And olsun Allaha onu ilk gerçekleyen adamam

Bu fərziyyəyə söykən/dözərək də bu nəticələndirərə çatarlar: Bəqərə Surəsi / 21-25 .......................................................... 155 1- Peyğəmbər, xalqını sağlam və faydalı bir ictimai mühitə dəvət edən böyük bir düşünər, böyük bir dahidir. 2- Vəhy, ərdəmli düşüncələrin onun zehininə qırxılmasıdır. 3- Səmavi kitab, eqoist ehtiraslardan, fərdi məqsədlərdən uzaq, söz mövzusu ərdəmli düşüncələrin cəmidir. 4- Peyğəmbərin xəbər verdiyi mələklər, təbiətdəki inkişafları istiqamətləndirən təbii güclər ya da insanlara, kamal xüsusiyyətlərini qazandıran ruhi güclərdir. Ruh'ul-Kudüs, maddi təbii ruhun müqəddəs fikirləri çıxaran mərtəbəsidir. Şeytan isə, eyni ruhun pis düşüncələri çıxaran, insanları, iyrənc işləri və cəmiyyəti ifsat edici əməlləri işləməyə çağıran mərtəbəsidir. Maddəni hər şeyin təməli görən bu adamlar, Lövh, Qələm, Ərş, Kürsü, Kitab, Hesab, Cənnət və Cəhənnəm kimi peyğəmbərlərin xəbər verdikləri bütün gerçəkləri yuxarıda işarə etdiyimiz üslublarıyla şərh-lamaya çalışmışlar. 5- Dinlər yaşadıqları dövrün gərəklərinə təbii/tabedirlər; çağların dəyişməsi ilə birlikdə onlar da dəyişərlər. 6- Peyğəmbərlərdən nəql edilən, onlara ətf edilən möcüzələr, dinə dəstək möhkəmə, kütlələrin inanclarını çağların dəyişməsinə qarşı qorumağa al/götürmə ya da dini öndərlərin və məzhəb liderlərinin mövqelərini qoruma məqsədinə istiqamətli xurafatlar və ya təhrif edilmiş hadisələrdir. Bunları bir birlik uydurmuş, başqaları da o birliyə uyğun gəlmişdir. Onların bu şərhləri və peyğəmbərlik missiyas(n)ı olaraq qiymətləndirdikləri şey, Allahın nəzərdə tutduğu peyğəmbərlik missiyasından çox, siyasi bir oyun olaraq xarakterizə edilməyə layiqdir. Bu iddiaları uzun uzandıya cavablandırmaq bu kitabın məqsədini aşar. Ancaq bunu söyləyə bilərik: Səmavi kitablar və əlimizdə olan peyğəmbərlərdən naklolunan şərhlər, yuxarıdakı şərhə heç bir şəkildə uyğun gəlmir, aralarında ən kiçik bir münasibət yoxdur. Bu şərh, onların yer üzünə çaxılıb qalmalarından və maddə sahəsindəki araşdırmalara söykən/dözmələrindən qaynaqlanır. Bu vəziyyət onları, doğaötesi aləmi inkar etməyə və maddə üstü gerçəkləri, əsl mövqelərindən soyutlayıp donuq maddənin səviyyəsinə endirən bir şərh et şərhə sürümüşdür. 156 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 1 Bu şərh etmə formas(n)ı, gerçəkdə bir başqa qrupun sahib olduğu an-layışın bir az daha inkişaf etmiş şəklidir. Onlar da, dinin əhatə etdiyi bütün gerçəkləri, maddəni əsas al/götürərək şərh etmə istiqamətinə getmişlər idi. Ancaq onlar Ərş, Kürsü, Lövh, Qələm və Mələklər kimi gerçəklərin duyğu orqanların tərəfindən qəbul edilməyən varlıqları olduğunu qəbul edirdilər. Sonrakı dövrlərdə təbii elmlərin fəaliyyət sahəs(n)i genişləyib, araşdırmalar konkret məlumatlara və təcrübi metoda söykənən olaraq edilməyə başlayınca, bu üsulu mənimsəyən araşdırmaçılar, bu