Apparat taʼminoti

Apparat taʼminoti , apparat vositalari, kompyuter komponentlari, „temir“ (inglizcha: hardware) — tizim yoki tarmoqning bir qismi boʻlgan hisoblash qurilmasining elektron va mexanik qismlari, dasturiy taʼminot va maʼlumotlar (hisoblash tizimi saqlaydigan va qayta ishlaydigan maʼlumotlar) bundan mustasno. Apparat taʼminotiga quyidagilar kiradi: kompyuterlar va mantiqiy qurilmalar, tashqi qurilmalar va diagnostika apparatlari, quvvat uskunalari, batareyalar va akkumulyatorlar ^[5] .
Apparat taʼminoti deganda kompyuter konfiguratsiyasini tashkil etuvchi qurilmalar tushuniladi.
Ichki va tashqi qurilmalarni ajratish mumkin. Alohida tugunlar va bloklar oʻrtasidagi oʻzaro muvofiqlashtirish apparat interfeyslari deb ataladigan apparat-mantiqiy qurilmalar yordamida amalga oshiriladi; apparat interfeyslari uchun standartlar protokollar deb ataladi. Shaxsiy kompyuter — universal texnik tizim boʻlib, uning konfiguratsiyasini kerak boʻlganda oʻzgartirilish mumkin.

Kompyuter[
Hisoblash tizimlarining apparat taʼminoti — bu kompyuterlar va kompyuterlar tarmoqlari ishlaydigan uskunaning umumlashtirilgan nomidir.
Apparat taʼminoti odatda quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

• 
  markaziy protsessor (protsessorlar)
  
• 
  operativ hotira
  
• 
  tizim mantigʻi
  
• 
  periferiya qurilmalari
  
• 
  tarmoq uskunasi
  

Apparat taʼminoti tomonidan bajariladigan baʼzi vazifalar dasturiy emulyatsiya yordamida qisman yoki toʻliq bajarilishi mumkin, masalan, shaxsiy kompyuterlarda koʻpincha aloqa protokollarining dasturiy taʼminoti, modemlar, 3D tasvirni koʻrsatish funktsiyalarining dasturiy emulyatsiyasi qoʻllaniladi. Odatda, bajariladigan vazifani apparatdan dasturiy taʼminotga oʻtkazish apparatning narxini pasaytiradi, lekin markaziy protsessor yuklamasini oshiradi. Agar protsessorga maʼlum turdagi vazifalar yuklangan boʻlsa, unumdorlikni oshirish uchun teskari operatsiya amalga oshiriladi: algoritmning bir qismi apparatda amalga oshiriladi, bu protsessorning algoritmni bajarishdagi ishtirokini kamaytiradi.
Dasturiy taʼminotda amalga oshirilishi mumkin boʻlgan algoritmlarni apparat taʼminotiga misollar:

• 
  3D grafika
  
• 
  DMA — IDE qurilmalarining ishlash tartibi
  
• 
  FIFO — COM portlari uchun bufer
  
• 
  Kompyuter oʻyinlarida ob’ektlarning harakatini hisoblash uchun jismoniy protsessor
  
• 
  Operatsiyalarini tezlashtiradigan matematik protsessor (zamonaviy protsessorlarga oʻrnatilgan)
  
• 
  Fayrvol (xavfsizlik devori) funktsiyalari
  

Shaxsiy kompyuter[

Shaxsiy kompyuterning tizim bloki ichida
Oddiy shaxsiy kompyuter shassi va tashqi qurilmalardan tashkil topgan tizim blokidan^[6] iborat.
Tizim blokiga quyidagilar kiradi:

• 
  Ona (asosiy) plata, unga ulangan yoki oʻrnatilgan quyidagi uskunalar bilan^[7]:
  
  • 
    Chipset — bu oʻzaro bogʻlangan chiplar toʻplami boʻlib, ularning mantigʻi asosan kompyuterning boshqa elementlari qanday ekanligini aniqlaydi.
    
  • 
    markaziy protsessor
    
  • 
    BIOS — bu ona plataning doimiy saqlovchi qurilmasidagi dasturiy taʼminot.
    
  • 
    zamonaviy kompyuterning asosiy issiqlik tarqatuvchi elementi sifatida protsessor sovutish kuleri.
    
