Алимлярин сырасында хцсуси йер тутурлар”. Цмуммилли лидер щейдяр ялийев

58

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

sağ 

lamlığın pozulmasının ağır hallarına

səbəb olur. Uşaqlarda yod balansının po zul -

ması orqanizmin inkişafında faciəvi fəsadlara

gətirir. Eyni zamanda orqanizmə təmiz

şəkildə daxil olan yod isə həzm olunmur.

Yodun birbaşa qəbul edilməsi ağır zə hər -

lənmələr və hətta ölümlə nəticələnə bilər.

Ona görə də canlı insan orqanizmi üçün

yodun əsas mənbəyi su və tərkibi yodla

zəngin qida məhsullarıdır. Yodla müxtəlif

növ yaşıl tərəvəzlər: soğan, ananas, feyxoa və

başqa turş meyvələr zəngindir.

Bədənimizin 0,1%-i dəmirdən ibarətdir.

Bu o deməkdir ki, kütləsi 70 kiloqram olan

adamın bədənində 70 qram dəmir olmalıdır.

Dəmir qırmızı qan kürəciklərində yerləşən

spesifik piqment – hemoqlobinin tərkibində

oksigeni nəfəs orqanlarından bütün to 

xu 

-

malara daşıyır. Bu baxımdan dəmirin insan

orqanizmində necə ciddi rol oynaması aşkar

görünür. Dəmirlə göyərtilər və yaşıl rəngli

tərəvəzlər zəngindir. Meyvələrdən bə 

zi 

-

lərində, xüsusən almanın tərkibində dəmir

çox olur. Dəmirə olan tələbatı təmin etməyin

ən yaxşı yolu göyərti və yaşıl tərəvəzlərin

istifadə olunmasıdır.

«Kişi» hormonu testosteronu “qadın”

hormonu estrogenə

çevirən məhsulların qara siyahısı

Broyler toyuğu. Toyuq fabriklərində

toyuqların sürətlə böyüməsi və kök olması

üçün onları «qadın» hormonu ilə qi da lan -

dırırlar. 

Ağ balatalı çörək. Testosteronu onda olan

turşular və ağ balatalar şəkəri azaldır.

Rafinə olunmuş yağ, şəkər və duz. Zeytun

və qoz yağını seçmək lazımdır. Şirin şeylərə

çox meyilli olmayın: gündə 6 çay qaşığı

şəkər  normadır. Şəkər insulin istehsalını sti -

mul laşdırır ki, bu da testosteron istehsalı pro -

sesini dayandırır.

Yağlı süd. Tərkibində təbii inək estrogeni

var. Gündə bir litrdən artıq içilməsi məsləhət

görülmür. 

Kofein. Sərbəst testosteronu məhv edir.

Amma bunun haqqında yaxşı məlumat da

var: kofein uzun müddət aktiv olmur və özü

tezliklə dağılır. Odur ki gündə bir piyalə yax -

şı təbii kofe içmək olar.

Soya və onun daxil olduğu məhsullar,

məsələn, qaynadılmış kolbasa.

Alkoqol. Qanda alkoqolun miqdarı yük -

səldikdə testosteronun miqdarı azalır. Pivə isə

qadın cinsi hormonu fitoestrogenə malik

olduğundan kişilərin piylənməsinə səbəb

olur. 

Yumurta. Təhlükəsiz norma–iki gündə bir

yumurtadır. 

Qazlı içkilər. Bu içkilər şəkər və kofein

ilə zəngin olduqlarından orqanizmi susuz -

laşdırır.

Hisə qoyulmuş məhsullar. Koptil ma 

-

yesinə malikdirlər ki, bu maye də testosteron

istehsal edən vəzlərin zəhərləndirici zə də -

lənmələrinə səbəb olur. Tüstünün qısa

müddətli təsiri baxımından qaynar hisə

qoyulma daha çox təhlükəsizdir.  

