1
© Aqil ABBAS
Müəllif hüquqları qorunur
DOLU
Üstlərində göz yaşlarından başqa heç nəyi olmayan
şəhid analarına!
I FƏSİL
Xahiş edirəm, bu əsərdə
kim isə nə isə axtarmasın, bu yazıçı təxəyyülündən
başqa bir şey deyil.
A.Abbas
downloaded from KitabYurdu.org
2
***
... Gecə yarıdan bir az keçmişdi. Çox bürküydü və
belə bir bürküyə adət eləməmiş şəhər bərk tıncıxırdı. Bir
yarpaq belə qımıldamırdı. Azacıq meh yarada bilən
çinarlar da çırpınıb-çırpınıb süst düşmüşdülər. Qəflətən
bu buludsuz, bu aydın, bürküdən ulduzları da yorulub day
sayrışmayan göylər necə şaqqıldadı və şəhəri Dolu necə
vurdusa, şəhər dik atıldı... Və dik atılan şəhər özünü atdı
bayıra...
... Dolu yağanda bu şəhərdə zurna-qavallı bir toy-
bayram olardı, təbii ki, zurna-qavalı da dolunun özü
gətirərdi. Baxmayaraq ki, dolu bağ-bağata da,
avtomobillərə də, pəncərə şüşələrinə də, kasıb evlərinin
kasıb damlarına da, çölü-biyabanda yaxaladığı adamlara
da çox böyük zərər vururdu - dəxli yox idi, camaat uşaq
kimi sevinərdi. Bu dolu çəkərdi beş dəqiqə, on dəqiqə,
amma bu beş-on dəqiqənin dadı-ləzzəti damaqlardan uzun
müddət getməzdi.
Elə ki dolu başladı, camaat həsrətlə gözlədiyi
dolunun gətirdiyi zurna-qavalın səsini eşitdi, sevinclə
tökülərdi bayıra. Və çölə tökülən bu camaat dolunun
tutmadığı bir yanda daldalanır, dolunun gətirdiyi qeyri-
adi, soyulmuş baldırğan qoxusuna bənzər bir qoxunu
ləzzətlə ciyərlərinə çəkib xoşallanar, əllərini dolunun
altına tutub göylərə - buludların arasından süzülən Tanrı
işığına tamaşa eləyə-eləyə bu dolunun damları, torpağı,
downloaded from KitabYurdu.org
3
ağacları, pəncərələri döyəcləməsindən yaranan Tanrıdan
başqa heç bir bəstəkarın bəstələyə bilmədiyi qeyri-adi bir
musiqiyə qulaq kəsilirdilər.
Balacalar isə böyüklərin əsəbləşmələrinə, çığırıb-
bağırmalarına baxmazdılar, dolunun altında sevinclə
atılıb-düşər, yerdən ovuclayıb yığdıqları buz parçalarıyla
bir-birini daşlar, arabir də ağızlarına atıb konfet kimi
sümürər, dolunun kefini çıxarardılar. Gecə də anaları
yanlarını şapalaqlaya-şapalaqlaya bellərini küpələyərdi...
... Gecə yarıdan bir az keçmişdi. Çox bürküydü və
belə bir bürküyə adət eləməmiş şəhər bərk tıncıxırdı. Bir
yarpaq belə qımıldamırdı. Azacıq meh yaradan çinarlar da
çırpınıb-çırpınıb süst düşmüşdülər. Qəflətən bu buludsuz,
bu aydın, bürküdən yorulub day ulduzları da sayrışmayan
göylər necə şaqqıldadı və şəhəri Dolu necə vurdusa, şəhər
dik atıldı... Və dik atılan şəhər özünü atdı bayıra.
... Amma Dolunun sevincini yaşamağa, gətirdiyi
soyulmuş baldırğan qoxusunu ciyərlərinə çəkməyə,
Tanrıdan başqa heç bir bəstəkarın bəstələyə bilmədiyi
qeyri-adi musiqisinə qulaq asmağa yox. Uşaqlar bu Dolu
ilə oynaya bilmirdilər, ağızlarına atıb konfet kimi sümürə
bilmirdilər. Bu Dolunun musiqisindən ləzzət almaq
olmurdu, bu Dolunun musiqisi insanların beyninə bir dolu
kimi dəyib ruhunu əzirdi. Göydən dolu yağmırdı, Əzrayıl
yağırdı. Kimi harda yaxalayırdısa, elə orda da cənginə
alıb çeynəyirdi.
downloaded from KitabYurdu.org
4
Sambist Eldarı gecə növbəsindən qayıdanda Lenin
bağının başında yaxalamışdı, səhər batalyonun uşaqları
yanğınsöndürən maşının köməyi ilə qoca palıdın başından
parçalarını zorla yığa bilmişdilər. Xanəndə Baratın
xanımını evin içində, yuxunun ən şirin yerində cənginə
almışdı, başlarını itirdiklərindən yalnız Ağcabədidə
xəstəxanaya çatdıranda bilmişdilər ki, sağ qolu qalıb
evdə. Əlinə düşəndən babat vurub çarpayıya daş kimi
düşmüş Kefli Çapay səhər ayılanda evin ortasında
parçalanmamış bütöv bir Dolunun sancıldığını görüb
demişdi:
- Bunu kim göndərdi, ə?!
Hərə başını götürüb bu Doludan hara gəldi qaça
bildikcə qaçmaq istəyirdi. Maşınlılar colum-cocuğunu
maşınına doldurub şəhərdən çıxarır, kəndə-kəsəyə üz
tuturdu. Kənddə-kəsəkdə doğması olmayanlar isə şəhərin
kənarında Dolu tutmayan bir yerdə ya maşında, ya
ağacların altında gecələyirdilər. Maşınsızlar isə colum-
cocuğunu evin dərin yerinə çəkir, əlacsızlığın ağırlığı
altında balalarının qorxudan bərəlmiş gözlərinə baxmağa
da utanırdılar. Bu colum-cocuğun baxışları onları
dışardakı Doludan da bərk döyürdü.
