Alisher navoiy nomidagi
Gap bo„laklarini o„qitishda interfaol metodlardan foydalanish
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. Gap bo„laklarini o„qitishda interfaol metodlardan foydalanish
Insoniyat tarixida ta‘lim olishga ehtiyoj tug‗ilgan kundan boshlab, nimani o‗rgatish, qancha o‗qitish, nima uchun o‗qitish, qanday usullar bilan o‗qitish kerak? kabi savollar didaktika oldida turgan qadimiy va dolzarb masalalardan sanaladi. Shu muammolarga bog‗liq holda kishilarning kundalik faoliyatida maqsad, mazmun, natija kabi tushunchalar tez-tez uchrab turadi 74 . Zamonaviy sharoitda ta‘lim samaradorligini oshirishning eng maqbul yo‗li bu mashg‗ulotlarni interfaol metodlar yordamida tashkil etish deb hisoblanmoqda. ―Interfaol‖ tushunchasi ingliz tilida ―interactive‖ tarzida ifodalanib, lug‗aviy ―inter‖ – o‗zaro, ―active‖ – faol kabi ma‘nolarni anglatadi. Interfaol ta‘lim o‗quvchi-talabalarning bilim, ko‗nikma, malaka va muayyan axloqiy sifatlarni o‗zlashtirish yo‗lidagi o‗zaro harakatini tashkil etishga asoslanuvchi ta‘lim bo‗lsa, interfaollik bunday harakatni tashkil etish layoqatiga egalikdir. Mantiqiy nuqtayi nazardan interfaollik, eng avvalo, ijtimoiy subyektlarning suhbat, dialog, o‗zaro hamkorlikka asoslangan harakat, faoliyatni olib borishlarini ifodalaydi. Interfaol ta‘lim turlari ta‘lim jarayonining asosiy ishtirokchilari – o‗qituvchi, o‗quvchi- talaba va ularning guruhi o‗rtasida yuzaga keladigan hamkorlik, qizg‗in bahs- munozalar, o‗zaro fikr almashish imkoniyatiga egalik asosida tashkil etiladi. Ularda erkin fikrlash, shaxsiy qarashlarini ikkilanmay bayon etish, muammoli vaziyatlarda yechimlarni birgalikda izlash, o‗quv materiallarini o‗zlashtirishda ular orasida o‗zaro yaqinlikni yuzaga keltirish, o‗zaro bir-birlarini hurmat qilishlari, tushunishlari va qo‗llab-quvvatlashlari, samimiy munosabatda bo‗lishlari, ruhiy birlikka erishishlari kabilar shakllantiriladi. O‗quv jarayonining interfaol ta‘lim turlariga asoslanishi bir qarashda nihoyatda oddiy, sodda, hatto ―bolalar o‗yini‖ kabi taassurot uyg‗otadi. Ammo interfaol ta‘lim turlarini amaliyotda qo‗llash uchun o‗qituvchining ma‘lum darajada quyidagi omillarga ega bo‗lishi talab qilinadi: 1) ish tajribasi; 2) metodik malaka; 3) tayanch pedagogik-psixologik
74 Yo‗ldasheva D . Ona tili ta‘limi maqsadining tadrijiy taraqqiyoti. T.: O‗zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2013. 12-b.
49
bilimlar; 4) tashkilotchilik qobiliyati; 5) didaktik vositalar (axborot, tarqatma materiallar, dars jihozlari)ga ega bo‗lishi; 6) o‗quvchi-talaba va ularning guruhi o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlarning ishonch va hurmatga asoslanishi; 7) o‗quvchi- talabalar guruhining o‗zaro hamkorlikka erisha olishi; 8) axborotlarni taqdim etishda xilma-xil metod, vositalarni samarali, o‗rinli, maqsadga muvofiq va o‗zaro moslikda qo‗llashga erishishi. ―O‗qituvchi ta‘lim jarayonida interfaol ta‘lim turlari yordamida o‗quvchi- talabalarning qobiliyatlarini rivojlantirish, mustaqillik, o‗z-o‗zini nazorat, o‗z- o‗zini boshqarish, samarali suhbat olib borish, tengdoshlari bilan ishlash, ularning fikrlarini tinglash va tushunish, mustaqil, ijodiy, tanqidiy fikrlash, muqobil takliflarni ilgari surish, fikr-mulohazalarini erkin bayon qilish, o‗z nuqtayi nazarlarini himoya qilish, muammoning yechimini topishga intilish, murakkab vaziyatlardan chiqa olish kabi sifatlarni shakllantirishga muvaffaq bo‗ladi. Eng muhimi, interfaol ta‘lim turlarini qo‗llash orqali o‗qituvchi o‗quvchi-talabalarning aniq ta‘limiy maqsadga erishish yo‗lida o‗zaro hamkorlikka asoslangan harakatlarini tashkil etish, yo‗naltirish, boshqarish, nazorat va tahlil qilish hamda xolis baholash imkoniyatini qo‗lga kiritadi‖ 75 . Odatda interfaol ta‘lim turlariga asoslangan ta‘limiy harakatlar individual, juftlik, guruh, jamoa bilan ishlash kabi