Antropogen relef shakllari

Antropogen relef shakllari

Antropogen omillar, muhitning antropogen omillari — odam va uning xoʻjalik faoliyatining oʻsimlik, hayvon va boshqa tabiat komponentlariga taʼsiri bilan bogʻliq omillar guruhi. Odam tabiatga taʼsir koʻrsatib, uni oʻz ehtiyojlariga moslashtirib, Yerning beqiyos keng hududlarida fauna va florani oʻzgartiradi, bu esa oʻsimliklarning kamayijshi, ayrim oʻsimlik va hayvon turlarining qirib yuborilishi, oʻsimliklar introduksiyasi va boshqalarga olib keladi. Odamning tabiatga bilvosita taʼsiri iqlimni, atmosfera va suv havzalarining fizik holati va kimyoviy tarkibini, yerning ustki qatlamini, tuproq strukturasi va boshqalarni oʻzgartirish yoʻli bilan amalga oshiriladi. Qoʻriqerlarni oʻzlashtirish, monokulturali (bir ekinli) agrotsenozlar barpo etish va boshqa tadbirlar tabiiy biotsenozlarnit oʻzgarishiga katta taʼsir koʻrsatadi. Atom sanoatining rivojlanishi, ayniqsa atom qurollarini sinash, suv, atmosfera va tuproqni ifloslantiruvchi sanoat chiqindilarining koʻpayib borishi muammolari muhim boʻlib bormoqda. Odam madaniy oʻsimliklar va uy hayvonlari uchun maʼlum darajada yangi sharoit yaratdi, ularning zotlarini yaxshiladi va mahsuldorligini oshirdi, ekinzorlarning hosildorligini juda koʻpaytirdi, lekin tabiat qonunlarini chuqur bilmasdan tabiiy muvozanatda buzilishlarga olib keladigan faoliyat kutilmagan salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Ekinlarni notoʻgʻri sugʻorish yerning shoʻrlanishi va eroziyaga olib keladi; yerni ortiqcha quritish oʻsimliklar qoplamini oʻzgartiradi. Hozirgi zamon fani va texnikasi insonning tabiatga keng miqyosda aralashishiga qulay sharoitlar yaratib berib, oʻz navbatida atrof muhitni muhofaza qilishni muhim muammoga aylantirdi.Antropogen omillar inson faolyatining tabiatga tasir natijasida yuzaga keladi.
Rölyefni o'zgartirishda inson muhim rol o'ynaydi. Uning faolligi tufayli tekisliklar ayniqsa kuchli o'zgargan. Odamlar uzoq vaqtdan beri tekisliklarga joylashdilar, ular uylar va yo'llar quradilar, jarlarni to'ldiradilar, qirg'oqlar quradilar. Odam qazib olish jarayonida relyefni o'zgartiradi: ulkan ochiq konlar qaziladi, tepaliklar to'kiladi - chiqindi jinslar.
Inson faoliyatining ko'lamini tabiiy jarayonlar bilan solishtirish mumkin. Masalan, daryolar o'z vodiylarini ishlab chiqaradi, toshlarni ko'taradi va odam shunga o'xshash kattalikdagi kanallarni quradi.
Texnogen relyef shakllari antropogen deyiladi. Relyefdagi antropogen oʻzgarishlar zamonaviy texnologiyalar yordamida va ancha tez surʼatlar bilan amalga oshirilmoqda.
Harakatlanuvchi suv va shamol eroziya (lotincha erosio so'zidan) deb ataladigan ulkan halokatli ishni bajaradi. Er eroziyasi tabiiy jarayondir. Biroq, natijada u kuchayadi iqtisodiy faoliyat odamlar: yon bag'irlarini haydash, o'rmonlarni kesish, ortiqcha yaylovlar, yo'l qurilishi. Faqat oxirgi yuz yil ichida dunyodagi barcha ekin maydonlarining uchdan bir qismi eroziyaga uchragan. Bu jarayonlar Rossiya, Xitoy va AQShning yirik qishloq xo'jaligi hududlarida eng katta miqyosga yetdi.

Xulosa
Hozirgi relyefning ko'rinishiga faqat uzoq geologik o'tmishdagi tektonik tuzilmalarning shakllanishi ta'sir ko'rsatdi, deb hisoblash xato bo'ladi. Tabiatning barcha boshqa komponentlari singari, relyef ham doimo o'zgarib turadi. Hatto shunday barqaror hududlarda ham qobiq platforma kabi, sirt shaklida doimiy o'zgarish mavjud.
Zamonaviy relyef hosil qiluvchi jarayonlarni ikki guruhga bo'lish mumkin: ichki (endogen), er qobig'ining harakati (ular neotektonik yoki yangi deb ataladi) va tashqi (ekzogen).
Yer qobig'ining eng yangi tektonik harakatlari tog'larda ham, tekis platformalarda ham o'zini namoyon qilishi mumkin. Qadimgi burmali inshootlarning yer qobigʻi plastikligini yoʻqotgan, qotib qolgan va jinslar burmalarga egilish qobiliyatini yoʻqotgan hududlarda soʻnggi tektonik harakatlar taʼsirida kuchli yoriqlar va yoriqlar hosil boʻlgan. Ular hududni monolit bloklarga bo'lishdi: ularning ba'zilari tiklangan baland tizmalar shaklida ko'tarildi, boshqalari cho'kib, tog'lararo chuqurliklarni hosil qildi. Eng yangi ko'tarilishlar Kavkazda sodir bo'ladi va harakatlar oralig'i yiliga bir necha santimetrga etadi.
Zamonaviy relyefni tashkil etuvchi ekzogen jarayonlar birinchi navbatda oqar suvlarning, birinchi navbatda daryolar va muzliklarning faoliyati, shuningdek, iqlim sharoitining o'ziga xos xususiyatlari bilan bog'liq. Bu, masalan, abadiy muzlik jarayonlari natijasida hosil bo'lgan relyefdir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati
1. Qats D.M. «Osnovq geologii i gidrogeologii» M. «Kolos», 1981
2. Tolstoy M.P; Maligin V.A. «Osnovi geologii» M. «Nedra», 1988
3. Gorshkov G.P; Yakushev A.F. «Obshaya geologiya» M. MGU, 1962
4. Lange O.K. «Geologiyaga kirish», T. «O‘rta va oliy maktab»,1962
5. Maligin V.A. «Osnovi geologii i gidrogeologii» M. «Nedra»,1976
6. www.ziyonet.uz
7. www.qmii.uz