Və bu Dolu şəhəri qəfil it kimi həmişə gecədən bir
az keçmiş,yuxunun ən şirin yerində tuturdu. Gecənin
qaranlığından, Dolunun insanların beynini bir dolu kimi
döyüb ruhunu əzən şaqqıltısından çaşmış adamlar
downloaded from KitabYurdu.org
5
fırtınanın sahilə atdığı balıqlara oxşayırdılar.
Yenə gecə yarıdan keçmişdi... Və şəhəri Dolu necə
vururdusa... Maşını olanlar yenə colum-cocuğunu maşına
doldurub şəhərdən çıxarmağa çalışırdı. Maşını olmayanlar
isə yenə colum-cocuğunu evin dərin yerinə çəkib
ümidlərini onları çoxdan yaddan çıxarmış Tanrıya
bağlayaraq
xəcalətlərindən
domuşmuş
balalarının
qorxudan bərəlmiş gözlərinə də baxmağa ürək
eləmirdilər...
... Bu Yiyəsiz Dövlətin bu Yiyəsiz Övladları önü
düşmən, arxası isə heç nəyə söykənməyən səngərin içində
silahlarını əzizləri kimi bağırlarına basıb ürəkləri qan
ağlaya-ağlaya şəhərə yağan Doluya ağrı ilə tamaşa
edirdilər.
- Allah, sən özün kömək ol!
- Allah, sən saxla...
Yaratdığı
dünyanı
onun
iradəsi
əleyhinə
məhvərindən çıxarmış insanlara qəzəblənmiş Tanrı
yorulmuşdu. Müharibədə qırılan bu günahsız cavanlar
kimi o da vaxtından əvvəl qocalmışdı. Qibləsini azmış
insanların üzünü yenidən qibləyə çevirmək üçün bir
peyğəmbərə ehtiyac olduğunu görüb mələkləri yer üzünə
göndərmişdi ki, bu peyğəmbəri tapsınlar. Mələklər də yer
üzünün altını üstünə çevirsələr də Tanrının istədiyini tapa
bilməmişdilər.
Axırda
Tanrının
yanına
əliboş
downloaded from KitabYurdu.org
6
qayıtmaqdan qorxan mələklər təsadüfən göy üzü kimi
təmiz, Zəmzəm bulağı kimi saf, göz yaşı kimi dupduru bir
səs eşitmişdilər. Tökülmüşdülər səs sahibinin üstünə,
qanından, ruhundan bu qeyri-adi səsi soymuşdular və
Tanrıya hədiyyə aparmışdılar.
Və artıq öz yaratdıqları ilə bacara bilməyən Tanrı
qəzəbini soyutmaq, bir az yorğunluğunu çıxarmaq
istəyəndə Qədir Rüstəmovun səsinə qulaq asırdı. Bu səs
onu qoymurdu ki, insanları məhşərə çəkib qiyami -
qiyamət gününü qursun, şeytan bayram eləsin. Və indi
Qədir Rüstəmovun səsi ruhuna necə işləmişdisə Yiyəsiz
Övladların yalvarışlarını eşitmirdi. Və bu Yiyəsiz
Övladlar özlərinə şah damarlarına yaxın bildikləri Tanrıya
yalvara-yalvara şəhərə yağan Dolunun haranı vurduğunu
dəqiqləşdirməyə çalışırdılar.
Pələng:
- Deyəsən, İmarəti vurur.
Evləri İmarətin böyründəydi.
Qeyrət Dağarcığı:
- Ə, yox, görmürsən mərkəzə düşür.
Drakon:
- Onda bizim evləri döyür ki!
Bu Yiyəsiz Dövlətin bu Yiyəsiz Övladları yalnız
səhər açılandan sonra biləcəkdilər ki, bu Dolu onların
hansının anasını döyüb, hansının balasını, hansının bütün
ailəsini. Hər şeydən, yalvarıb-yalvarıb bir şey
downloaded from KitabYurdu.org
7
çıxmadıqlarını gördüklərindən hətta Tanrıdan da ümidləri
kəsilmiş bu Yiyəsiz Övladlar hirslərindən-hikkələrindən
əllərini, dodaqlarını gəmirirdilər. Elələri olurdu bəzən
dözə bilmirdi, səngərdən sıçrayıb çıxır, bağıra-bağıra irəli
atılırdı və qarşıdan bağırtısız-filansız ona atılan səliqəli-
sahmanlı güllələrdən birinə qurban olurdu...
***
... Düşmənə dörd-beş güllə vurandan sonra az-çox
ürəyi soyusa da, indi sandıqdakı otuziki güllənin
otuzikisini də qarşısında dayanmış bu At Belində Olan
Adamın qarnına doldurardı, uf da deməzdi, bu adamın
qarnı ölürdü otuziki güllədən ötrü. Düşmən düşmən
olanda nə olar, onun da öz bir gözəlliyi vardı, heç olmasa
bilirdin ki, qarşındakı düşməndi, sənin qanını içməkdən
sərxoş olan bir düşmən. İndi bu qarşısındakında o gözəllik
də yox idi. Bu düşməndən də daha dəhşətliydi. Bu insanın
məcburən öz içində gəzdirdiyi, müalicəsi olmayan
xəstəlik kimi bir şey idi. Bu xəstəliklə birgə yaşamaq
zorundaydılar. Eyni göyü, eyni torpağı, eyni qanı, eyni
şəhəri paylaşırdılar. Amma eyni göyü, eyni torpağı, eyni
qanı bərabər paylaşsalar da, amma bu eyni şəhəri eyni
paylaşmamışdılar.
