. Deyirdi ki, mənim başımı sabah kəsəcəklər. Mənə deyirlər ki, Osipin oğlu Tosulu (Armavari), guya mən öldürmüşəm. Vidadi bir şüşə tapıb cibinə qoymuşdu ki, lazım gəlsə venasını kəsib özünü öldürsün. Həsənabadlı Setrakın olğu Jora gəlib Həsəni harasa apardı. Həsənin qolu hovlayıb şişmişdi. Sonra eşitdik ki, Həsəni buraxıblar. Üç gün keçmişdi ki, gəlib Vidadini apardılar. Dedilər ki, bu gün Tosulun üçüdür, səni onun qəbrinin üstündə kəsmək üçün qəbiristanlığa aparırıq. Vidadi şüşə də cibində getdi...
37
Əsirlərin söylədikləri Səriyyə Müslümqızının "Xocalıya gedən yol" kitabında əsirlik həyatı yaşayanların bir qisminin başına gələn faciələr qələmə alınıb. Bu əsirlərin bəziləri erməni vəhşiliklərindən danışa-danışa, psixoloji gərginliklərə dözməyərək həyatdan köçüblər. Kitabdan bəzi hissələri diqqətinizə çatdırırıq.
"...O müdhiş gecə Sədaqət üç azyaşlı övladını itirdi. Bacısı Sara və üç körpə uşağı donub öldülər. Sədaqətlə Valeh isə yenicə ailə qurmuşdular. "Ağla, qərənfil, ağla" şerini söyləyən Sədaqətin o gecə əllərinə laxtalanmış qandan xına qoyuldu. Və qandallandı. Valeh isə əsir düşdü. Əsirlik əzab-əziyyəti gördü. Valeh musiqiçi idi. Azərbaycan xalq mahnılarını çalar, biz isə tamaşa edərdik. Valeh yanıqlı- yanıqlı danışır ki, əlimi qaz plitəsinə tutub yandırdılar ki, bir daha Qarabağ mahnısını çalmayım.
"...Şərqiyə xala o gecə qızı və onun azyaşlı uşaqları ilə qaçıb Cəfər müəllimgilin evində gizlənib. Çarpayının altına girir ki, tapmasınlar. Lakin həyət darvazası sındırılır, erməni vəhşiləri evə daxil olur. Evdəkiləri qabaqlarına qatıb Xankəndinə aparıblar. Şərqiyə xala deyir ki, yolda iki yaralı əsgər gördüm. Başla-rından və üzlərindən axan qanla palçıq bir-birinə qarışmışdı. Erməni vəhşiləri bizi Xankəndindəki əqli cəhətdən zəif olan uşaqların məktəbində saxlayırdılar. 366-cı alayın əsgərləri arasında zənci və ərəblər də var idi".
"...Ələsgər müəllim də bu əsirlərin sırasında idi. O qədər döyülmüşdü ki, tanınmaz hala düşmüşdü. O, axır dəqiqələrində belə həyat yoldaşı Şəkibəni axtarırdı. "Görəsən, Şəkibə çıxa bildimi?" söyləyirdi".
"...Müharibənin od-alovundan çıxan əlil Saleh dayı, oğulları Novruz və Ziyadxan və nəvəsi Mahir şəhid oldular". "...Məleykə xala oğlu Mirzə və Elşən əsir düşdü. Mirzəyə qarşı qəddarlıq edib, çox işgəncələr vermişdilər. Elşən söyləyir ki, fevralın 27-də ermənilərdən biri məni qaldırdı. Dedi ki, Sumqayıtda həlak olanların qəbri üstündə başını kəsəcəm. Ölümcül vəziyyətdə olduğunu görüb, "sənin kimisini onların qəbirləri üstündə öldürməyə dəyməz. Elə ölü kimi bir şeysən" söylədi".