  • 
    operativ hotira va kesh
    
  • 
    shinalarni kengaytirish slotlari — PCI, PCI-E, USB, FireWire, AGP (eskirgan), ISA (eskirgan), EISA (eskirgan)
    
  • 
    saqlash — qurilmalarining kontrollerlari: IDE, SCSI, SATA, SAS yoki toʻgʻridan-toʻgʻri ona platada (oʻrnatilgan) yoki kengaytirish platalarida joylashgan boshqa turlar.
    
  • 
    monitorga signal uzatuvchi video kontroller (oʻrnatilgan yoki alohida plata sifatida).
    
  • 
    ovoz kontrolleri
    
  • 
    tarmoq interfeysi (tarmoq platasi)
    
• 
  quvvat bloki
  
• 
  sovutish tizimi — yuqori issiqlik tarqatuvchi (video kartalar, hisoblash protsessorlari) bloklarni oʻrnatishda talab qilinadigan, qoʻshimcha sovutish elementlari (ventilyatorlar, mexanik elementlar, suvli sovutish tizimining qismlari).^[8]
  

Ona (asosiy) plata
Kabel halqalari, signal va quvvat yordamida ona plataga kontrollerlar orqali tizim blokidagi mumkin boʻlgan elementlar ulanadi:

• 
  qattiq disk (ular bir nechta boʻlishi mumkin, ular RAID-massiviga birlashtirilishi mumkin)
  
• 
  SSD
  
• 
  floppy (egiluvchan) disk saqlovchi
  
• 
  CD-ROM tipidagi optik saqlovchi va boshqa qurilmalar.
  

Bundan tashqari, kompyuter apparat taʼminotiga shuningdek tashqi (tizim blokiga nisbatan) komponentlar, yaʼni turli xil kombinatsiyalardagi periferik qurilmalar kiradi:

• 
  Kiritish qurilmalari
  
  • 
    klaviatura
    
  • 
    sichqoncha, trekbol yoki tachpad
    
  • 
    grafik planshet
    
  • 
    joystik
    
  • 
    skaner
    
  • 
    mikrofon
    
• 
  chiqarish qurilmalari
  
  • 
    monitor
    
  • 
    kolonkalar/naushniklar
    
  • 
    printer yoki plotter kabi chop etish qurilmalari
    
• 
  aloqa uchun turli modemlar va tarmoq uskunalari ishlatiladi: marshrutizator, tarmoq kommutatori, simsiz kirish nuqtasi.
  
• 
  virtual haqiqat texnologiyalari uchun kiritish-chiqarish qurilmalari.
  

Arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kompyuterning apparat taʼminoti arxitekturasi deganda kompyuterning ichki komponentlari va unga ulangan kiritish qurilmalari (masalan, kompyuter sichqonchasi va klaviaturasi) va chiqarish qurilmalari (monitor) tushuniladi. Kompyuterning ichki komponentlari birgalikda shina orqali ulangan hisoblash va boshqarish qurilmasini ifodalaydi. Eng keng tarqalganlari bu — protsessor, operativ hotira va qattiq diskdir. Shina alohida komponentlarni murakkab tizimga ulaydi, chunki shinasiz bir-biridan farq qiluvchi qismlar ishlay olmaydi. Protsessor yoki markaziy protsessor kompyuterning asosiy tezligini aniqlaydi. Protsessor tezligiga va protsessorning oʻz quvvatiga talablar doimiy ravishda oshib bormoqda, chunki texnologiyaga qoʻyiladigan talablar ham oʻsib bormoqda. Keyinchalik kompyuterga oʻrnatiladigan dasturiy taʼminot tobora koʻproq protsessor quvvatini talab qiladi.
Arxitektura atamasi butun tizimni loyihalashni anglatadi, chunki jarayonning uzluksiz ishlashini taʼminlash uchun alohida komponentlar bir-biri bilan muvofiqlashtirilgan boʻlishi kerak. Aks holda, bu kelajakda kompyuter muammolariga olib keladi. Agar element boshqa komponentlar bilan mos kelmasa, ulardan toʻliq faydalanish imkoniyati boʻlmaydi. Korpusni yigʻishda protsessor, operativ xotira yoki shina kabi alohida qurilish bloklari bitta blokni tashkil qilishi kerak. Aks holda, protsessorga ulangan dasturiy taʼminot oʻz vazifalarini toʻliq bajara olmaydi va kompyuter bilan ishlash murakkablashadi.
Apparat taʼminotini ishlab chiqish[tahrir | manbasini tahrirlash]