Birinin payına Dünyanın Ən Varlı Şəhərinin
bazarında balaca bir ət dükanı düşmüşdü. Amma bu
qarşısındakı At Belində Olan Adamın payına bu şəhərin
az qala yarısı düşmüşdü, dədəsindən, babasından qalmış
downloaded from KitabYurdu.org
8
miras kimi. Katiblərin, rəislərin, day hansı kərtənkələlərin
quşunu götürə-götürə özü də çoxlarına quş götürdə
bilmişdi. Atını sağa da səyritmişdi, sola da. Həmişə at
belində olmuşdu. İndi də at belindəydi, amma atını day
əvvəlki kimi səyridə bilmirdi. Təkcə o yox, hətta onun
quşunu götürdüyü katiblər də, rəislər də day atlarını
istədikləri kimi səyridə bilmirdilər.
Dünya öz məhvərindən çıxmışdı, baş alıb gedirdi.
Hara gedirdi, heç kim, hətta öz yaratdıqlarının
məhvərindən çıxartdıqları bu Dünyanın hara getdiyini
Tanrının özü də bilmirdi. Və indi onu məhvərindən
çıxaran insanlardan qurtulmaq üçün başını götürüb hara
gəldi qaçan bu Dünyada insanlar elə bir duruma
düşmüşdülər ki, içlərində nifrətdən başqa heç nə
qalmamışdı. Bu nifrət vurub çıxmışdı sir-sifətlərinə və
sir-sifətlərindən zəhər-zəhrimar yağırdı. Bu məhvərindən
çıxmış və həm Tanrıdan, həm də özündən baş götürüb
qaçan Dünyada həm bu şəhər, həm də bu şəhərin adamları
qəflətən elə qocalmışdılar ki, elə bil vurğun vurmuşdu. Və
bu vurğun da ən çox cavanları vurmuşdu. Dünənədək
müharibəni kinolarda görən bu vurğun vurmuş cavanlar
qəflətən bir müharibə Kinosunun düz ortasına
düşmüşdülər. Özü də öz xoşlarına yox, onları bu
müharibə Kinosunun içinə zorla itələyib salmışdılar.
Bu dəhşətli Kinonun ssenarisini dünyanın Böyük
Dövlətlərinin Böyük Saraylarında yazmışdılar. Çəkilişini
downloaded from KitabYurdu.org
9
də Tarkovskinin də, Tofiq Tağızadənin də həsəd
aparacaqları rejissorlara tapşırmışdılar. Və həmin
rejissorları da Böyük Dövlətlərin Böyük Saraylarında
oturub çəkməkdə olduqları kinonun gündəlik kadrlarına
ləzzətlə tamaşa edirdilər. Bu Kinonun iştirakçılarının isə
nə ssenaridən, nə də rejissor işindən xəbərləri yox idi. Və
bu Kino əvvəllər gördükləri kinodan təkcə onunla
fərqlənirdi ki, burda partlayan bombalar həqiqi bombalar
idi, insanlar doğrudan güllələnir, uşaqların başı doğrudan
kəsilir, qadınlar doğrudan zorlanırdı. Bu kino əvvəllər
gördükləri kinodan bir də onunla fərqlənirdi ki, bu Kino
sona çatmırdı və bu Kinonun sonu heç üfüqdə də
görünmürdü.
Fazil Müəllimin Kinoteatrında baxdıqları bütün
kinolarda bizimkilərin atdığı (onda ruslar da bizimkilər
idi, xaxollar da, latışlar da, elə ermənilərin özləri də) hər
gülləyə bir alman qarnını tuturdusa, bədbəxt almanların
güllələri həmişə boşa çıxırdı. Ona görə yox ki, almanlar
güllə atmağı bacarmırdılar, ona görə ki, ssenarini yazanlar
da, rejissorlar da bizimkilərin qohum-əqrəbalarıydı. Bu
Kinoda isə bizimkilər, ruslar, xaxollar, latışlar, ermənilər
deyil, bizimkilər elə bizimkilər idi. “Hollivud”un və
“Mosfilm”in birgə istehsalı olan bu Kinoda ssenariçilər
də, rejissorla da ermənilərin qohum-əqrəbalarıydı. Və
keçmiş bizimkilər ermənilərə dünyanın ən bahalı, ən
müasir silahlarını versələr də, indi bizim bizimkiləri
downloaded from KitabYurdu.org
10
özününkülərinin qarşısında əliyalın buraxmışdılar. Və bu
Kinoda atılan bombalar bizim başımıza tökülürdü,
yandırılan evlər bizim evləriydi, başı kəsilən uşaqlar
bizim uşaqlarıydı, zorlanan qadınlar bizim qadınlarıydı.
Bu Kinoda nemes biziydik.
Döyüşlərin birində əllərinə bir erməni qızı
düşmüşdü. İntiqam eşqindən gözlərini qan tutmuş uşaqlar
qızı zorlamaq istəmişdilər. Amma tir-tir titrəyən qızın
insanın iliyinə işləyən yalvarışlı baxışları hələ insanlığını
tam itirmədiyindən onun qanını dondurmuşdu. Yaralı ac
qurdların əlinə düşmüş çarəsiz, ümidi Tanrıdan üzülmüş
bu qızın zorlanmasına biganə qala bilməmişdi. Dəxli yox
idi ki, bəlkə də günün birində bu qız onu vuracaqdı,
amma indi onun qarşısında sabah onu vuracaq bir
düşməni görmürdü, Tanrının ondan imdad diləyən
yaratdığı bir varlığı görürdü. Bəlkə də uşaqlar bu qızı
güllələsəydilər fərqinə varmazdı, amma zorlanmasını
qəbul edə bilməmişdi. Və qızcığazı kolluğa basmaq
istəyən uşaqları saxlamışdı:
- Dəyməyin!