"...Ziyadxan isə Xocalıda üç gün vuruşub şəhid oldu". "...Ermənistandan qovulan Qəndab ananın ah-nalə ilə söylədiyinə görə, məhsəti türkü olan polis Əhmədi Xocalıya gələn magistral yolda "İsmayıl qurbanı kəsirik" deyib, başını bədənindən üzüblər. Bıçağın xırıltısı belə qulaqlarımdan getmir".
"...Kərəm dayı Xocalıda öldü. Oğlu Mehdi ali təhsilini yarımçıq qoyub. doğma ocağını qorumağa qayıtmışdı. Mehdi də o dəhşətli gecədə qətlə yetirildi".
"...Övladları öləndə onları kürəyinə bağlayıb gətirən analar da oldu. Bu Nuridə anadır. Oğlu Səxavətin meyitini gətirmişdi".
Faciənin qurbanları çox idi. Əsir düşənlərdən isə bəziləri beynəlxalq hüquq müdafiəçilərinin, xarici ölkə jurnalistlərinin səyi ilə azad olurdu. Girovların arasında diri-diri yandırılan, başı kəsilən, gözü çıxarılan, əl-qolunu itirənlər də var idi. Xocalı faciəsi oxşarsız bir faciədir.
Əsirlikdən azad olunanların bir qismi Azərbaycanın hüquq mühafizə orqanlarına verdikləri izahatlarda bu vəhşiliklərdən söhbət açırlar.
"...Ələmdar Abbasov ifadəsinə bildirib ki, o və 150 nəfərə qədər Xocalı sakini mühasirədən çıxıb, Ağdama gedərkən pusquda duran ermənilər onların bir hissəsini yerindəcə güllələyib, qalanlarını isə həbs edərək girov götürüblər. Onu və Salahov Məhəmməd Əbdül oğlunu dəyişdirmək adı ilə Əsgəran rayonunun milis şöbəsinə gətirib orada hər ikisini armaturla döyərək, işgəncələr verirdilər. İşgəncələrdən Ələmdarın iki qabırğası və qolu sınıb. Salahov isə döyülməkdən, işgəncədən onun qolları üstündə ölmüşdür".
38
"...Girovluqda olmuş Abbasov Elbrus Ələmdar oğlu ifadəsində bildirib ki, əsirlik müddətində Artur və Slavik adlı serjantlar və Feliks adlı leytenant onları dayanmadan döyüblər. Onlar Xocalı sakinləri Novruzov Ələsgər Xanlar oğlunu və Şəliyev Elçin Vəkil oğlunu döyüb işgəncə verməklə öldürmüşdülər".
"...Hümbətov Əmir Səlim oğlu ifadəsində bildirir ki, gecə saat 00.04 radələrində onu Xocalıda "Armo" adlı dəstə əsir götürüb. Yaraqlılardan Sergey adlı erməni onun dişlərini sındıraraq qızılını götürmüşdü".
"...Kərimova Elmira Şahmalı qızı bildirir ki, milis şöbəsinin rəisi Ağacanyan girov götürülmüş xocalılıları dindirməyə aparmaq adı ilə kişiləri döyüb qətlə yetirir, cavan qızları zorlayırdılar. Ermənilər onları girov götürərkən üstlərində olan qızıl və zinət əşyalarım götürüb ruslara verirdilər".
"...Xocalı şəhər sakini göstərmişdi ki, Xocalıda onlara atəş açıb girov tutan Lola adlı erməni onun qızıl dişlərini çıxardıb."
39
Soyqırım faktları Xocalıda soyqırıma məruz qalan insanların müstəqil həkimlər tərəfindən tibbi ekspertizası keçirilib. Tibbi araşdırmanın nəticəsində bir daha aydın olur ki, bu, tək bəşəriyyətə qarşı deyil, insanlığa yönələn vəhşi vandalizm aktıdır. Tibbi komissiyanın müayinə apardığı cəsədlərin çoxu üzərində ermənilər eksperiment aparmış, cəsədlərin dərisi soyulmuş, hamilə qadınların qarnı deşilmiş, kişilərin cinsiyyət üzvləri kəsilmişdir. Sıraladığımız bu insanların cəsədləri üzərində aparılan eksperimentləri emosiyasız izləmək mümkünsüzdür. Siz də izləyin...
