Amea fəLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜququ təDQİqatlar institutu k. C. AĞayeva etika və gender: sosial-əxlaqi davranişIN

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
150
Pekin Bəyannaməsinin 113-cü bəndində qadın zorakı-
lığı belə səciyyələnmişdir: “Qadınlara qarşı zorakılıq ter-
mini qadının fiziki, cinsi və psixoloji sağlamlığına ziyan, 
əzab-əziyyət gətirən cinsi əlamət əsasında hər cür zorakılıq 
aktı deməkdir”. 
Tarixən formalaşmış milli mentalitetə görə Azərbay-
canda qadına xüsusi hörmət bəslənilmiş, o, ailənin namusu 
hesab olunmuşdur. Lakin bununla yanaşı qadınlara qarşı 
cəmiyyətdə və ailədə müxtəlif zorakılıq halları tətbiq edil-
miş və edilməkdədir. 
Sosializm mərhələsindən keçmiş Azərbaycanda da 
rəsmi surətdə qadın-kişi bərabərliyi elan edilsə də, qadına 
qarşı cəmiyyətdə və ailədə baş verən zorakılıqlar əslində, 
ictimaiyyətdən gizlədilmiş, totalitar rejimin hökmranlığı 
dövründə bu problem ört-basdır edilmişdir. 
Sosializmdən kapitalizmə müasir keçid dövrü qadınlara 
qarşı zorakılığa şərait yaradan bir çox problemlərin: yoxsul-
luğun, işsizliyin, sosial bərabərsizliyin meydana gəlməsinə, 
gərginlik və məhrumiyyətlərin artmasına səbəb olmuşdur. 
Narkomaniya və fahişəlik, qadın alveri, əxlaqi tənəzzül ailə-
nin mənəvi dayaqlarını sarsıdan dəhşətli amillərdir. 
Azərbaycanda keçirilən sosioloji sorğular təzahür edən 
zorakılığın müxtəlif formalarını aşkarladı: müharibə zona-
sında baş verən kütləvi zorakılıq; ailə-məişət zəminində 
törədilən zorakılıq; iş yerində zorakılıq, fiziki-mənəvi və 
cinsi-mənəvi zorakılıqlar. Ailədaxili problem olan zorakılıq 
çox nadir hallarda aşkarlanır. Ailədə kişi (ata, qardaş, ər, 
oğul, qayınata, qayın) tərəfindən fiziki zorakılığın səviy-
yəsi 26,1 % təşkil edir. Qadınlar ən çox mənəvi zorakılığa 
məruz qalırlar - 61, 3 % (5: 63).

---

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
151
Ailədaxili zorakılıq qapalı ailə sirri kimi ictimaiyyət-
dən gizlədilir. Ailə zorakılığına qarşı çıxan, öz ləyaqət və 
şərəfinin müdafiəsinə qalxan qadınlar “ədəbsiz”, “həyasız” 
hesab edilir. Zorakılığa dözümlülük qadının “yüksək mənə-
vi dəyəri” kimi qiymətləndirilir. 
Ailə zorakılığına gətirib çıxaran ailə münaqişələri-
nin bir çox səbəbləri vardır. Rus tədqiqatçısı A.İ.Koçetov 
bunlardan yeddisini göstərir: 1) ər-arvad münasibətlərinin 
etikasının pozulması (xəyanət, qısqanclıq); 2) bioloji uy-
ğunsuzluq; 3) ər və ya arvadın ətrafdakı insanlarla müna-
sibətinin düzgün qurulmaması; 4) maraq və təlabatların 
uyğunsuzluğu; 5) uşağa münasibətdə pedaqoji mövqelərin 
müxtəlifliyi; 6) ər və ya arvadda mənfi keyfiyyətlərin ol-
ması; 7) valideyn və uşaqlar arasında qarşılıqlı anlaşmanın 
olmaması.
Azərbaycanlı tədqiqatçı alim R.Məmmədzadə ailə 
zorakılığında ərlə arvad arasındakı konfliktin əsas rol oy-
nadığını və onun səbəblərini göstərir: 1) ərlə arvadın sek-
sual-psixi uyğunsuzluğu; 2) bir-birinin mənlik hisslərinə 
hörmətsizlik; 3) müsbət emosiyalara olan tələbatın ödənil-
məməsi: diqqət, empatiya, yumşaq münasibət və s.; 4) ər və 
ya arvadın öz tələbatlarının ödənilməsinə daha çox tələbkar 
olması; 5) ailə təsərrüfatı, uşaqların tərbiyəsi və s. münasi-
bətlərdə anlaşılmazlıq (117: 51).
Kişi ailədə qadının “ləyaqətsiz” əməlinə görə özünü 
hakim, hətta cəllad kimi apararaq ölümlə nəticələnən zo-
rakılığa əl atır. Öz ərinin həddini aşan zorakılığına, əxlaq-
sızlığına göz yuman qadınlar daha “ləyaqətli” hesab edilir. 
Möhkəm tarixi kökləri olan ailə-məişət zorakılığına 
qarşı “keçmiş adət-ənənələrin bərpası” kimi yanaşılmasını 

---