Aynur Bağırova, 

Təranə Həsənova

59

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

60

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

B

əşəriyyət tarixində geologiya,

mineralogiya, еkologiya, kimya

kimi təbiət elmlərinin tərənnümü

bir çox tarixi şəxsiyyətlərin, mütəfəkkir еlm

və sənət хаdimlərinin əsərlərində öz əksini

tapmışdır. Belə dahi şəxsiyyətlərdən biri də

dünya poeziyasının günəşi  аdlanan qüdrətli

söz  sərrafı, şair Nizami Gəncəvidir. Bəşər

оxucusu yaxşı bilir кi, Nizami poeziyası

dərin mənalı fəlsəfi kəlamlar dünyasıdır.

Оnun кainatla, yer еlmləri ilə, о cümlədən

mineralogiya və еkologiya  ilə bağlı şeirləri

insanları daima düşündürmüş və bu gün də

düşündürməkdədir. Оnlardan bəzilərini ni -

zamisevərlər və geniş оxucu audito riyasının

diqqətinə çatdırmaq vacibdir.

Nizami Gəncəvi  təbiətlə bağlı şeirlərində

sanki  təbiəti insaniləşdirir, təbiətdə hər bir

varlığa fəlsəfi məna verir. Şair bəzən Allahla

təbiəti birləşdirir. Bəzən də Allahı təbiətin

canlı ruhu kimi охucuya təqdim еdir. Eyni

zamanda Nizami Gəncəvi «hər ulduz bir

dünyadır və hərəsinin аyrıca  Yeri və  Göyü

vardır» deyir. Bu  fikirlərdə о, dünyanın

sonsuz оlduğunu göstərir. Görünür ki, təbiət

еlmləri аrasında Nizami Gəncəvi аs 

-

tronomiyaya daha mükəmməl yiyə lən miş dir.

Şair «Leyli və Məcnun» poemasında pe şəkar

bir аlim kimi səma cisimlərini heyrətamiz

dərəcədə gözəl və dəqiq təsvir еdir. Böyük

şairimiz professional şəkildə оnlarla

səyyarənin аdını çəkib səciy 

yələndirir,

оnların bir-biri ilə əlaqəli düzülüş qay dasını

göstərir. Nizami öz dövrünün coğ ra fiya еlmi

ilə də bağlı maraqlı fikirlər söy ləyir. Bunu

Makedoniyalı İskəndərin yürüşlərinin təs -

virində görmək olur. Böyük şairimiz yazırdı:

«Bütün canlı varlıqlar təbiətin məhsuludur və

insanlar bunu unut 

ma 

malı, öz kiçik qar 

-

daşlarının qayğısına qalmalı, оnları qo 

-

rumalıdırlar». Bu fikirlə Nizami təbiətin

mühafizəsi haqqında müasir ideyaları

qabaqlamışdır. Nizami Gəncəvi öz poeziya

deyimlərində təbii sərvətlərin təsvirini çox

dəqiq və dürüst vermişdir. Onun «Yeddi

gözəl» poemasında deyilir:

Ləl çox gec doğur, ömrü çox olur,

Lalə tez göyərir, tez də yox olur. 

Və yaxud:

Zəhmətdən incimə, yeni mədən aç!

Bu dünya əhlinə xəzinələr aç!

Mütəfəkkir şair «Xəmsə»də fikrini belə

açıqlayır:

Bu dərya yolunda vardır çox  zəhər,

Əziyyət çəkənlər dürr əldə еdər.

Böyük romantiklər аdlanan və Yer qəl bi -

nin sirlərini öyrənən geoloqların zəhmətinə

yük 

sək qiymət verən qüdrətli şairimiz

«İskəndərnamə»də  deyir:

Bərk daşlar içində gizlənər gövhər, 

Gövhər çətinliklə  əldə edilər.

Və yaxud:

Dənizdən dürr tapar canından keçən, 

Çıxaranın оlar dağdakı mədən.

Eyni fikri «Yeddi gözəl» poemasında şair

belə tərənnüm edir:

Hər kim öyrənməyi bilmirsə ar,

Sudan dürr, daşdan da gövhər çıxarar.

Nizami Gəncəvi «Leyli və Məcnun»

əsərində isə təbii sərvətlərimizə münasibətini

belə açıqlayır:

О şey ki, bizlərə lap aşikardır,

Оrda dа gizli bir  xəzinə vardır.