Xankəndinə gəlib. Soyqırım günü Naxçıvanik yolunda qətlə yetirilib. Başının dərisi soyulub. Əbdülov Yelmar Ənvər oğlu - 1949-cu il təvəllüdlü, yerli xocalılıdır. Naxçıvanik yolunda güllələnib. Başının dərisi soyulmuşdur. Ələkbərov Təvəkkül İskəndər oğlu - 1956-cı ildə doğulub. Əslən xocalılı olan Təvəkkül Naxçıvanikdə güllə yarası alıb, qətlə yetirilib. Cəsədi üzərində on bıçaq yarası aşkarlanıb. Həsənova Fitat Əhəd qızı - Böyük Vətən Müharibəsindən bir il əvvəl 1940-cı ildə Xocalıda doğulub. Cəsədi üzərində zorakılıq əlamətləri var. Gözləri çıxarılıb. Həsənova Gülçöhrə Yaqub qızı - 1968-ci il təvəllüdlüdür. Yerli xocalılıdır. Döş qəfəsindən və qarnından güllə yarası alıb. Sol əli pəncədən kəsilib. Həsənov Şöhlət Usub oğlu - 1944-cü ildən olan bu insan da yerli xocalılıdır. Döş qəfəsindən güllə yarası, yuxarı ətraflarının kəsilməsi müşahidə olunub. Abışov Əli Əbdül oğlu - 1918-ci ildə doğulub. Bədənin küt travması, skelet sümüklərinin çoxlu sınıqları aşkarlanıb. Səlimov Bahadur Mikayıl oğlu - 1928-ci il təvəllüdlüdür. Naxçıvanik yolunda yandırılmış, cinsiyyət üzvü kəsilmiş, gözləri çıxarılmışdır. Aslanov İqbal Qulu oğlu - 1970-ci ildə doğulub. Naxçıvanik yolunda qətlə yetirildikdən sonra cinsiyyət üzvü kəsilib, yandırılıb. Sahib. Soyadı, atasının adı və doğum tarixi bəlli deyil. Soyqırım günü qətlə yetirildikdən sonra cəsədi üzərindən BTR keçib. Nuralıyeva Dilarə Oruc qızı - doğum tarixi bəlli deyil. Xocalıya hücum zamanı qətlə yetirilib. Döş qəfəsindən güllə yaraları alıb. Gözləri və döşləri kəsilərək götürülüb. Abbasov Taleh Ümidvar oğlu - 1961-cı ildə dünyaya göz açıb. Yerli xocalılıdır. Taleh öldürüləndən sonra qulaqları kəsilib. Abışova Məruzə Məhəmməd qızı - 1932-ci il təvəllüdlüdür. Naxçıvanik yolunda qətlə yetirilib. Məruzənin gözləri çıxarılıb, döş vəzlərini və burnunu kəsib götürüblər.
rayonundan ermənilər tərəfindən qovulan, öz yurdundan didərgin düşən soydaşımızdır. Qətlə yetirildikdən sonra gözləri çıxarılıb, arxa keçəcək dəliyindən butulka yeridilib.
ildə Ermənistandan qovulan soydaşlarımızdandır. Bədəni tam doğranılıb, gözləri çıxarılıb, qulaqları və döşləri kəsilib.
