Alkilbenzol



Yüklə 426,31 Kb.
səhifə6/16
tarix07.01.2024
ölçüsü426,31 Kb.
#205750
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
ARENLAR

H




+ E+ X- E+ X-





H+
X-
E

+ HX


Benzol xalqasida boradigan elektrofil o‘rin olish reaksiyalari kaytar reaksiyalardir, ularning yo‘nalishi energetik omillar bilan (boshlang‘ich va oxirgi xolatlar energiyasi, C-E bog‘ning energiyasi), elektrofil va elektrofugning nisbiy faolligi bilan belgilanadi. Benzol xalkasidagi o‘rinbosarlar va π- va σ-komplekslarning hosil bo‘lishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi va reagentni orto-, para- yoki meta- xolatga yo‘naltirishi mumkin.




..

..
'' D


E



-HX




''



..
'

+ E+X-
''



..
'

..
E+X-
''



..
D



-HX


X-


E




..
''


H


X- E

O‘rinbosarlar elektrofil o‘rin olish reaksiyalarni osonlashtiradi yoki kiyinlashtiradi va orientatsiya effektini namoyon qiladi. Elektronodonor o‘rinbosarlar π-kompleks hosil bo‘lishni osonlashtiradi, chunki ular ionlanish energiyasini kamaytirib, σ-kompleksni stabillaydi. Elektronoakseptor o‘rinbosarlar π-kompleks hosil bo‘lishni ancha qiyinlashtiradi, chunki ionlanish energiyasini orttiradi va σ-kompleksni juda kam stabillaydi. Elektronodonor o‘rinbosarlarining σ-kompleksni stabillashi σ-kompleksda guruxlarning ma’lum orientatsiyasidagina mumkin bo‘ladi.


σ-kompleksning stabillashuvi o‘rinbosar ishtirokida musbat zaryadni faqat orto- yoki para- xolatlarda qo‘shimcha delokalizatsiyasi bilan erishiladi. Buni rezonans chegara formulalari yordamida yaqqolroq ko‘rsatish mumkin. Bunday xolatda reaksiya tezroq boradi, meta izomer faqat ozgina miqdorda hosil bo‘ladi.
Alkil, alkenil, aril guruxlar, –OH, -OR, -NH2, -NHR guruxlar, shuningdek galogenlar atomlari elektrodonor o‘rinbosarlar hisoblanadi. Galogenbenzollar alkilbenzollariga qaraganda elektrofil o‘rin olish reaksiyalariga sekinrok kirishadi. Chunki galogen atomlari katta induktiv effektga ega (-I). Galogenbenzollarning ionlanish energiyasi (IE) benzolning ionlanish energiyasiga yaqin keladi. Orto- yoki para- orientirlovchi o‘rinbosarlar birinchi tur o‘rinbosarlar yoki yo‘naltiruvchilar deyiladi. Elektronoakseptor o‘rinbosarlar elektrostatik omillar ta’sirida elektrofil reagentlarni meta- holatga yo‘naltiradi.



A



'
+ E+X-



A


'
E+X-
A A
H + HX
E
E

Bunday xolatda reaksiya sekinrok boradi va yanada kuchliroq sharoitlarni talab qiladi. Reaksiyaning asosiy mahsuloti meta- izomer bo‘ladi.
-COOH, -C(O)R, -NO2, -SO3H, C≡N guruhlari elektronoarseptor o‘rinbosarlar hisoblanadi. Ular
2-tur o‘rinbosarlar yoki yo‘naltiruvchilar deyiladi.
Bundan tashqari aniq orientatsiyalovchi effektga ega bo‘lmagan o‘rinbosarlar, masalan –CHCl2,
-CCl3 ham mavjud, bunday holatda reaksiyalarda orto-, meta- va para- izomerlarning aralashmasi hosil bo‘ladi.

    1. N-elektrofillar bilan o‘zaro ta’siri. Kuchli kislotalar arenlar bilan π-komplekslar hosil kiladi. Juda kuchli kislotalar ishtirokida (HF+SbF5; HF+PF5; HF+BF3; SbF5+FSO3H) bog‘langan karbokation-benzoloniy ioni (σ-kompleks)hosil bo‘lishi bilan proton birikadi.




Yüklə 426,31 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin