Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
150
Pekin Bəyannaməsinin 113-cü bəndində qadın zorakı-
lığı belə səciyyələnmişdir: “Qadınlara qarşı zorakılıq ter-
mini qadının fiziki, cinsi və psixoloji sağlamlığına ziyan,
əzab-əziyyət gətirən cinsi əlamət əsasında hər cür zorakılıq
aktı deməkdir”.
Tarixən formalaşmış milli mentalitetə görə Azərbay-
canda qadına xüsusi hörmət bəslənilmiş, o, ailənin namusu
hesab olunmuşdur. Lakin bununla yanaşı qadınlara qarşı
cəmiyyətdə və ailədə müxtəlif zorakılıq halları tətbiq edil-
miş və edilməkdədir.
Sosializm mərhələsindən keçmiş Azərbaycanda da
rəsmi surətdə qadın-kişi bərabərliyi elan edilsə də, qadına
qarşı cəmiyyətdə və ailədə baş verən zorakılıqlar əslində,
ictimaiyyətdən gizlədilmiş, totalitar rejimin hökmranlığı
dövründə bu problem ört-basdır edilmişdir.
Sosializmdən kapitalizmə müasir keçid dövrü qadınlara
qarşı zorakılığa şərait yaradan bir çox problemlərin: yoxsul-
luğun, işsizliyin, sosial bərabərsizliyin meydana gəlməsinə,
gərginlik və məhrumiyyətlərin artmasına səbəb olmuşdur.
Narkomaniya və fahişəlik, qadın alveri, əxlaqi tənəzzül ailə-
nin mənəvi dayaqlarını sarsıdan dəhşətli amillərdir.
Azərbaycanda keçirilən sosioloji sorğular təzahür edən
zorakılığın müxtəlif formalarını aşkarladı: müharibə zona-
sında baş verən kütləvi zorakılıq; ailə-məişət zəminində
törədilən zorakılıq; iş yerində zorakılıq, fiziki-mənəvi və
cinsi-mənəvi zorakılıqlar. Ailədaxili problem olan zorakılıq
çox nadir hallarda aşkarlanır. Ailədə kişi (ata, qardaş, ər,
oğul, qayınata, qayın) tərəfindən fiziki zorakılığın səviy-
yəsi 26,1 % təşkil edir. Qadınlar ən çox mənəvi zorakılığa
məruz qalırlar - 61, 3 % (5: 63).
Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
151
Ailədaxili zorakılıq qapalı ailə sirri kimi ictimaiyyət-
dən gizlədilir. Ailə zorakılığına qarşı çıxan, öz ləyaqət və
şərəfinin müdafiəsinə qalxan qadınlar “ədəbsiz”, “həyasız”
hesab edilir. Zorakılığa dözümlülük qadının “yüksək mənə-
vi dəyəri” kimi qiymətləndirilir.
Ailə zorakılığına gətirib çıxaran ailə münaqişələri-
nin bir çox səbəbləri vardır. Rus tədqiqatçısı A.İ.Koçetov
bunlardan yeddisini göstərir: 1) ər-arvad münasibətlərinin
etikasının pozulması (xəyanət, qısqanclıq); 2) bioloji uy-
ğunsuzluq; 3) ər və ya arvadın ətrafdakı insanlarla müna-
sibətinin düzgün qurulmaması; 4) maraq və təlabatların
uyğunsuzluğu; 5) uşağa münasibətdə pedaqoji mövqelərin
müxtəlifliyi; 6) ər və ya arvadda mənfi keyfiyyətlərin ol-
ması; 7) valideyn və uşaqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanın
olmaması.
Azərbaycanlı tədqiqatçı alim R.Məmmədzadə ailə
zorakılığında ərlə arvad arasındakı konfliktin əsas rol oy-
nadığını və onun səbəblərini göstərir: 1) ərlə arvadın sek-
sual-psixi uyğunsuzluğu; 2) bir-birinin mənlik hisslərinə
hörmətsizlik; 3) müsbət emosiyalara olan tələbatın ödənil-
məməsi: diqqət, empatiya, yumşaq münasibət və s.; 4) ər və
ya arvadın öz tələbatlarının ödənilməsinə daha çox tələbkar
olması; 5) ailə təsərrüfatı, uşaqların tərbiyəsi və s. münasi-
bətlərdə anlaşılmazlıq (117: 51).
Kişi ailədə qadının “ləyaqətsiz” əməlinə görə özünü
hakim, hətta cəllad kimi apararaq ölümlə nəticələnən zo-
rakılığa əl atır. Öz ərinin həddini aşan zorakılığına, əxlaq-
sızlığına göz yuman qadınlar daha “ləyaqətli” hesab edilir.
Möhkəm tarixi kökləri olan ailə-məişət zorakılığına
qarşı “keçmiş adət-ənənələrin bərpası” kimi yanaşılmasını
|