40
salınan Frunz diri-diri yandırılıb.
gözü qarşısında armaturla döyülüb öldürülmüşdür. Behbudova Sürəyya İbrahim qızı - 1932-ci ildə Xocalıda doğulub. Zirehli tankla əzilərək, ayağından güllə yarası alıb. Behbudova Sürəyya Yusif qızı - doğum tarixi müəyyənləşdirilməyib. Qətlə yetirildikdən sonra, cinsiyyət üzvü kəsilərək götürülüb. Hüseynov Allahverdi Qulu oğlu - bu ahıl qoca 88 yaşında erməni qəddarlığının, vəhşiliyinin qurbanı olub. Yandırılaraq qətlə yetirilib. İmani Ağayar Salman oğlu - 1989-cu ildə Xocalıda doğulub. Bu üç yaşlı məsum körpə erməni qəddarlığının qurbanı olub, yandırılmışdır. Məmmədov Saday - doğum ili və atasının adı müəyyən edilməyib. Cəsədi yandırılıb. Bədəlov Tofiq - doğum və atasının adı müəyyənləşdirilməyib. Tofiqin cəsədi üzərində vəhşi eksperiment aparan ermənilər onun gözlərini çıxarıb, qulaqlarını kəsmişlər. Rəcəbov Cəbrayıl Mehdi oğlu - 1961-ci ildə doğulub. Tankla əzilmiş, gözləri çıxarılıb, qulaqları kəsilmişdir. Cəsədi üzərində yanıq əlamətləri aşkarlanıb. Fərzəliyev Canan Binnət oğlu - 1962-ci ildə doğulub. Yerli xocalılıdır. Erməni vəhşiliyindən canını qurtarmaq istəyən zaman Naxçıvanik yolunda diri-diri yandırılıb. Məmmədova Tamara Səlim qızı - təvəllüdü bəlli deyil. Gözləri çıxarılıb, döşləri kəsilərək qətlə yetirilib. Dadaşova Əsli Bəbir qızı - təvəllüdü bəlli deyil. Gözləri çıxarılıb, döşləri kəsilib. Cəsədi üzərində yanıq izləri aşkarlanıb. Əmrahova Mahı Bəbir qızı - təvəllüdü bilinmir. Gözləri çıxarılıb, döşləri kəsilib. Cəsədi üzərində çoxsaylı güllə yaraları aşkarlanıb. Hümmətova Ənahət Eldar qızı - 1976-cı ildə doğulub. Bədənində çoxsaylı güllə yaraları aşkarlanıb. Gözləri çıxarılaraq, döşləri kəsilmişdir. Nuriyev Hafiz Yusif oğlu - 1962-ci il təvəllüdlüdür. Əlləri məftillə bağlanaraq, başı kəsilmişdir.
yaraları alıb.
dərisi soyulub. Naməlum kişi - 22-24 yaşlarında. Sağ gözü kəsilərək götürülüb. Qarın divarlarında onlarca güllə yarası aşkarlanıb.
Naməlum kişi - 20-30 yaşlarında. Başı kəsilib. Bud nahiyəsindən güllə yaraları alıb.
41
gözləri çıxarılıb.
işgəncə ilə öldürülüb. Orucova Xəyalə Telman qızı - 1986-cı ildə doğulub, Xankəndindən qaçqın düşüb. Salahov Məhəmməd Əbdül oğlu - 1931-ci ildə Xocalıda doğulub, soyqırım zamanı döyülüb, öldürülüb. Səlimov Fəxrəddin Bahadur oğlu - 1958-ci ildə anadan olub. Soyqırım zamanı qətlə yetirilib. Səfiyev Elxan Nəsib oğlu - 1961-ci ildə doğulub, soyqırım zamanı işgəncə ilə qətlə yetirilib. Əzimov Hüseyn Nəriman oğlu - 1956-cı ildə doğulub, qəddarlıqla qətlə yetirilib. Əzimov Natiq Abbasqulu oğlu - 1986-cı ildə Əsgəranın Həsənabad kəndində doğulub, erməni cəlladları onu qətlə yetirəndən sonra cinsiyyət üzvünü kəsiblər. Əlməmmədov Faiq Şahmalı oğlu - 1973-cü ildə Xocalıda doğulub, soyqırım zamanı döyülüb, öldürülüb. Əmirov Təvəkkül Baxış oğlu - 1955-ci ildə anadan olub, yandırılıb. Əsədov Yalçın Asif oğlu - 1963-cü ildə Xankəndində anadan olub, döyülərək qətlə yetirilib. Rəhimova Şövkət Şükür qızı - 1947-ci ildə Xocalıda doğulub, soyqırım zamanı yandırılıb.
