Андижон машинасозлик институти

3) Kapillyar defektoskopiya
Nazoratning kapillyar usuli nuqsonlarga suyuqliklar (penetrantlar) ni kapillyar oqib qirishiga asoslangan va kontras ko‘rinishidadir. Nazorat qilishning kapillyar usuli ikki rangli va lyuminessentli usullarga ajraladi.
Rangli defektoskopiya. Rangli defektoskopiya usulining ma’nosi kuyidagicha. Nuqsonlarni aniqlash uchun oldindan tozalangan va moysizlantirilgan payvand choki sirtiga va uning atrofiga yuqori kapillyar aktivlikdagi maxsus tarkibli, to‘q qizil rangli buyoq surkaladi. Kapillyar kuchlar ta’sirida suyuqlik (qizil bo‘yoq) mayda tirqishlarga va teshiklarga — sirtda joylashgan nuqsonlarga qiradi. SHundan keyin qizil bo‘yoqning ortiqchasi payvand birikma sirtidan tozalab olinadi va uning utsiga maxsus oq buyoq surtiladi, bu oq bo‘yoq tarkibida adsorblovchi va nuqsonlardan qizil bo‘yoqni tortib oluvchi modda bor. Ok bo‘yoq fonida hosil bo‘lgan qizil rasmlar nuqson shakli va xarakterini ifodalaydi, payvand chokning nazorat qilinadigan sirtidagi bu rasmlarni oddiy ko‘z yoki lupa yordamida aniqlash mumkin.
Bu usuldan legirlangan po‘latlar, qora metallar va rangli metallar hamda qotishmalar, plastmassalar va hokazo payvand birikmalarni nazorat qilishda foydalanish mumkin. Nazorat qilishning hamma qoidalariga rioya qilinganda chuqurligi 0,01 mm va kengligi 0,001 mm gacha bo‘lgan yoriqlarni aniqlash imkonini beradi. Boshqa fizik nazorat kilish usullari ichida bu usul texnologiyasining oddiyligi, arzonga tushishi va bevosita konsruksiyaga o‘rnatilgan detallarni ham nazorat qilish mumkinligi bilan ajralib turadi.
Lyuminessent usuli shundan iboratki penetrant izlari yaxshiroq namoyon bo‘lishi uchun unga lyuminoforalar (ultrabinavsha rangda yonuvchi bo‘yyoqlar)qo‘shiladi.
4) Ultratovush defektoskopiya
Bu usul chastotasi 20000 Hz ga yaqin bo‘lgan yuqori chastotali tebranishlarning metall ichiga o‘tish va nuqsonlar sirtidan qaytish xossasiga asoslangan. qaytgan ultratovush to‘lqinlari to‘g‘ri tebranishdagi kabi tezlikka ega bo‘ladi. Ularning bu xossasi ultratovush defektoskopiyasida katta ahamiyatga egadir.
Defektoskopiya maqsadlari uchun ultratovush tebranishlarining torgina yo‘naltirilgan dastasi kvars yoki bariy titanat (pezodatchik)ning pezoelektrik plastinalari yordamida olinadi. Elektr maydoniga joylashtirilgan bu kristallar teskari pezoelektrik effekt beradi, ya’ni elektr tebranishlarni mexanik tebranishlarga aylantiradi. SHunday qilib, pezokritsallar yuqori chastotali (0,8—2,5 MGs) o‘zgaruvchan tok ta’siri ostida ultratovush tebranishlari manbai bo‘lib qoladi va nisbatan qilinadigan detalga yunaltiriladigan ultratovush to‘lqinlari dastasini hosil qiladi.
Qaytgan ultratovush tebranishlari qidirgich (shchup) bilan tutib olinadi va u elektr impulslariga aylantiriladi. qaytgan elektr tebranishlari kuchaytirgich orqali ossillografga uzatiladi va elektron trubkaning ekranida nurni og‘diradi.
Signalni jo‘natish va qabul qilish vaqti bo‘yicha, nafaqat nuqson mavjudligi, balki nuqson yotgan chuqurligini aniqlash mumkin.
Pezokritsall maxsus o‘zgartirgichga joylashtiriladi.
Pezoo‘zgartirgichlar, to‘lqinni perpendikulyar yuzada yo`nalishga tushirish uchun mo‘ljallangan pezoo‘zgartirgichlar normal yoki to‘g‘ri deb ataladi, hamda burchak ostida yo‘naltirish uchun – prizmatik deb ataladi. Pezoo‘zgartirgichlar aloxida, birlashtirilgan, yoki aloxida-birlashtirilgan sxemalar bo‘yicha ulanadi. Aloxida-birlashtirilgan sxemada bitta korpusda ekran yordamida bir-biridan ajralgan xolda ikkita pezoo‘zgartirgich joylashtiriladi.