gerçəklərin duyğu orqanların tərəfindən qəbul edilə bilməyən varlıqlarını da inkar etməyə cürət etdilər və bunları konkret bir varlığa sahibmişlər kimi təyin etməyə cəhd etdilər. Beləcə dinlə elmi uzlaşdırmağı, dini elm qarşısında silinməkdən qorumağı məqsəd qoyurdular. Bunlar, haqsızlıq və həddindən artıqlıq uclarını təmsil edən iki qrupdur. Biri köhnə kəlam alimlərindən, digəri də müasir araşdırmaçılardan meydana gəlməkdədir. Köhnə kəlam alimləri, dini şərhlərin gerçək məqsədlərini qavrayır və məcaz olaraq qiymətləndirmir olmaqla birlikdə, bu gerçəklərin bütününün tam maddi xüsusiyyətlərə sahib şeylər olduğunu, ancaq duyğu orqanlarının qəbul etmə sahəsinin xaricində olduqlarını, maddə olduqları halda maddəylə əlaqədar hökmlərin onlar haqqında etibarlı olmadığını irəli sürürdülər. Müasir araşdırmaçılar isə, dini şərhləri açıq-seçik məqsədlərindən soyutlayacak şəkildə şərh edərək, bunları duyğularla qəbul edilən və təcrübələ təsdiqlənən maddi gerçəklərə uyğunlaşdırdılar. Halbuki o şərhlərdən bunlar nəzərdə tutulmamışdır və bu şərhlərlə uyğun gəlməməkdədirlər. Bu mövzuda ediləcək doğru araşdırma belə olmalıdır: Araşdırmaçı, dini mətnləri, sözüklərin ənənə və dil baxımından ifadə etdikləri anlama görə şərhli, sonra bu mənalarını mısdaklarının, konkret nümunələrinin diaqnozu mövzusunda sözün bəzisinin digər bəzisini açıqlaya biləcəyi qanununa söykən/dözməlidir. Ardından, elmi görüşlər bunları təsdiqləyirmi, rədd edirmi deyə baxmalıdır. Əgər bu əsnada maddə xarici və maddənin hökmünün əhatəsinə girməyən bir şeyə rast gəlinsə, burada təbii araşdırmadan və təbii elmlərin nəzərdə tutduğundan fərqli bir üsulla söz mövzusu gerçəyi sübut etmə istiqamətinə gedilməlidir. Təbiətlə maraqlanan elmi araşdırmanın fövqəltəbii şeylərlə nə maraq/əlaqəsi ola bilər?! Çünki maddəni və maddənin xüsusiyyətlərini araşdıran bir elm sahəsi, istər sübut etmə, his- Bəqərə Surəsi / 21-25 .......................................................... 157 tər rədd etmə məqsədiylə olsun maddə və maddənin xüsusiyyətlərinin kənarına keçmə haqqına sahib deyil. Bir araşdırmaçı, bu şəkildə sahəsinin xaricinə çıxarsa, onun təqdim etdiyi məlumatlar və ifadələr maraqsız şeylər olaraq xarakterizə edilər. Söz gelimi; qrammatika sahəsində araşdırma edən bir məlumatın astronomiya elminin sahəsinə girən xüsuslarla əlaqədar olaraq bəzi müsbət ya da mənfi mühakimələrdə ol/tapılsa, bu tutum son dərəcə səhv və nəticələri əyri olar. İndi geriyə qalan ayələri araşdıraq. * * * "...bu vəziyyətdə, kafirlər üçün hazırlanmış, yanacağı insanlar və daşlar olan, atəşdən çəkinin." surənin başından bura qədər muttakilerin, kafirlərin və münafiqlərin (üç qrupun) vəziyyəti izah edilir. Ancaq uca Allah, "Ey insanlar, Rəbbinizə qulluq edin." buyuraraq onları topluca xitab edir və onları özünə qulluq təqdim etməyə dəvət edir. Bu vəziyyətdə zəruri olaraq möminlər və digərləri