İlyasov Əhməd Məmməd oğlu - 1968-ci ildə Özbəkistanda anadan olub, soyqırım zamanı başı kəsilib.
42
... Adım Səriyyə, soyadım Cəfərova, atamın adı Müslümdür. Xalqım məni televiziya və radioda yayımlanan müsahibələrimlə, "Qar üstünə qar yağırdı", "Xocalı niskili və ya faciəyə gedən yol" adlı kitablarımla, "Səhər", "Millət" və "Şərq" qəzetindəki imzalarımla tanıyır. Ulu babalarımın təməl qoyduqları Xocalıda, sadə, zəhmətkeş bir ailədə doğulmuşam. Atamı erkən yaşlarımda itirdim. Anam Rəfiqə "bir saçın ağ, bir saçın qara hörüb" üç qız uşağını kirpikləri ilə od götürə-götürə əmim Mövsümün himayəsində böyüdüb. Biz kəndin uşaqlarıyla Xocalının çöllərini gəzər, Xocalı və İlisu çaylarının kənarlarında axşama kimi oynayardıq. Kəndimizin saf havasını udar və buz kimi bulaqlarının suyundan içərdik. Cəfər və Çınqıl təpələrinin yaxınlığındakı magistral yolla Əsgərana maşınlar keçərdi. Biz, balaca Xocalı uşaqları meşədən yığdığımız qaymaqçiçəyini, çobanyastığını, lalələri əsgərlərlə dolu olan maşınlara atardıq. Bizə əl edib "spasibo, spasibo" deyərdilər. Amma bilməzdik ki, düz 32 ildən sonra gül atdığımız rus ordusunun əsgərləri Xocalının balaca körpələrinə güllə atacaqlar, cocuqları qanına qəltan edəcəklər. ... Günlər beləcə ötürdü. Sanki bir göz qırpımında böyüdük. Sanki o xoşbəxt günlər tez başa çatırmış ki, mənə Xocalı boyda bir faciəni yaşatsın. Sən demə, o illər tez sona yetirmiş ki, anamın, həm də yerlilərimin işgəncə ilə öldürülən meyitlərini görüm. İllər başa çatırmış ki, saçlarım tez ağarsın. Kaş mən də anam kimi Xocalıda şəhid olaydım. Nə isə... Ermənilər 1988-ci ildə Xankəndində, Əsgəranda mitinqlərə başladı. Xankəndi mərkəzi xəstəxanasında işləyən cərrah Uqasyan Ediq mitinqdə çıxış edərək, çəkinmədən bildirdi ki, apardığı əməliyyatlarda neçə-neçə azərbaycanlını şikəst edib. "Türklərə qarşı mən öz cərrah bıçağımla vuruşmuşam" söylədi. Qarabağ azərbaycanlıları bu mitinqlərdən sonra qorxu və vahimə içərisində yaşayırdı. 1988-ci il sentyabrın 18-də ermənicə dərc olunan "Veteran" qəzetində Uzalyan yazırdı: "Mitinq başlandı, lakin kimsə belə şayiə yayırdı ki, Stepanakertin yaxınlığındakı Xocalıda erməniləri döyürlər. Mitinqdə toplanan qızğın kütlə Xocalıya yollandı". Əlində quş tüfəngi belə olmayan xocalılar bu kütlənin qarşısında gücsüz idi. Ermənilər aeroportdan Xocalıya daxil olub kənddəki ot tayalarına və çəpərlərə od vurdular. Xocalılar bu kütlənin qarşısından qaçmayıb, döyüşdülər. Həmin gün Xocalıda toy da vardı. Rasimlə Sədiqə qovuşurdu. Yaxşı ki bəylə gəlini gizlədə bilmişdilər. Gülarə xala qızı Arzunun hörüklərini kəsib başına papaq qoymuşdu ki, ölsə, qoy ermənilər elə bilsinlər ki, oğlandır. Vəziyyət get-gedə