Araya mübahisə düşmüşdü.
- Bəs onlar bizimkiləri zorlaya bilər?!
- Biz erməni deyilik!
Onu yaxşı tanımayanlardan biri:
- Ə, nə lotuluq eləyirsən?- deyib qızın üstünə
yeriyəndə o, gülləni lüləyə verib bağırmışdı:
downloaded from KitabYurdu.org
11
- Kimin kişiliyi çatır, buyursun! Cırıq-cırıq
eləyərəm! Dedim ki, biz erməni deyilik.
Onun hədəqəsindən çıxmış gözlərindən qorxub geri
çəkilmişdilər. Sonra qızın əynindən çıxarılmış pal-paltarı
avtomatın lüləsi ilə yerdən qaldırıb atmışdı üstünə.
- Geyin! Sürük burdan!
Soyulmuş kənd yumurtası kimi qəşəng və yeməli
olan qızcığac bayaqdan ayıb yerlərini örtmək istədiyi
əlləri
əsə-əsə
paltarlarını
götürüb
tələm-tələsik
geyinmişdi, amma sonra yerindən tərpənməmişdi.
- Sürük dedim sənə!
Qulaqlarına inanmayan qız ehmal-ehmal geri
çəkilməyə başlamışdı və qorxa-qorxa soruşmuşdu:
- Qardaş, adın nədi?
- Sənin qardaşıyın... Sürük dedim.
- Sən Həzrət Abbas, adın nədi?
Qarabağ erməniləri bizimkilərə and verəndə
Həzrəti-Abbasa and verərdilər. Və onlar da çox yaxşı
bilirdilər ki, qarabağlılar Tanrıdan çox Həzrəti-Abbasdan
qorxurlar.
Qızın
belə bir
ağır
and
verməsi
onu
əsəbləşdirmişdi:
- Səni zorlayıb güllələmədiyimə görə adım eşşək
oğlu eşşəkdi! Sürük dedim, qəhbə!
downloaded from KitabYurdu.org
12
Qız daha heç nə soruşmamışdı, çevrilib üzü erməni
kəndinə doğru qaçmağa başlamışdı, heç dala da
baxmamışdı.
Axşam Komandir erməni qızını burax
dığına görə onu danlayanda demişdi:
- Komandir, mən arvad davası eləmirəm, torpaq
davası eliyirəm.
İndi O və onlar torpaq davası eləyəndə bu
qarşısındakı At belində Olan Adam heç nə olmamış kimi
öz kefindəydi. Və onun vecinə deyildi ki, torpaq davası
eləyən və torpaq davasında qırılan bu cavanlar hər
şeylərini, hətta nişan üzüklərini belə satıb onun da evini-
eşiyini, yurdunu-yuvasını, ailəsini, namusunu qoruyurlar.
Və indi əyinlərinə əsgər paltarı deyil kəfən geyinmiş bu
vurğun vurmuş cavanlar döyüş dostları Musanın Bakıda
qılçaları kəsilmiş anasının həkiminə verməyə min manat
pul tapa bilmirlər.
At Belində Olan Adam bu cavanlara həmişə
yuxarıdan-aşağı baxmışdı, heç onları adam yerinə
qoymamışdı. Salamlarını hərdən ağızucu alsa da, çoxuna
özü salam verməmişdi. Bazar uşağı kimi, küçə uşağı kimi
baxmışdı onlara. Tək o yox, at belində olanların hamısı
günlərini pavilyonlarda, ya da Xankəndində erməni
qızlarının qucağında keçirən, “sən niyə mənə belə baxdın”
deyə heç nəyin üstündə dava-dalaş salan, kinoteatrın
arxasındakı bulvarı qladiator meydanına çevirən bu
downloaded from KitabYurdu.org
13
cavanların bu dünyadan nə istədiklərini başa düşə
bilmirdilər. Əslində elə cavanlar özləri də bu dünyadan nə
istədiklərini bilmirdilər. Bu dünya çox böyük idi və bu
böyük dünyada bilmədikləri çox şeylər vardı. Və bu
böyük dünyada bilmədikləri o çox şeyləri öyrənmək
həvəsində olmadıqlarından öz bildikləri kimi yaşayırdılar.
Cəmiyyət onlara necə baxırdı - veclərinə deyildi. Çünki
onlar çoxdan tüpürmüşdülər bu cəmiyyətə də, onun
qanunlarına da! Hərdən o tüpürdükləri qanunların cənginə
keçib gəzdikləri həbsxanalar da onların gözünü qıra
bilməmişdi. Onlar qorxularını analarının bətnində qoyub
çıxmışdılar. Çoxunun da iki adı vardı: biri atalarının
qoyduğu, sənəddə yazılan ad, birinin də Dədə Qorqudsuz-
filansız
özləri
qazanmışdılar
-
xarakterləriylə,
yumruqlarıyla, dünyaya baxışlarıyla, özlərini müharibəli
kinolardakı qəhrəmanlara bənzətməklə.
Və Şeytanın Övladları dünyanı öz məhvərindən
çıxaranda, Böyük Dövlətlərin ssenariçiləri, rejissorları
onları zorla itələyib müharibəli Kinonun tən ortasına
atanda, onlara yuxarıdan-aşağı baxanlar və Dünyanın Ən
Varlı Şəhərinin kefini görənlər bu Kinoda heç epizodik
rollarda da görsənmədilər, çıxdılar aradan. Amma onlar
özləri kimilərini başlarına yığıb bəlkə də hər şeydən daha
çox, qazandıqları adlarının şərəfinə, bazarında atom
bombası satılması ilə öyündükləri Dünyanın Ən Varlı
Şəhərlərinin şərəfinə atıldılar ölümün ağzına. Və heç kəs -
downloaded from KitabYurdu.org
14
nəinki at belində olan özümüzünkülər, hətta bu Kinonun
Böyük
Dövlətlərin
Böyük
Saraylarında
oturan
ssenariçiləri də, rejissorları da bunu gözləmirdilər. Və
ağıllarına belə gəlməzdi ki, onların həyatın dibində
saydıqları bu ipə-sapa yatmazlar əliyalın topun-tüfəngin
qarşısına
çıxacaqlar,
yazılan
ssenarini
pozacaq,
rejissorları pis vəziyyətdə qoyacaq və bu Kinonu tezliklə
başa çatdırmağa imkan verməyəcəklər.