şəklində bir bölünmə söz mövzusu olar. Çünki bu dəvət qarşısında, dəvətə müsbət ya da mənfi cavab vermək baxımından insanlar iki qrupa ayrılmaq vəziyyətində olarlar: Möminlər və kafirlər. Münafiqlər isə, xarici görünüşünün iç aləmə, dilin ürəyə əlavə olunmasıyla bu bölünmədəki gerçək yerlərini al/götürərlər. Bu dəvətə müsbət cavab verənlərdə, dil ilə ürəyin iman baxımından birlikdəliyi; mənfi cavab verənlər isə, dil ilə ürəyin küfr baxımından birlikdəliyi ya da dil ilə ürəyin bir-birini tutmaması söz mövzusudur. İşdə (bəlkə) buna görə burada münafiqlərdən danışılmamış, ifadə möminlərlə kafirlərə xas qılınmış və təqva yerinə iman xüsusiyyəti istifadə edilmişdir. Bu atəşin yanacağı, ayənin qəti olaraq ifadə etdiyi kimi şəxsən insanın özüdür. Buna görə insan, həm atəşin yanacağıdır, həm də atəşdə yanan varlıqdır. Necə ki uca Allah belə buyurur: "Sonra da atəşdə yandırılacaqlar." (Mömin, 72) "Allahın alovlandırılmış atəşidir, ki könüllərə işlər." (Hümeze, 6-7) Buna görə insan, öz alovlandırdığı atəşdə əzab görəcək. Bu ifadə də bənzəri bir mesaj ehtiva etməkdədir: "Onlardakı meyvələrdən ruzi olaraq özlərinə bir şey verildiyində, hər dəfə, 'Bu, daha əvvəl də ruzi olaraq bizə verilən şeydir!' deyərlər. Bu, bənzəyər olaraq onlara təqdim edilmişdir." (Bəqərə, 25) Bununla da aydın olur ki, insana kənar tərəfdə, burada özü üçün hazırladığı şeylərdən başqa bir şey verilməyəcək. 158 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 1 Necə ki Peyğəmbər Əfəndimiz (salat və salam ona və Ehlibeytinə olsun) belə buyurmuşdur: "Yaşadığınız kimi ölərsiniz və öldüyünüz kimi dirilərsiniz..." Ancaq, iki qrup arasında bir fərq vardır. Belə ki; cənnət əhli üçün Rəbləri qatında artıqdan nemətlər vardır. Uca Allah belə buyurur: "Orada onlar üçün dilədikləri hər şey vardır. Qatımızda da daha çoxu vardır." (Qaf, 35) Ayədə cəhənnəmin yanacağı olaraq xarakterizə edilən daşlardan məqsəd, müşriklərin Allahı bir tərəfə buraxaraq qulluq təqdim etdikləri bütlərdir. Uca Allahın bu sözü bunu göstərməkdədir: "Siz və Allah'- dan başqa tapındıqlarınız, cəhənnəmin odunusunuz." (Ənbiya, 98) İfadənin orijinalında keçən "hasab" atəşin yanacağı deməkdir. "O cənnətlərdə, onlar üçün tərtəmiz bərabər/yoldaşlar da vardır." "Bərabər/yoldaşlar" ifadəsinə baxaraq anlayırıq ki, "tərtəmiz" ifadəsiylə qaynaşmağa, birləşməyə, yaxınlaşmağa maneə meydana gətirən hər cür fiziki və əxlaqi çirkinliklərdən, iyrəncliklərdən, diksinmə oyandırıcı şeylərdən təmizlənmişlik nəzərdə tutulur. AYƏLƏ ƏLAQƏDAR BİR HƏDİS Şeyx Saduk belə rəvayət etmişdir: İmam Sadiğə (ə.s) bu ayə soruşulunca belə buyurdu: "Tərtəmiz bərabər/yoldaşlar, aybaşı qanaması (aybaşı) keçirməyən, ehtiyac aradan qaldırmaq vəziyyətində olmayan qadınlardır." Mən deyərəm ki: Bəzi rəvayətlərdə "təmizlik" anlayışı, bütün qüsurlardan və xoşuna gəlməyən şeylərdən uzaq olmağı əhatə edəcək şəkildə ümumi tutulmuşdur.