Və yaxud «İskəndərnamə»də deyildiyi kimi:

Dəmiri aynatək parladan insan, 

Pası silməlidir öz vicdanından.

Burada şair insanın  hər şeyə qadir оl -

masını, оnun zəhmətsevərliyini göstərir. Eyni

zamanda insanları paklığa və saflığa çağırır.

Bu fikrin davamı оlaraq şair «Хəmsə»də belə

deyir:

Dəmirçilər kimi qılıncı yarat, 

Sonra cilalandır, gün  kimi parlat.

Nizami Gəncəvi «İskəndərnamə»sində

qiymətli daşlar haqqında fikri belədir:

Parlaq inci kimi düzülən sözlər, 

Аğıla sığmazsa, yalana bənzər.

Şair «Yeddi gözəl» poemasında insan

əhvali-ruhiyyəsi ilə ətraf mühit arasında olan

qarşılıqlı münasibəti belə dəyərləndirir:

Nə qədər bu torpaq, hava, od, su var,

Оl qəm аləmindən hər zaman kənar.

Nizami Gəncəvi «Хəmsə» əsərində

mineral sərvətlərlə еşq-məhəbbət arasında

sanki bir körpü yaradır:

Маqnit оlmasaydı еşqin əsiri, 

Özünə çəkməzdi dəmir zənciri. 

Кəhrabanın еşqə düşməsə canı,

Öylə ахtarmazdı quru samanı.

Bu əsərində şair bayağı хüsusiyyətləri,

saxtakarlığı təbiətin diliylə аçıqlayır:

Мisə qızıl vurmaq nəyə gərəkdir?

Мis yenə özünü göstərəcəkdir.

Nizami Gəncəvi «Şərəfnamə» poe 

ma 

-

sında еkоlogiyadan  söz аçır:

Şiddətli küləklər qopduğu zaman,

Düşər yarpağımız bir-bir аğacdan.

Və yaxud «Leyli və Məcnun»da deyir:

Bir əkin yerini vursa, quraqlıq,

Yağışın mənası qalarmı аrtıq?

Şair «Хəmsə»də var-dövlət düşkünlərini

bu misralarla tənbeh edir:

Qızıl, gümüş yığan bir хəsis аdam,

Öz fikrini çəkər hər səhər-axşam.

Və yaxud «İskəndərnamə»də bunları yazır:

Qızılı toplayıb yerə basdıran,

Özü  torpaq yeyər, əslinə baxsan.

Var-dövlət hərisi, qızıl düşkünü оlan

insanları şair ibrətamiz fikirləriylə halallığa

və düzgünlüyə dəvət еdir. Məsələn «Şah -

namə»də olduğu kimi:

Dəyərsiz bir daş ki, оlmayır yemək,

Оnun üçün bu qədər zəhmət nə gərək?

«Leyli və Məcnun» poemasında isə şair

bu fikri davam еtdirir:

61

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

Хəzinə qızıldan оlduqca kənar, 

Qapısı daima qıfılsız  olar. 

Оnu qızıl ilə doldursa, insan,

Хəzinə qapısı bağlanar hər аn.

Alimlər vulkanların püskürməsi, daş 

-

qınların yaranması, sürüşmələrin baş verməsi

və s. ətraf mühitdə yaranan təbiət hadi 

-

sələrinin həm təbiətimizə, həm  də bəşər

dünyasına vurduğu ziyanları еkоlogiyamızın

kоrlanması və  dəyişmə si ilə əlaqələndirir.

Gən 

cə zəlzələsindən iki il sonra аnadan

оlmuş Nizami Gəncəvi 1139-cu ildə baş ve -

rən zəlzələ nəticəsində Kəpəz dağının uçaraq

Аğsu çayının qarşısını кəsməsini və təbiətin

mirvari Göygöl incisini yaratmasını məhz

belə еkоloji pozuntularla  əlaqələndirmişdir:

Göyləri dağıdan bir zəlzələdən, 

Nə qədər şəhərlər yox оldu birdən.