İndi At Belində Olan Adam at belində olmayan,
Böyük Dövlətlərin Böyük Saraylarında yazılan Kinonun
ssenarisini pozan, rejissorlarını çıxılmaz vəziyyətdə qoyan
bu cavanların qarşısında sarısını udub dayanmışdı.
Həmişəki ədasından əsər-əlamət qalmamışdı, udquna-
udquna heç vaxt adam yerinə qoymadığı cavanlara
baxırdı. Baxırdı ki, bəlkə indi adam yerinə qoymağa
məcbur olduğu bu cavanlardan hansısa araya girəyə, onu
düşdüyü bu ağır vəziyyətdən xilas eləyə.
Baxdı, baxdı, hiss elədi ki, bu cavanlardan heç biri
ona kömək əli uzatmaq fikrində deyil, onların da sir-
sifətlərindən zəhər-zəhrimar yağırdı. At Belində Olan
Adam hardan biləydi ki, onlar müharibənin içində deyil,
müharibə onların içində yaşayır. Və artıq onların
damarlarından qızıl qırmızı qan yerinə qapqara bir nifrət
axır. Özü də bu nifrət təkcə düşmənə deyildi, onlardan
olmayanların hamısınaydı, hətta bu adam qardaşları olsa
belə.
downloaded from KitabYurdu.org
15
Gördü cır alça yemiş adamlar kimi üz-gözlərini
turşudub maraqla hadisənin sonunu gözləyən bu
cavanlardan kömək ummağa dəyməz, özünü ələ almağa
çalışdı:
- Ay qardaşlar, mənə elə baxırsınız, elə bil
erməniyəm.
Drakon:
- Sən ermənidən də pissən, dəyyus oğlu dəyyus!
At Belində Olan Adam içində nə qədər qorxu olsa
da bir belə adamın arasında mənliyinə sığışdırıb söyüşü
yeyə bilmədi:
- Əlindəki avtomata görə yekə-yekə danışma.
Drakon avtomatı atdı uşaqların birinə və ona
yaxınlaşıb necə vurdusa, At Belində Olan Adam aşdı və
başladı yerdə qıvrılmağa.
Drakon qayıdıb avtomatını götürdü:
- Qalx ayağa!
Gördülər qalxa bilmir, qolundan tutub qaldırdılar.
Cavanlığında o da qabağından yeyən olmamışdı, heç indi
də pis deyildi. Bəlkə də təkbətək savaşda bu cavanların
çoxuna can verməzdi, elə Drakonun özünə də. Amma indi
müharibənin adamyeyənə çevirdiyi bu cavanlara cavab
verməyə qurd ürəyi lazımıydı, o qurd ürəyi də onda
yoxuydu. Üst-başının tozunu çırpa-çırpa yavaşca dedi:
- Qalsın qulluğunda!
downloaded from KitabYurdu.org
16
Drakon avtomatı dirədi onun otuziki güllədən ötrü
ölən qarnına:
- Çıxart şalvarını!
At Belində Olan Adamı elə bil ildırım vurdu,
səksəndi:
- Nə deyirsən?
- Deyirəm, çıxart şalvarını!
- Yekə kişisən, ə! Lap ağ elədin ki!
- Çıxart şalvarını, dedim! Ya burdan tumanpaça
gedəcəksən, ya da səni şadaraya çevirəcəm.
At Belində Olan Adam kipriklərini qırpmadan
maddım-maddım yenə ətrafdakılara baxdı. Amma yenə
heç kim onun baxışlarına cavab vermədi.
Kimsə istehza ilə dedi:
- İndiyədək o qədər adamı şalvarsız qoymusan! İndi
də növbə sənindi!
Gördü yox, vəziyyət çox ağırdı, canavar sürüsünün
arasına düşüb, bunlar onun şalvarını çıxaracaqlar, ondan
sonra gərək gedib özünü asa, başladı yalvarmağa:
-Ə, nə danışırsınız? Mən ağsaqqal adamam,
hamımız qohum-əqrəbayıq. Çoxunuzun dədəsiylə çörək
kəsmişəm.
Drakon sözündən dönənə oxşamırdı:
- Bizim qohum-əqrəbalarımız səninkilər kimi
Bakıda kef eləmirlər, səngərlərdə qırılırlar. Çıxart
şalvarını!
downloaded from KitabYurdu.org
17
- Ə, məni də, özünüzü də biabır eləməyin! Ayıbdı!
Camaatı üstümüzə güldürməyin! Puldan ötrü adam belə
şeylər eləməz. Mən bilməmişəm pulu sən istəyirsən, nə
qədər lazımdı uşaq göndərim, gedib gətirsin.
Drakon az qaldı avtomatın lüləsi ilə onun qarnını
deşə:
- Çıxart!
-Ə, qeyrətin olsun! Məni dalıağaclı eləmə! Bu
şəhərə qan salma!
Drakon:
- Qeyrətsiz sənin nəslindi! - dedi və avtomatın
qundağıyla onun sinəsindən vurdu.
At Belində Olan Adam səndərlədi, amma bu dəfə
yıxılmadı, özünü tarazlaya bildi:
- Başından yekə qələt eləyirsən, Drakon! Mənim
şalvarımı çıxaran hələ anasından olmayıb.
Bu vaxt Drakon onun başının üstündən bir qatar
güllə buraxdı.
At Belində Olan Adam elə bildi güllələr ona dəydi.
Və güllə dəymiş kimi də geri sıçrayıb yıxıldı.
Drakon avtomatı dirədi onun qarnına və bağırdı:
- Çıxart şalvarını!- sifətində bircə qıça da qan
qalmamışdı.
Artıq ölümünü gözünün altına alan
At Belində Olan Adam yapışdı avtomatın lüləsindən:
downloaded from KitabYurdu.org
18
- At, oğraş! Nəslini şalvarsız qoymasam atama
lənət!
Drakon uşaqlara əmr elədi:
- Ə, çıxardın bunun şalvarını!
Uşaqlar düşdülər At Belində Olan Adamın üstünə.
Bayaqdan bir kənarda dayanıb hadisələri izləyən
Pələng gördü ki, uşaqlar zorla At Belində Olan Adamın
şalvarını çıxarırlar, özünü saxlaya bilmədi. Yeridi irəli,
qarğa-quzğuna dönmüş uşaqların hərəsini bir tərəfə
itələdi:
- Ə, ayıbdı! Onsuz da ona olan oldu - dedi və
yaxınlaşdı Drakona; - Bu, sənin kimi oğula yaraşmaz!
Vur öldür, amma camaatı biabır eləmə!
Drakon Pələngi bir kənara itələdi:
- Sən nə deyirsən, ə?!
- Deyirəm bəsdi, burax getsin. Kişi kişinin şalvarını
çıxarmaz!
Drakon:
- Sən qarışma!- sonra yenə uşaqlara əmr elədi, -
İşinizdə olun!
Amma Pələng geri çəkilmədi, yenidən uşaqların
qabağını kəsdi. Pələngin onun önündə meydan
oxuduğunu görən Drakon bu dəfə özündən çıxdı, onun
qolundan yapışıb fırladıb atdı kənara:
- Demədim sən qarışma?
downloaded from KitabYurdu.org
19
Pələng yıxıldığı yerdən qalxdı, hirsindən dodağını
necə dişlədisə qan çənəsi aşağı axdı, dodağının qanını
sümürüb tüpürdü yerə, əlinin dalı ilə ağzını sildi və
yenidən girdi araya:
- Drakon, dedim burax getsin! Mən sənə əl
qaldırmaq istəmirəm.
- Ə, küçük, sən də kişi olmusan?
-Böyüksən, qardaşımsan, cavab qaytarmıram,
yoxsa...
Uşaqlar At Belində Olan Adamı unudub girdilər
onların arasın:
- Ə, yekə kişisiz,bir oğraşa görə dalaşıb camaatı
üstümüzə güldürməyin!
Drakonun başı çönmüşdü, heç nə eşitmək istəmirdi:
- Yaxın duranın anasını ağladaram!- dedi və
Pələngi boğazladı, - Yoxsa, nə...
Boğazını Drakonun möhkəm əllərindən qurtarmağa
çalışan Pələng day dözmədi:
- Yoxsa mən sənin şalvarını...
- Ə, mənim?!
Drakon Pələngin boğazını buraxdı, istədi onu vura,
amma Pələng ondan cəld tərpəndi. Və Drakon həyatında
ilk dəfə birinci vuruldu. Gözlənilməz zərbədən özünü
itirdi, bir anlıq əli ilə üzünü tutub başını silkələdi və
canavar ovunun üstünə atılan kimi atıldı Pələngin üstünə.
downloaded from KitabYurdu.org
20
Bir az əvvəl az qala şalvarsız qalacaq At Belində
Olan Adam artıq özünə gəlmişdi və istehza ilə hər gün
səngərdə kürək-kürəyə yatan bu oğulların onun üstündə
bir-birlərini necə vəhşicəsinə yumruqlamalarına tamaşa
edirdi.
Bütün söyüşlərə baxmayaraq, uşaqlar yenidən
onları aralamağa çalışdılar və Drakonun yenidən
yeddimərtəbəli söyüşlərini eşitdilər, kimsə dedi:
- Ə, buraxın qırsınlar bir-birlərini.
Üz-gözləri al qanın içindəydi, heç kim can vermək
istəmirdi, amma Drakon Pələngi üstələmişdi.
Bu vaxt batalyonun həyətinə bir “UAZ” girdi, gəlib
saxladı mərəkənin yanında. Bir nəfər cəld maşından
düşdü və düşən kimi də bağırdı:
- Ə, nə durub baxırsınız?! Aralayın!
- Komandir! Aralayana ana-bacı söyüşü söyüblər.
- Aralayın, dedim sizə!- dedi Komandir və özü
girdi savaşanların arasına.
Komandirin özünün araya girdiyini görən uşaqlar
da tökülüb onları birtəhər ayıra bildilər. Amma aralanan
kimi də hər ikisi özünü atdı silahlarının üstünə və
qaldırdılar bir-birlərinə. Komandir girdi ikisinin də
arasına:
- Salın silahları, axmaqlar! Salın, dedim!
Drakon:
- Çəkil, Komandir! Bu küçüyü deşik-deşik edəcəm.
downloaded from KitabYurdu.org
21
Pələng bağırdı:
- Küçüyün səsi gəlir!
Komandir yapışdı hər ikisinin silahının lüləsindən,
dirədi öz böyrünə:
- Onda mənə atın! Atın dana, it uşağı! Atın ürəyiniz
soyusun! Niyə atmırsız?!
Drakon:
- Çəkil, Komandir, vallah, ataram!
- At dana, nə durmusan?! At, qoy ermənilər bayram
eləsin!
Drakon silahı saldı aşağı və hayqırdı:
- Pələng, ananı ağlar qoymasam qəhbənin oğluyam.
Pələng:
- Baxarıq, kimin anası ağlar qalacaq. Sonacan
getməyən elə qəhbənin oğludu.
Komandir:
- Kəsin səsinizi! - sonra uşaqlara əmr elədi;- Alın
bunların silahlarını!
Heç kim bu əmri yerinə yetirməyə ürək eləmədi,
Drakonun canını almaq olardı, amma silahını yox. O
boyda Sovet hökumətinin asıb-kəsən vaxtı Drakon bu
şəhərdə açıq-açığına silahla gəzmişdi, heç kəs də ona
gözün üstə qaşın var deyə bilməmişdi.
Komandir:
- Əmr eləyirəm!
downloaded from KitabYurdu.org
22
Pələng könülsüz-könülsüz əmrə tabe oldu və silahı
özü verdi, amma Drakon üç-dörd addım geri çəkildi:
- Mənim silahımı alan oğlan hələ anasından
doğulmayıb! Yaxın gələnə ataram!
- Ver silahı, dedim!
- Komandir, bu avtomatı mənə sən verməmisən,
sən də alasan! Mən bunu maşınımı satıb gedib Tiflisdən
almışam.
Komandir əmri yerinə yetirməkdən çəkinən
uşaqlara yenidən əmr elədi:
- Alın silahını!
Uşaqlar irəli yeridilər, Drakon bir-iki addım da geri
çəkildi və ağzı köpüklənə-köpüklənə dedi:
- Yaxın gələnin...
Komandir:
- Sən Qur’ana and içmisən!
Drakon hər an sıçramağa hazır olan bir əfi ilan kimi
quyruğunun üstündə durmuşdu:
- Mən torpağı qorumağa and içmişəm, avtomatı
sənə verməyə yox!
At Belində Olan Adamın bədəninə bayaq batırılmış
min-bir tikan yavaş-yavaş çıxmaqdaydı, bundan ləzzət
alırdı və ürəyində deyirdi: “Di, qırın bir-birinizi
köpəyuşağı”.
Komandir daha da sərtləşdi:
- Həbs eləyin bunu!
downloaded from KitabYurdu.org
23
Drakon:
- Məni? Qıraram hamınızı!- dedi və üz tutdu
darvazaya tərəf. - Tüpürüm hamınıza! Mən getdim!
Pələng, sən yoxsan! Sən ölüsən!
Batalyonun ağsaqqallarından biri:
- Komandir, qoy getsin. Bir azdan hirsi soyuyar.
Onu da başa düşmək lazımdı. Gözünün qabağında o
boyda qardaşını vurublar.
Bir xeyli uşaq da Drakonun ardınca getdi, bunlar
onun xətrinə batalyona gələn döyüşçülər idi. Bunu görən
Drakon geri çevrildi və qəzəblə bağırdı:
- Siz hara,ə! Küçüklər! Qayıdın geri!
Drakon getdi, darvazadan çıxanda da havaya bir
qatar güllə buraxdı.
Komandir hirsindən yaşarmış gözlərini sildi. Nəfəsi
çatmırdı, təngənəfəs olmuşdu. Son zamanlar hər dəfə
əsəbləşəndə belə olurdu. Bir xeyli öskürdü, sanki nəfəs
yollarını açırdı, bir az sakitləşdi, sonra Pələngdən
soruşdu:
- Nə üstə boğuşurdunuz?
Pələng başı ilə At Belində Olan Adamı göstərdi və
Komandir onu indi gördü, ətrafdakılardan soruşdu:
- Bu burda nə gəzir?
Uşaqlar:
- Drakon dedi ki, gedin basın baqaja gətirin. Biz də
gətirdik. Amma yazığımız gəldi baqaja basmadıq.
downloaded from KitabYurdu.org
24
- Nədən ötrü?
Pələng:
- Şalvarını çıxartdırmaq istəyirdi, mən də
qoymadım.
Komandir qulaqlarına inanmadı. Drakonun ilan
kimi xəzinəsinin üstündə qıvrılıb yatan, ev-eşiyi
dağılanlara
əl
uzatmayan
vəzifəli
adamlardan
xoşlanmadığını, tez-tez onları sancdığını, hətta bəzilərinə
lifçik də göndərdiyini bilirdi. Və onu da bilirdi ki, bu
vəzifəli adamların bəziləri batalyonlara könüllü kömək
eləsələr də, bəziləri bunu Drakonun qorxusundan edir.
Amma Komandir onu da bilmirdi ki, mindiyi UAZ-ı
kolxoz sədri ona öz xoşu ilə bağışlamayıb, Drakonun
qorxusundan gətirib vermişdi. Belə şeylərin üstə bir neçə
dəfə Drakonu bərk danlamışdı. Demişdi ki, heç kimi
məcbur eləmək lazım deyil, camaat bizə pis baxır.
Drakonun da cavabı həmişə belə olmuşdu:
- Komandir, bu pulları özləri kəsməyib ha! Bu
camaatdan qazanıblar! Vuruşmağa qeyrətləri çatmır, qoy
heç olmazsa canları çıxsın indi bir az millətə xərcləsinlər.
Drakondan belə şeylər gözləmək olardı, kimisə
döyə bilərdi, kimisə cəzalandıra, kimisə maşının baqajına
da basa bilərdi, uf demədən kimisə öldürmək də onun
əlində su içmək kimi bir şey idi, amma kiminsə şalvarını
çıxartmaq... Buna onun qəbul etdiyi yazılmamış oğru
downloaded from KitabYurdu.org
25
qanunları yol vermirdi. Ona görə də Komandir çox
təəccübləndi:
- Niyə?
- Pul istəyib, verməyib...
Uşaqlardan biri Pələngin üstünə bozardı:
- Sən də bilmədiyin şeyi danışma. Elə deyil,
Komandir. Dünən Musagilə qrad düşüb, anasını
götürdülər Bakıya, arvadın qılçalarını kəsiblər. Səhər-
səhər Musa zəng eləmişdi, həkimlər min manat istəyiblər.
Drakon da göndərdi ki, gedin bundan alın. Biz də getdik
vermədi. Drakon da hirsləndi, arxasını da özünüz
eşitdiniz.
Komandir At Belində Olan Adamı başdan ayağa
deyil, ayaqdan başa süzdü, sonra xayxırdı, özünü onun
sifətinə tüpürməkdən zorla saxladı və tüpürdü yerə:
- Ə, sən nə cındır adamsan, ə! Bakıdan gələnlərin
dalın yuyursan, özününkünə beş manat qıymırsan?!
Drakonun əlindən zorla qurtulmuş At Belində Olan
Adam indi yenidən qırx arşın quyunun dibinə düşdü,
özünə bəraət qazandırmaq istədi:
- Komandir! Seyid Lazım ağanın cəddi haqqı
bilməmişəm. Hər gün o gəlir pul ver, bu gəlir pul ver.
Mən köpəyoğlu nə bilim kim kimdi. Mənə demədilərki
siz istəyirsiz.
Komandir gördü ki, əsəbləri onu dalınca sürükləyir
və belə getsə əlindən xəta çıxa bilər, onsuz da adları
downloaded from KitabYurdu.org
26
bədnam idi. Onları ermənilərə deyil, özlərinə düşmən
sayan hökumət bu könüllü batalyonları gözdən salmaq
üçün dəridən-qabıqdan çıxırdı, haqlarında gündə yüz
şayiə buraxırdı.
Gecə Dolu başlayanda balalarını götürüb canlarını
qurtarmaq istəyənlər heç qapılarının cəftəsini də vurmağa
macal tapmırdılar. Yiyəsiz, ağzı günə qalmış dopdolu
evlər demək olar ki, hər gecə yağmalanırdı. Səhər qayıdıb
evlərini talanmış görənlər heç şikayət də eləmirdilər,
şikayət eləməyə yer də yox idi, milis səngərdə, rəis
səngərdə, kimə şikayət eləsinlər. Hökumət də şəhərdə nə
oğurluq, nə quldurluq olurdu hamısını batalyonun
uşaqlarının üstünə atırdı. Onların isə “Qur’an” götürüb nə
qapı-qapı düşməyə vaxtları vardı, nə də buna həvəsləri -
başları müharibəyə qarışmışdı.
Belə söz-söhbətlərdən təngə gəlmiş Komandir bir
gün Rəisin qabağını kəsib dedi:
- Rəis, gəlmə oğrular bu şəhərdə ev qoymadı.
Hökumət də bunu bizim üstümüzə atır. Bunların qabağını
al, yoxsa axırı yaxşı olmayacaq!
- Komandir, vallah, gücüm çatmır. Bilmirəm
erməniylə vuruşum, yoxsa bu binamuslarla. Birdilər,
ikidilər, böyük bir şaykadılar. Oturublar qonşu
rayonlarda, gəlib buranı şimon eləyib aradan çıxırlar.
Həmin rayonun rəislərinə deyirəm, deyirlər ki, oğurluq
sənin ərazində olur, canın çıxsın özün tap. İndi mən
downloaded from KitabYurdu.org
27
erməniylə vuruşum, oğru axtarım, nə bilim nə qələt
eləyim?!
Komandir görmüşdü doğrudan Rəisin gücü çatmır,
bu qarışıqlıqdan, başlı-başınalıqdan əli-qolu açılan
oğrulara xəbər göndərmişdi ki, adam kişi olar... Amma
oğrular onu eşitməmişdi.
Komandir bir də xəbərdarlıq etmişdi:
- Məni hövsələdən çıxarmayın!
Oğrubaşının ona göndərdiyi cavab qısa olmuşdu:
- Əlindən gələni beş qaba çək!
Bu cavabdan on-on beş gün sonra ağzından
vurulmuş oğrubaşının cəsədi Lenin meydanının ortasına
atılmışdı, biləyini də kəsib qoymuşdular sinəsinə. Camaat
yığılmışdı meydana.
- Səni vuranın əlinə qurban olum!
- Arvad tumanı oğurlayan oğraş!
- Di gəbər!
Komandir də bir az aralıda Drakonla dayanıb
tamaşa edirdi.
Rəis ona yaxınlaşıb yavaşca dedi:
- Komandir, heç olmasa bu oğraşın meyidini
ataydın ermənilər tərəfə.
- Onda başqalarına görk olmazdı. Qoy camaat da
bilsin kim kimdi.
- Komandir, açılmayacaq bir iş qoydun boynumuza,
zəhləmi tökəcəklər.
downloaded from KitabYurdu.org
28
İndi Drakon yenə hökumətin əlinə dəstəvuz
vermişdi. Hökumət birinin üstünə beşini qoyub bütün
şəhərə yayacaqdı ki, At Belində Olan Adamı aparıb
batalyonda döyüblər, pulunu əlindən alıblar, day nə bilim
nə. İndi Komandirin gözünün qabağına bu gəlirdi, yoxsa
elə məmnuniyyətlə özü bunun şalvarını çıxartdırıb başına
geyindirərdi. Hövsələsini basdı:
- Atın bunu bayıra!
Uşaqlar bir andaca At Belində Olan Adamı itqusdu
eləyib darvazadan bayıra tulladılar.
Ömrü boyu başqalarını alçaldan və təhqir eləyən
indi özü alçaldılmış və təhqir olunmuş halda “qalsın
qulluğunuzda” deyib qayıtdı kabinetinə.
Komandiri yenə öskürək tutdu, hirsindən başı
Dostları ilə paylaş: |