Anatomiya sohasiga hissa qo‘shgan o‘zbek olimlar

Endokrin tizimi filogenezi va buzilishlari, 
 
Hazm a`zolari ovqat moddasini mexanik maydalash, kimyoviy 
moddalar ta`sirida parchalash, qonga yoki limfaga so`rilishini 
ta`minlash, chiqindi moddalarni tashqi muhitga chiqarish kabi 
vazifalarni bajaradi. Hazm tizimining ko`pchil qismi devori ikki 
qavatli nayni eslatadi. Ichki nay a`zolarning shilliq qavatidan hosil 
bo`lsa, tashqi nay mushak va seroz pardadan hosil bo`ladi. Bu 
ikki nay orasiga biriktiruvchi to`qimadan iborat qon tomirlarga 
boy bo`lgan shilliq osti qavati joylashgan. Bu ikki nay, nisbatan 
harakat qilish xususiyatiga ega. SHilliq osti qavat to`qimalari va 
mushak tolalari burama shaklida joylashganligidan harakat, og`iz 
bo`shlig`i sohasidan, to`g`ri ichak tarafiga bo`ladi. Ko`pgina 
hazm qilish a`zolarining devori 4 qavatdan tashkil topadi. 
1.
Ichki – shilliq qavat 
2.
SHilliq osti qavat 
3.
Mushak qavat 
4.
Tashqi – seroz parda qavati 
A`zo devoridagi har bir qavat hosilaning qalinligi , shu 
a`zoning vazifasiga bog`liq bo`ladi. Ba`zi a`zoda mushak qavati 
yaxshi taraqqiy etgan bo`lsa, boshqa a`zolarda silliq qavat 
rivojlangan bo`ladi. 
Ovqat hazm qilish a`zolarining taraqqiyoti 
Hazm a`zolari tizimining ko`pchilik a`zolari ichki embrional parda 
– entodermadan taraqqiy qiladi. Og`iz bo`shlig`i va to`g`ri 

---

ichakning ostki qismlari esa tashqi embrional parda – 
ektodermadan taraqqiy qiladi. 
Ichak nayi devorining mushak va seroz qavatlari mezenxima 
to`qimasidan rivojlanadi. 
Og`iz bo`shlig`i
Hazm a`zolari sistemasining boshlang`ich 
qismi, ovqat 1- marta shu bo`shliqqa qabul qilinib, tishlar 
vositasida maydalanadi va so`lak yordamida namlanib, kimyoviy 
parchalanish boshlanib, me`daga o`tkazish uchun tayyorlanadi. 
Og`iz bo`shlig`i; og`iz dahlizi va xususiy og`iz dahlizidan iborat. 
Og`iz dahlizi old tomondan yuqori va pastki lablar, yon tomondan 
lunjlar, orqa tomondan yuqori va pastki jag` tishlar hamda 
milklar bilan chegaralangan. 
Lablar – tashqi tomondan teri, ichki tomondan shilliq parda bilan 
qoplanib, uning asosini aylanma mimika mushagi tashkil qiladi. 
Xususiy og`iz bo`shligi berk turganda ikki yon va old tomondan 
tishlar chegaralaydi. Yuqori devorini qattiq va yumshoq tanglay 
hosil qiladi hamda burun bo`shlig`ini og`iz bo`shlig`idan ajratib 
turadi. Og`iz bo`shlig`ini shilliq pardasida mayda bezlar 
joylashgan. 
Og`iz bo`shlig`idan halqumga o`tish joyiga tomoq bo`lib, 
yuqoridan yumshoq tanglay chodiri, ikki yon tomondan tanglay 

---

ravoqlari, pastdan tilning orqa yuzasi va til ildizi bilan 
chegaralanib turadi. 
Tishlar
Tishlar ovqatni tishlab uzib olish, maydalash, so`zlarni to`g`ri 
talaffuz etishda faol ishtirok etadi. Tishlar og`iz dahlizi bilan 
xususiy og`iz bo`shlig`ini orasiga chegara bo`lib joylashgan. 
SHilliq pardaning suyaklardan so`rg`ichlari hisoblangan tishlar 
epiteliy va mezenximadan rivojlanadi va jag` suyaklarining 
maxsus tish katakchalariga mix kabi joylashadi. 
Odamlarda tishlar ikki marta almashinadi. Bolalarda sut tishlar 6-
7 oylikdan boshlab 3 yoshgacha chiqishi davom etadi. Ular 20 ta 
bo`lib, 6-7 yoshdan boshlab, doimiy tishlar bilan almashina 
boshlaydi. 
Har bir tish uch qismdan iborat: toj qismi (karona dentis), tish 
ildizi, tish bo`yinchasi. Tishlar kimyoviy tarkibiga ko`ra suyakka 
yaqin, lekin juda zich joylashgan. Tish toji dentin moddadan 
tuzilgan bo`lib, ustini emal o`rab turadi. 
emalning ust tomoni juda yupqa, shoxsimon kutikula pardasi 
bilan qoplangan. Til mushaklardan tuzilgan bo`lib, og`iz 
bo`shlig`ida joylashgan. Til faqat hazm a`zolariga mansub 
bo`lmasdan, so`zlashishda, talaffuzda faol katnashadi. Til uch 
qismdan iborat: til uchi, til tanasi, til ildizi.

---