ağırlaşırdı. Xankəndi boşaldılırdı. Xocalını isə yerindən tərpədə bilmirdilər. Dörd aydan artıq idi ki, ümid yalnız hava nəqliyyatına qalmışdı. Azərbaycanın hökumət səlahiyyətliləri vertolyotla gəlib, qısa bir müddətdə "lazımi tapşırıqlarını ərz edir, ərzağı, yanacağı əhaliyə verib, geri döndülər. Bir dəfə Əlisahib Orucov bu yolla çörək gətirmişdi. Xocalılar onu dövrəyə alaraq, "bizə silah lazımdır" deyib hay çəkdilər. Əhalinin harayı heç yana gedib çıxmırdı. Xocalıya bir mülki və bir döyüş vertolyotu lazım idi. Koridor açılmalıydı. Ermənilər Xankəndindəki 366-cı alayla birləşib, müharibəyə hazırlıqlar aparırdı. Əli hər yerdən üzülən həmyerlilərim soyqırım gününədək Xankəndindəki rus ordusuna inanmırdılar. İnanırdılar ki, ermənilər tərəfdən olan hücumun qarşısını ruslar yəqin alarlar. Hətta sadəlövhcəsinə düşünürdülər ki, əgər ermənilər hücum etsələr, bizi hərbi vertolyotla çıxaracaqlar. Bu düşüncələr tərsinə oldu ancaq. Ermənilər ruslarla birləşib, bu soyqırımı törətdilər. Yadımdadır, qanlı olaydan bir neçə gün sonra əcnəbi jurnalistlər soyqırım hadisəsini təfsilatı ilə çəkə bildilər, onların Xankəndinə səfərləri də təşkil edildi. Azərbaycan hakimiyyəti soyqırımı ört-basdır etməyə çalışır, bununla düşmənin dəyirmanına su tökürdülər. Ayaz Mütəllibovun bu cür mənəviyyatsız, əxlaqsız davranmasının səbəbi hakimiyyətdə qalmaq idi. Millətinin qanına qəltan edilməsinin ört-basdır etməsinin səbəbi də bu idi. Xalq həqiqətlə şübhə arasında qalmışdı. Şamil Sabiroğlu "Səhər" qəzetinin baş redaktoru Məzahir Süleymanzadəyə Xocalı faciəsi ilə bağlı məlumat vermişdi. Xocalıda yüzlərlə adamın, qoca və qadınların, körpə uşaqların cəlladlıqla öldürülməsi "Səhər"də dərc olundu. Mən də Allahverdi Əsədovun "Üzü bəri baxan dağlar" verilişində ilk dəfə olaraq əsl həqiqəti xalqa çatdırdım. Hələ A. Mütəllibovun hakimiyyətdə olduğu dövrdə xocalıların qətlə yetirilməsində dövlət rəhbəri kimi cavabdeh olmasını söylədim. Xocalının yerli hakimiyyət orqanları da Mütəllibov hakimiyyətdən gedənə qədər bir kəlmə də olsa danışmayıb susdular. O günlər xatirəmdən getmir. Hər an, hər gün, hər dəqiqə o günləri yaşayıram. Ölmək yaşamaqdan çox asan idi. Xocalının baharı heç yadımdan çıxmır. Dağlar, dərələr yaşıl libasa bürünür, ağaclar ağappaq gəlin libası geyinirdi. Ömrü çox qısa olan qarçiçəyi baharın gəlişindən xəbər verərdi. Boynubükük bənövşələr baş qaldırar, nərgiz gülünün iyindən bihuş olardıq. Yurdumuza nə gözəl bahar gələrdi, ilahi!. Dəstə-dəstə yığışıb taxıl zəmilərindən novruzgülü toplayardıq. Düz on üç ildir ki, yurdumuza bahar gəlir. Amma xocalılar o baharı görə bilmirlər. Qəribsəyir, göyüm-göyüm göynəyirik, 43