Nazorat qilinayotgan buyumda ultratovush to‘lqinlar tarqalishini taxlili uchun uchta asosiy usul qo‘llaniladi: soyali, ko‘zguli-soyali va aks-sado usullari.
Aks sadoli usul buyumga ultratovush qisqa impulslarini kiritish va buyumdagi nuqsondan priyomnikda aks etgan aks-sado signallarni ro‘yxatga olishdan iborat. Ekranda impuls paydo bo‘lsa, buyumda nuqson borligini bildiradi.
Soya usulida nur tarqatkichdan priyomnikka o‘tgan signal amplitudasining pasayishi nuqson alomati hisoblanadi.
Usul kamchiliklari – buyumga ikki tomondan yakinlashish imkoni yo‘ligi va nuqson koordinatalarini baxolash aniqligi past, avzalliklari – xalaqitga chidamliligi yuqoriligi. Bu usul qo‘pol ishlov berilgan buyum yuzalarda xam qo‘llaniladi.
Ko‘zguli-soyali usulda nuqson aniqlash sababi bo‘lib ultratovush to‘lqinni intensivligi kamayganligidan bilish mumkin, bu buyumning teskari yuzasida aks etgan bo‘ladi. Bu usul uncha qalin bo‘lmagan buyumlarni nazorat qilish uchun qo‘llaniladi. Lekin nuqson koordinatasining aniqlash aniqligi yuqori emas.
SHchup siljitiladigan sirt metall yaltiraguncha tozalanishi kerak.SHchup bilan nazorat qilinadigan buyum o‘rtasida akustik kontaktni ta’minlash uchun ular orasiga mineral moy surkaladi.
Sanoatimiz UDM-1m, UD-11PU, DUK 66 PM va boshqa rusumdagi ultratovushli defektoskoplarni ishlab chiqarmokda. Defektoskoplarning sezuvchanligi yuzi 2 mm² va undan katta bo‘lgan nuqsonlarni aniqlash imkonini beradi. Ultratovush usulida nuqson xarakterini aniqlash qiyin. Bu usulda nazorat qilish metall qalinligi 15 mm dan ortiq bo‘lganda eng yuqori aniqlik beradi, metall qalinligi 4—15 mm bo‘lganda ham bu usul bilan nuqsonni aniqlasa bo‘ladi, biroq bunda operatordan (defektoskopitsdan) yuqori malaka talab qilinadi.
Generatorlardan olinadigan atsetilendaohak vakommirning qattiq zarralari, suv bug’i, ammiakli qotishilmalar, vodorod sulfid, fosforli vodorod bo‘ladi. Ammiak, chang va vodorod sulfidning bir qismi atsetilenni suv bilan yuvishda chiqarib yuboriladi, bu atsetilen generatorlarining ko‘pgina turlarida ko‘zda tutilgan. Suv bug‘i, kalsiy xlorid, silikagel, o‘yuvchi natriy yoki kalsiy karbidi bilan to‘ldirilgan idishlardan iborat bo‘lgan quritgichlarda yutiladi. Fosforli vodorod PH3 va vodorod sulfid H2S ning qoldiqlari tarkibida faol elementlar sifatida xrom yoki tarkibida xlor bo‘lgan kimyoviy moddalar bilan tozalab ketkaziladi.
Eng zararli aralashma – zaharli fosforli vodorod PH3 dir. Undan tozalash uchun xrom angidrid va sulfat kislotasi shimdirilgan infuzoriyali tuproqdan gerotoldan foydalaniladi, namligi 18 – 20% atrofida bo‘ladi. Atsetilen korpusi vertikal bo‘yicha 50...60 mm qalinlikdagi geratol qatlamlari to‘kilgan tokchalar o‘rnatilgan tozalagichdan o‘tkaziladi. Geratolning nisbiy sarfi 1mm³ atsetilenga 0,23 – 0,3 kg ni tashkil etadi. Geratolning rangi sariq bo‘ladi ishlangandan keyin u yashil rangga qiradi.
Menga berilgan konstruksiya esa 2 usulda sifat nazoratidan o‘tkaziladi.

1. 
   Vizual (ko‘zdan kechirish)
   
2. 
   96535083 raqamli Seyv qurilmasi yordamida
   

Xar 3 oyda payvand konstruksiyaning sifati labaratoriya nazoratidan o‘tkaziladi.
Vizual tekshirishda konstruksiyaning nuqtali payvandlar soni sanaladi. Payvand choklar 28 dona bo‘ladi.
Konstruksiyaning yig‘ish jarayonida vtulkani payvandlashda 6 ta himoya gazlar muhitida payvandlangan chok mavjud.
96535083 raqamli Seyv qurilmasi yordamida tayyor konstruksiya qolipga o‘rnatilib, konstruksiya detallari bir biriga parallel payvandlangani tekshiriladi.
Agar detallar parallel payvandlanmagan bo‘lsa konstruksiya nosoz deb topiladi. Xar smenada 5 donadan konstrksiya sifat tekshiruvidan o‘tkaziladi.