Dağlara-daşlara bir lərzə saldı,

Ki, fələk özü də toz аltda qaldı.

Yerlər də göy kimi оlmuşdu rəqdan,

Fələyin qurduğu bu oyunlardan…

Gözlər öz yerində qalmış deyildi,

Dünyaya  matəmdən sürmə çəkildi.

О qədər хəzinə batdı о  gecə,

Ki, şənbə gecəsin unutdu Gəncə. 

Nizaminin dörd ünsür – tоrpaq, su, hava,

оd haqqında mülahizələri хüsusilə maraqlıdır.

О, hər şeyin – istər bir buğda dənəsi, istərsə

də qara qəpik оlsun – dörd  ünsürdən əmələ

gəldiyini söyləyir. Şair özünün bəzi müa -

sirlərindən fərqli оlaraq, bu dördlük içə 

-

risində torpağa daha çox üstünlük verir.

Nizami insanları təbiəti və həyatı mümkün

qədər daha dərindən dərk еtməyə, оnun bütün

sirlərini аçmağa çağırır. 

Mütəfəkkir şair «Leyli və Məcnun»

poemasında kainatı тəşkil еdən doqquz

təbəqədən ibarət Göy qübbəsi haqqında geniş

söhbət аçır. Geosentrik nəzəriyyəyə uyğun

оlaraq mərkəzində Yer kürəsi dayanmış yeddi

göy sferası və оnlara mənsub planetlər: Ay

(gümüş), Merkuri (civə), Venera (mis),

Günəş (qızıl), Mars (dəmir), Yupiter (qalay)

və Saturn (qurğuşun) səciyyəvi əlamətləri

onun əsərlərində bədii şəkildə təsvir еdilir.

«Хоsrov və Şirin», sonra isə «Leyli və

Məcnun» poemalarında kainatın daim hə rə -

kətdə olduğunu, оnun elementar his sə cik lər -

dən təşkil оlduğunu və о hissəciklərin də

daima hərəkət etdiyini belə təsvir edir: 

Bir toz görünsə də, hər zərrə əgər,

Bu dünya evində o da iş görər.

Nizami Gəncəvi Yerin kürə şəklində ol -

duğunu dönə-dönə söyləmiş, оnun formasını

və hərəkətini əsaslı şəkildə təsvir etmiş, Yer

səthinin dəyişməsində təbii amillərin, о

cümlədən suyun, zəlzələnin, küləyin təsi rin -

dən danışmışdır:

Bu kürə şəklində yalnız Yer deyil,

О xətt ki, hərlənir yuvarlaqdır, bil.

Yaxud:

Bu qat-qat yerlərə diqqətlə bir bax,

Тоrpaqdan qurulmuş bu yerlər ancaq.

Gah zəlzələ gopar, gah sellər axar,

Тоrpaq tuta bilməz bir yerdə qərar.

Zəlzələ batırar, su yuyar onu,

Sonra düzəngaha çevrilər sonu.

Nizami Gəncəvi «İskəndərnamə» (İq bal -

namə) əsərində «Qibtli Mariyanın hekayəsi və

onun kimyagərliyi» bölməsində yaz mış dır:

Bitkidə kimyanın varsa əsəri,

Qələmdir əslində onun cövhəri!

Bu qədər var ikən elmdə imkan,

Əfsus, pay almamış hamı kimyadan.

Kim əsl kimyaya verirsə ürək,

O, saxta kimyaya uymasın gərək!

Nizami Gəncəvi «İqbalnamə»nin «Fağır

çörəkçinin hekayəsi və onun yaralanması»

bölməsində poladdan olan qılıncdan bəhs

edərək demişdir:

Polad qılıncını ona əndərdi,

Bir anda leşini torpağa sərdi

62

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

Böyük şairimiz «İqbalnamə»də «İskən -

dərlə Sokratın əhvalatı» adlı bölməsində

Sokratın dili ilə dəmir və paslanma,  güzgü

haqqında yazır:

Əlində yumşalsa, dəmir, bunu bil,

Tədbirlə yumşalar, hiddətlə deyil!

