Aksiya qiymatini baholash usullari va tahlili

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №2, апрель, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
3 
Aksiyalarni baholash turli iqtisodiy omillarga nisbatan dividendlarning uzoq 
muddatli ta’sirchanlik koeffitsiyentiga asoslangan model boʻyicha baholanishi 
mumkin. Bunda aksiyalar boʻyicha dividendning uzoq muddatli oʻsishi joriy 
dividend boʻyicha daromadlilik koʻrsatkichi bilan teskari hamda ta’sirchanlik 
koeffitsiyenti bilan chiziqli bog'liq boʻladi [7]. 
Amin Akbari bir tomondan aksiyalar qiymatini baholashga boʻlgan ehtiyoj 
va boshqa tomondan aksiyalar qiymatini baholash uchun birxillashtirilgan 
koʻrsatkichlar toʻplamining yetishmasligi bugungi kunda aksiyalar qiymatini 
baholashni muhim masalalardan biriga aylantirganligiga e’tibor qaratgan [8]. 
Dunyoning bir qator mamlakatlarida (Shvetsiya, Rossiya) kunlik kreditlar 
Markaziy banklar tomonidan qimmatli qog‘ozlarni garovga olgan holda foizsiz 
beriladi va ular milliy toʻlov tizimini qoʻllab-quvvatlash maqsadida beriladi [9]. 
K.Xomitov qimmatli qog‘ozlarni baholash subyektlari sifatida baholash 
kompaniyalari, fond birjalari, tartibga soluvchi va qonunchilik huquqiy organlari 
namoyon boʻlishini ta’kidlaydi. Bundan tashqari, Oʻzbekiston Respublikasi fond 
bozori rivojlanishi jarayonida qimmatli qog‘ozlar qiymatini aniq hisoblashga 
asoslangan toʻg‘ri investitsiya qarorlari qabul qilish maqsadida qimmatli qog‘ozlar 
qiymatini baholashga talab tobora kuchayib bormoqda [10]. 
Tadqiqot metodologiyasi 
Aksiyalar qiymatini baholashning oʻziga xos xususiyatlari va ushbu 
amaliyot bilan bog’liq xorij tajribalarini oʻrganishda qiyoslash, induksiya, 
deduksiya, analiz, sintez kabi usullardan foydalanilgan. 
Tahlil va natijalar 
Xalqaro amaliyotda aksiyalar qiymatini baholash turli sabablar tufayli 
kompaniyalar tomonidan amalga oshiriladi. Aksiyalar qiymatini baholash quyidagi 
hollarda zarur boʻladi:

kompaniyani sotishda yoki kompaniya qiymatini aniqlashda; 

qimmatli qog'ozlar sifatida aksiyalar asosida kredit olish uchun bankka 
murojaat qilinganda; 

birlashish va qoʻshib olish operatsiyalarida;

soliqlarni hisoblash va boshqa hollarda. 
Kompaniyaning qiymatini aniqlash ma’lum bir bozorda muayyan vaqtda 
unga ta’sir etuvchi omillarni inobatga olgan holda pul qiymatida obyekt qiymatini 
aniqlash uchun maqsadli va tartib bilan amalga oshiriladigan jarayondir. 
Doimiy ravishda takrorlanadigan standart jarayonlar bosqichlarini oʻz ichiga 
oladigan boshqarish jarayonlari bir qancha koʻrsatkichlarni qamrab oladi (1-rasm). 
Ushbu koʻrsatkichlar korxonaning qiymatini shakllantirishda katta ahamiyatga ega. 
Joriy bozor qiymati, bozor va ichki qiymat oʻrtasidagi farq, strategik va operatsion 
imkoniyatlar, boshqarushning maksimal imkoniyatlari, moliyaviy boshqaruv 
imkoniyatlari kabi bosqichlar korxona qiymatini boshqarish modelining ajralmas 
qismlaridan hisoblanadi. 

---