göz yaşlarımız selə dönür. Yurdumuza gələn baharın həsrəti ilə qovruluram. Kaş ki, quş olub o yerləri görə biləydim. Dağları, dərələri görə, güllərdən dəstə bağlayaydım. Xocalı erməni qəddarlığının, qəsbkarlığının qurbanı olub. Əgər beynəlxalq təşkilatlar bir balaca özlərinə əziyyət verib Xocalının, bütövlükdə Qarabağın tarixi ilə məşğul olsalar, hər şey onlara gün kimi aydın olar. Bizim eradan neçə min əvvəl Qarabağ torpağında Azərbaycan türkləri yaşayıb və türklərin qədim məskənlərindən biri olub. Tarixə bəlli olan və dünya muzeylərinin eksponatlarına çevrilən Xocalı - Gədəbəy, Quruçay mədəniyyət inciləri Qarabağla bağlıdır. Qarabağın Füzuli bölgəsində aşkarlanan Azıx mağarası və Azıxantrop dünya alimlərinə türk tarixi elementləri kimi bəllidir. Ancaq ermənilər bu eksponatları, tarixi nümunələri dünyada özününküləşdirmək istəyirlər. Xocalı faciəsi ilə bağlı xeyli kitablar yazılıb. Qələm əhli bu faciənin, soyqırımın yaranmasının səbəblərini göstərməyə çalışıblar. İki kitabın müəllifi də mənəm. İnanıram ki, hələ tarixçilər, psixoloqlar, jurnalistlər, tədqiqatçılar bu faciənin səbəblərini axtaracaqlar, görəcəklər ki, yalnız biz aysberqin görünən tərəfindən danışmışıq. İstəyirəm ki, gələcək nəsillər erməni millətinin iblis donunda olan rus qardaşlarının köməyi nəticəsində türk övladlarını necə qətlə yetirib, soyqırım törətdiklərini bilsinlər. Qarlı, şaxtalı bir gecədə ayaqyalın, başıaçıq meşələrə səpələnən südəmər körpələrə, qadınlara, əlsiz-ayaqsız qocalara aman verilməyib. Tarixdə bəşəriyyətə qarşı görünməmiş vəhşiliklər, cinayətlər törədilib. Xocalı şəxsi zəmində də faciəlidir. Anam soyqırım qurbanı oldu. Anam əllərini Tanrıya uzadıb "əsir düşməyim, ay Allah, buradaca ölüm yetir mənə" deyərək düşmən gülləsinin qurbanına çevrildi. Qadınların, qız-gəlinlərin üz-başlarına cır-cındır bağlayıb üzlərinə palçıq yaxaraq düşməndən qorunması türk qadınların məğrurluğu deyildimi? Faciədə neçə-neçə insanlar səadətini itirdi, məğrurluğunu itirmədi. Qətlə yetirilmiş övladlarını kürəklərinə bağlayıb Ağdama gətirmək qəhrəmanlıq deyildimi? Sinələrini gülləyə sipər edib, anaları, körpələri, gəlin və qızları qorumaq qəhrəmanlıq nümunəsiydi. Oğullarını belə gözləri qarşısında güllələyəndə analar düşməndən göz yaşlarını gizlətdilər. Sinələrini didib, dağladılar ki, qoy düşmən görməsin. Tamaşa ana, Matan ana, Sayalı ana oğullarını, ərlərini erməni vəhşiləri qətlə yetirəndə göz yaşlarını qəlbinə axıtdılar. Xocalı vardı, indi yoxdur. Gün gələcək Xocalı olacaq. Yuxularımda gördüyüm qan rəngindəki kimi yox. İnanıram ki, Şah İsmayıl Xətai kimi bir oğulu bizə bəxş edəcək. Üzeyiri, Vaqifi, Natəvanı, Bülbülü yetişdirən bu Vətən bir gün azad olacaq. Qədim Xocalı isə bir abidə kimi saxlanılacaq.
|