shakllarda tashkil etiladi. Interfaol ta‘lim turlarini qo‗llash jarayonida o‗quvchi-talabalar: guruh yoki jamoa bilan hamkorlikda ishlash; tengdoshlari orasida o‗z g‗oyalarini erkin bayon qilish, bilimlarini hech qanday ruhiy to‗siqlarsiz namoyish etish; muammoni hal qilishga ijodiy yondashish; guruh yoki jamoadoshlari bilan ruhiy yaqinlikka erishish; o‗z ichki imkoniyat va qobiliyatlarini to‗liq namoyon qila olish; fikrlash, fikrlarni umumlashtirish va ular orasidan eng muhimlarini saralash; o‗z faoliyatini nazorat qilish va mustaqil baholash; o‗z imkoniyatlari va kuchiga ishonch hosil qilish; turli vaziyatlarda harakatlanish va murakkab vaziyatlardan chiqa olish ko‗nikmalarini o‗zlashtirish kabi imkoniyatlarga ega bo‗ladi. Bugungi kunda ta‘lim
75 Tashpulatova F. Interfaol ta‘lim va uning turlari. ―Til va adabiyot ta‘limi‖ jurnali. T,2017. 2-son, 22-b. 50
tizimida quyidagi interfaol ta‘lim metodlari va texnologiyalari: ―Keys-stadi‖, ―Blits-so‗rov‖, ―Modellashtirish‖, ―Ijodiy ish‖, ―Munosabat‖, ―Reja‖, ―Suhbat‖, ―Bumerang‖, ―Debat‖, ―San‖, ―Davra suhbati‖, ―Insert‖, ―Aqliy hujum‖, ―Munozara‖, ―FSMU‖ amalga oshirilayotganligi barchaga ma‘lum. Interfaol ta‘lim turlari o‗quvchi-talabalarda ―Gap bo‗laklari‖ mavzusini o‗zlashtirishga bo‗lgan qiziqishni uyg‗ota oladi, zero, ko‗plab bilimli o‗quvchilar Sintaksisni – gap, uning bo‗laklarini o‗zlashtirishda qiyinchiliklarga duch keladi. Interfaol metodlar bilan endi bu qiyinchiliklarni yengish oson. Ushbu ta‘lim usuli dars jarayonining har bir ishtirokchisini rag‗batlantiriladi, har bir o‗quvchi- talabaning ruhiyatiga ijobiy ta‘sir ko‗rsatadi, o‗quv materialining samarali o‗zlashtirilishi uchun qulay sharoit yaratadi, o‗quvchi-talabalarga ko‗p tomonlama ta‘sir ko‗rsatadi, ularda o‗rganilayotgan mavzular bo‗yicha fikr hamda munosabatni uyg‗otadi, hayotiy zarur ko‗nikma, malakalarni shakllantiradi, ularning xulq-atvorini ijobiy tomonga o‗zgartirilishini ta‘minlaydi. Ushbu interfaol metodlarni qo‗llash jarayonida o‗qituvchidan o‗quvchi- talabalarning yoshi va bilimini inobatga olish talab etiladi. Xususan, boshlang‗ich sinflarda gap bo‗laklarini o‗qitishda ―Aqllilar shashkasi‖, ―Klaster‖, ―Gapni kengaytirib aytish‖, ―Sinonimini top‖, ―Kim topqir‖, ―To‗rt taraf‖, ―Nilufargul‖, ―To‗g‗ri so‗zla, xato qilma‖ kabi interfaol metodlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‗lsa, yuqori sinf o‗quvchilari hamda o‗rta maxsus ta‘limi o‗quvchi- talabalari bilan olib borilgan dars mashg‗ulotlarida ―Qop-qop‖, ―Davra suhbati‖, ―Insert‖, ―Aqliy hujum‖, ―Ajurli arra‖, ―Debat‖, ―San‖, ―Munozara‖, ―Blits-o‗yin‖, ―FSMU‖, ―Raqiblar bahosi‖, ―Har kimga har kim o‗rgatadi‖, ―BBB‖, ―Bumerang‖, ―Besh barmoq‖, ―Grammatik yo‗qlama‖, ―Tarmoqlar(klaster)‖, ―Tezkor savol- javob‖, ―Muzyorar‖ kabi interfaol metod va texnologiyalardan qo‗llash darsdan ko‗zlangan maqsadga erishishga ko‗mak beradi. Zamonaviy ta‘limni tashxis etishga qo‗yiladigan muhim talablaridan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga
51
erishish 76 da yangicha, interfaol yondashuv talab etiladi. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o‗quvchilarga yetkazib berish muhimligi bilan bir qatorda o‗quvchilarning yosh xususiyatlari, o‗tilayotgan mavzu ko‗lami, turi e‘tiborga olinishi lozim. 4-5-sinf o‗quvchilariga gap bo‗laklari mavzusi tushuntirilganda, yuqoridagi talablardan kelib chiqqan holda, oson, sodda va qisqa topshiriqlar berilishi maqsadga muvofiq. Avvalo, yangi mavzu bayon qilinishida, xususan, kesim haqida ma‘lumot berilganda gap bo‗laklari tartibi tanishtirilib, ularning o‗rni turg‗un holda tushuntirilib, gap bo‗laklari tartibining o‗zgarishi – inversiya hodisasi bilan ular yuqori sinflarda tanishganlari maqsadga muvofiq. Kim? Kim bilan? Qayerga? Nima qildik? Biz muallimimiz bilan muzeyga bordik.
Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|