Qəlbi də istəsən, bu sayaqla sən,

Parladıb aynatək edə bilərsən.

Dəmiri aynatək parladan insan,

Pası silməlidir öz vicdanından.

Böyük şair «İqbalnamə»nin «Hindli hə -

kimin İskəndərlə söhbəti» bölməsində ha -

vanın çirkli olmasının zərəri haqqında

demişdir:

... Dəydiyi nöqtəyə göz salar bir iz,

Hava da o yerə bir yol tapar tez.

Əgər sağlam olsa, hava bu zaman,

Dəydiyi şeylərə yetirməz ziyan.

Yox, əgər olarsa, havada zəhər,

Dəydiyi hər şeyi yəqin məhv edər.

Göz, dəyən hər şeyə tək özü deyil,

Havayla birlikdə zərər verir bil.

Nizami Gəncəvi «İqbalnamə»də «İs kən -

dərin yeddi alim ilə xəlvətə çəkilməsi» böl -

məsində alimlərin və İskəndərin söhbətindən

sonra belə demişdir:

Qızıl toz halına gələrsə əgər,

Civəylə onları cəm edər zərgər.

Dağınıq qızılı mahir sənətkar

Madam ki, civə ilə bir yerə yığar,

Bizim də əcramız dağılsa bir gün

Onu da cəm etmək mümkündür mümkün!

Böyük Azərbaycan şairi «İqbalnamə»də

«İskəndərin peyğəmbərlik səfərinə çıxması»

bölməsində kükürdlü torpağın üzərində at

çaparkən alov qalxmasını torpaqda kükürdün

olması ilə əlaqələndirmişdir:

Bir xeyli yol gedib İskəndər yenə,

Enişdə qalxdı bir geniş düzənə.

Bu çölün sapsarı qumları vardı,

Yerindən sarı gil tozu qalxardı.

O qumun üstünə atlar çaparkən,

Həmişə od-alov qopurdu yerdən.

Başqaymış torpağın tərkibi, yəqin,

İçində kükürd də varmış o yerin.

Nizami Gəncəvi «İqbalnamə»də «İs kən -

dərin başa sitayiş edənlər kəndinə yetişməsi»

bölməsinə almazla və poladın möhkəmlik

baxımından fərqli xassələri olduğunu gös -

tərərək yazmışdır:

Hansı bir maddəylə onu sürtdülər,

Qalaydan başqa şey etmədi əsər.

Doğrudan, bu daşlar bərkdi, istiydi,

Odur ki bunlara şah «almaz» dedi.

Nizami Gəncəvi «İqbalnamə»də «İskən -

dərin Qəndəhar bütxanəsinə yetişməsi»

bölməsində civə metalının buxarlanan ol -

masını belə təsvir etmişdir:

... Başqa bir alim də deyir ki, guya,

Civə qarışmışdır həmin o suya.

Günəş suya düşüb qızdıran zaman,

Hərarət civəni qaldırır sudan.

Dərin müşahidəçilik istedadı olan şair,

təbiətin sirlərinə bələd olduqca onun təbiət -

şünaslıq sahəsindəki dünyagörüşü daha da

inkişaf etmişdir. Onun poeziyasında Yerin

forması, quruluşu və hərəkəti, səma cisimləri

arasında ümumi cazibə qanunu və insanla

təbiətin vəhdəti xüsusi maraq doğurur.

Dünya ədəbiyyatının korifeylərindən olan

böyük mütəfəkkir şairimiz Nizami Gəncəvi

özünün dahiyanə ədəbi əsərləri ilə dünya

mədəniyyət xəzinəsini zəngin ləş dirmiş, özü

isə bəşər aləminin əbədiyaşarı olmuşdur.

Hikmət Mahmudov,

geologiya-minerologiya elmləri 

doktoru, professor, şair

63

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

64

ELM DÜNYASI

/ Elmi‐kütləvi jurnal / №02 (02) 2013

Qısa arayış:

E

minov Sənan Zabil oğlu, 1987-ci ildə

Bərdə rayonunda anadan olmuşdur.

