Amea fəLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜququ təDQİqatlar institutu k. C. AĞayeva etika və gender: sosial-əxlaqi davranişIN

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
31
Cəmiyyətin dinamik inkişafı sosiomədəni tərəqqinin 
şa xələnməsinə gətirib çıxarmışdır. Mədəniyyətdə sosial, 
konfessional, professional və s. xüsusiyyətlərin qabarıq şə-
kildə nəzərə çarpması davranışlarda da özünü büruzə ver-
məkdədir.
Ötən əsrin 80-cı illərindən başlayaraq, aşkarlıq və 
plüralizm meyillərinin artması cəmiyyətin həyatına güclü 
təsir göstərməyə başladı. Uzun illər boyu “örtülü” gedən 
proseslərinin mahiyyəti tədricən üzə çıxmağa başladı. La-
kin sonrakı illərdə Azərbaycanla Ermənistan arasında baş 
verən hərbi konflikt, qaçqınlar ordusunun yaranması, tor-
paqların işğalı nəticəsində meydana gələn hər cür gərgin-
lik gender münasibətlərinin yeni istiqamətlərini müəyyən 
etdi. Yeni demoqrafiya və miqrasiya prosesləri cəmiyyətdə 
mövcud olan ənənəvi kişi-qadın streotiplərini təməlindən 
sarsıtdı. Filosof Ə.Abasovun qeyd etdiyi kimi, artıq həyatın 
bir çox sahələrində “kişilərə məxsus sosial mövqeləri” qa-
dınlar əldə etməyə başlamışlar. Kişilərin mühüm hissəsinin 
işləmək üçün digər ölkələrə üz tutub getməsi nəticəsində 
ailə qayğıları ilə üz-üzə qalan qadınlar əvvəllər əsasən “kişi 
peşəsi” hesab edilən ticarət sistemində öz “mövqelərini” 
möhkəmlətməyə başladılar. Bundan başqa səhiyyə, elm, 
mədəniyyət, maarif (təhsil) və s. sahələrdə də qadınların 
“xüsusi çəkisinin” artması müşahidə olunmaqdadır. 
İctimai-sosial-mədəni mühitdə baş verən dəyişikliklə-
rin əsrlər boyu formalaşmış davranış modelinə nüfuz etdi-
yini qətiyyən inkar etmək olmaz. Belə bir təsirdən qadınlar 
da kənarda qala bilməzdilər. 
Cəmiyyətdə qadınların fəallığının yüksəlməsi heç də 
birmənalı qarşılanmır. Bəziləri təbiətin incə məxluqlarını 

---

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
32
yalnız ailə çərçivəsində, beşik başında, mətbəxdə, uzaqbaşı 
ev təsərrüfatının təşkilində görmək istəyirlər. Belələri üçün 
yazılmamış qanunların müddəaları daha mühüm və ədalət-
lidir. Görünür elə məhz buna görədir ki, feminin təfəkkürü 
çox vaxt maskulın (kişi) təfəkkür və rəftarını sevmir, qəbul 
etmir, yaxına buraxmır. Bu da bir faktdır ki, bütün zaman-
larda qadın-kişi ayrıseçkiliyinin mövcudluğunu hətta qadın 
hökmdarları belə aradan götürə bilməmişlər; nəzərə alınsa 
ki, qadınların hakimiyyətə gətirilməsi çox vaxt kişilərinin 
dəstəyi və təşəbbüsü ilə həyata keçirilmişdir, məsələnin 
mahiyyəti qismən aşkar olar. 
Cəmiyyətdə və ailədə qadın davranışlarına qoyulan 
məhdudiyyətlərin tarixi ötən minilliklərə gedib çıxır. Qa-
dınların sosial diskriminasiyası (latınca: discriminato-fərq) 
zaman-zaman dünyanın ayrı-ayrı mütəfəkkirləri tərəfindən 
diqqətə çatdırılmış, çox zaman tənqid, bəzənsə təqdir edil-
mişdir. Kişilərin qadın üzərindəki hökmranlığı barədə antik 
dövrün böyük filosofu Sokrat deyirdi: “Üç şeyi xoşbəxtlik 
hesab edə bilərsən: yaxşı ki, vəhşi heyvan deyilsən, varvar 
yox yunansan, qadın yox kişisən”. Sokratın vaxtından əsrlər 
keçsə də, qadınlara qarşı diskriminasiya, qadın şəxsiyyətinə 
və ləyaqətinə vurulan zərbə hələ tam aradan çıxmamışdır. 
Böyük alman filosofu Hegel vaxtilə kişi ilə qadın arasında-
kı fərqin az qala bitki ilə heyvan arasındakı fərqlər qədər 
kəskin olduğunu qeyd edirdi. 
Yeni və ən yeni dövrün maarifçi və filosofları F.Volter, 
D.Didro, C.C.Russo, K.Sen-Simon, Ş.Furye, T.Mor, T. Kam -
panella, C.Lokk, D.Yum, K. Spenser və b. öz əsərlərində 
qadın hüquqlarının müdafiəsi, zərif cinsə hörmət, cəmiy-
yətdə qadınların mühüm sosial rolu barədə diqqəti çəkən 
mülahizələr söyləmiş, maraqlı tövsiyələr yürütmüşlər. 

---