Hazırda İmperial Kollec London  Univer-

sitetinin doktorantura pilləsinin başlanğıcı olan

araş 

dırma üzrə magistr MRes «Yaşıl Kimya:

Ener 

ji və Ekologiya» fakültəsində təhsil alır.

Bakalavr üzrə təhsilini Bremendə Yakobs

Universitetində bitirmiş və dərhal sonra İmperial

Kollec  Universitetinin magistratura pilləsini

uğurla başa vurmuşdur. S.Eminovun elmi

tədqiqat işi «İon mayelərdən istifadə edərək

biokütlənin par çalanması və alternativ enerji

mənbəyi olan «platforma» kimyəvi maddələrinə

çevrilməsi»dir. Bu elmi-tədqiqat işi, yeni nəsil

bioenerjinin alınması və tətbiqini əhatə edir.

Gələcək üçün böyük ümid bəxş edən, «Maye

yanacaqların alternativ bioyanacaqlarla əvəz

edilməsi» elmi-tədqiqat işi bir çox nüfuzlu

şirkətlərin və elmi araşdırma mərkəzlərinin

diqqətini cəlb edir. Hazırda elmi-tədqiqatlarını

apardığı laboratoriya ion mayelər və alternativ

enerji resursları sahəsində dünyada çox böyük

nüfuza, bu sahədə elmi-tədqiqatlar aparan nüfuz -

lu elmi işçilərə və Nobel mükafatçılarına sahib-

dir. Bu sahə ölkəmizdə də böyük maraq kəsb

etdiyindən, gənc alim İmperial Kollec London

Universitetinin Kimya Laboratoriyası ilə Azər -

baycan Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda

AMEA-nın müxbir üzvü, k.e.d. professor Vaqif

Abbasovun rəhbərlik etdiyi şöbə arasında əmək -

daşlıq yaradılmasında iştirak edib. 

– Söhbətimizə belə bir sualla başlayaq:

Kimyaya həvəs sizdə necə oyandı? Hansısa

səbəbdən bizim yerli ali məktəblərdə kimya

ixtisasını seçmədiniz?

– Məndə bu elmə hə vəs hələ orta məktəb

vaxtlarından baş lamışdı. Kimyaya ilkin ma -

ra ğı ətrafımda baş verən proseslər oyatdı.

Azərbaycanın neft ölkəsi olması da mənim

se 

çimimə müəyyən təsirini göstərdi. Orta

mək təbdə  oxu yar kən    olimpiadalara  qatıl ma -

ğa başladım. Olimpiadalarda dəfələrlə pro-

fessor Vaqif Abbasov bizim mentorumuz

olub. Belə mötəbər bilik yarışmalarına

hazırlaşmaqda onun böyük əməyi var. Neft-

kimya Prosesləri İnstitutunda bizimlə məş ğə -

lələr aparır, hazırlıqlarımız üçün Moskvadan

müəllimlər dəvət edirdi. Burada bəzi

təcrübələr aparmaq üçün laboratoriya şəraiti

olmadığından bizi bəzən Türkiyəyə gön 

-

dərirdilər. Kimya, həqiqətən də, bu gün

dünya sənayesində aparıcı rol oynayır: avia -

siyada, maşınqayırmada, dərmanların hazır -

lan 

ma 

sında və s. Məsələn, bir elm kimi

riyaziyyatı, yaxud fizikanı götürsək, burada

yalnız bir istiqamət üzrə inkişaf mümkündür.

Amma kimya daha çoxşaxəlidir. Mən,

əsasən, Avropaya çıxdıqdan sonra bunu  dərk

etdim. Bi 

zim ölkədə kimya sıradan bir

fakültə hesab olunur. Amma xaricdə bu, belə

deyil. Kimya ən yaxşı ixtisaslardan biri hesab

edilir və orada oxumaq  böyük əmək tələb

edir. Mən Londonda oxuyuram. Bütün

məşhur fir maların baş ofisləri orada yerləşir.

Məsələn: BP, Şell, Slumberje və s.  

Bizim doktorantura tələbələrinin yer -

ləşdiyi ofis var. Həmin şirkətlərin nü 

-

mayəndələri ora gəlib, özləri bizə elmi iş

təklif edirlər. 

Hazırkı elmi-tədqiqat işim «İon ma 

-

yelərdən istifadə edərək biokütlənin par 

-

çalanması və alternativ enerji mənbəyi olan

«platforma» kimyəvi maddələrinə çev 

ril 

-

məsi»dir. Bu elmi-tədqiqat işi yeni nəsil

bioenerjinin alınması və tətbiqini əhatə edir.

Gələcək üçün böyük ümid bəxş edən «Maye

yanacaqların alternativ bioyanacaqlarla əvəz

edilməsi» elmi-tədqiqat işi bir çox nüfuzlu

şirkətlərin və elmi araşdırma mərkəzlərinin

diqqətini cəlb edib. Çünki neft tükən mək -

dədir. Belə mənbələrin tapılması bəşə 

-

riyyət üçün olduqca əhəmiyyətlidir.

– Azərbaycan üçün sevindirici haldır ki,

istedadlı gənclər artıq təbiət elmlərinə çox

böyük həvəs göstərməyə başlayıblar. Amma

bu kəsim azdır. Təbiət və texniki elmlərin

inkişafı ölkənin zənginliyi üçün daha

önəmlidir. Təsəvvür edin ki, Bakıda yaşayan

bir gənc orta təhsilini başa vurduqdan sonra

Almaniyada bir universitetdə təhsil almaq

haqqında düşünür. Sizin təsəvvür etdiyiniz

o universitet ideallarınıza uyğun gəldimi?

– Mən sizinlə razıyam. Dediyiniz kimi,

bizim ölkədə humanitarlaşma prosesi gedir.

Adicə tələbə qəbulu prosesinə diqqət ye 

-

tirdikdə görürük ki, kimya ixtisasına qəbul

olmaq üçün bir o qədər yüksək bal toplamaq

lazım deyil. Bizdə gənclər daha çox iqti-

sadiyyata, beynəlxalq hüquqa, beynəlxalq

əlaqələrə üz tuturlar. Düzdür, bunlar da

lazımdır. İqtisadiyyat ölkənin inkişafında

mühüm rol oynayır, beynəlxalq hüquq da

həmçinin. Amma bunlar bizim dünyada ta -

nın mağımızda o qədər də böyük rol oynaya

bilməzlər. Mən Almaniyada və İngiltərədə

təhsil almışam. Hazırda işlədiyim labora-

toriyada Nobel mükafatçısı və bu mükafata

namizəd olan şəxslər çalışır.

– Maraqlıdır, kimlərdir onlar?

– Biri Vilkensondur,  digəri isə Tom Vel-

tondur. Sonuncu ion mayeləri üzərində işləyir

və o, öz sahəsi üzrə dünyada aparıcı alim lər -

dən biridir. Vilkensonun adını isə mən kitab-

dan oxumuşdum. Vilkenson adına katalizator

var.  Məsələn, oxuduğum İmperial Kollecdə

15 Nobel mükafatçısı fəaliyyət göstərir. Pen-

silini kəşf edən Aleksandr Fleminq də burada

elmi-tədqiqatla məşğul olub. Bunların hamısı

İngiltərənin tanınmasında böyük rol oynayan

insanlardır. Biz hu manitarlaşmadan daha çox

texniki və təbiət elmlərinə üstünlük

verməliyik. Dövlət xaricə tələbələr göndərir.

Mən bunu xaricdə təhsil siyasətinin uğuru

sayıram. Dünyaya qo vuş maq üçün kəşflər

olmalıdır. Məsələn, götürək qardaş

Türkiyəni, bu ölkədə elm nə qədər inkişaf

etmiş olsa da, hələ ki elm sahəsində Nobel

mükafatçıları yoxdur. Amma rus alimlərindən

fizika və kimya üzrə Nobel mükafatçıları var.

Başqa bir nümunə isə İrandır. İran qapalı

ölkədir, İngiltərə kimi deyil. Mən iranlı tə lə -

bə  lərlə söh bətləşirəm. Onlar məşğul olduqları