Aqil abbas
----------------------------
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
----------------------------
Lit.az-Azərbaycanın ədəbiyyat portalı DOLU II Fəsil *** Baş qaldıran başsız qalırdı, çarpaz atəşin altında qırılırdılar. Topun-tüfəngin səsi ölən və yaralananların bağırtısına qarışaraq tüklər ürpədirdi. Əzrayıl yuxarıdan dəhşətlə tamaşa edirdi. İnsanların onu da dəlik-deşik edəcəyinin qorxusundan aşağı yenməyə ürək eləmirdi, bir də ki, heç ona ehtiyac yox idi, insanlar özləri bir-birinin Əzrayılına çevrilmişdilər. Çox ağır döyüşlər görmüşdülər, amma bu heç birinə bənzəmirdi. Və bunu təkcə Komandir yox, uşaqlar da hiss edirdilər. Hiss edirdilər ki, bu onların son döyüşüdür. Və bu son döyüşdə hər kəs öz ölüsünü düşmənə daha baha satmağa çalışırdı. Hələ ki Qarqar çayı qanlarının arasına girmişdi. Düşmən minanın qorxusundan texnikanı çayın içinə soxmağa ürək eləmirdi, əslində çayda mina-filan da yoxuydu. Yeganə körpüdə isə düşmənin iki tankı yanırdı - downloaded from KitabYurdu.org 133 birini Komandirin özü vurmuşdu və yolu kəsmişdi. Bir neçə dəfə tankları yoldan çıxarmağa cəhd etsələr də, uşaqlar aman verməmişdi. Düşmən bütün gücünü ortaya çıxarmışdı. Və Komandir görürdü ki, qarşılarındakı heç də indiyədək savaşdıqları həmişəki erməni batalyonları deyil, illərin təlimini görmüş nizami bir ordudu. Komandir də nəyi var ortaya tökmüşdü, amma başa düşürdü ki, damarlarında qan əvəzinə qəzəb axan bu uşaqlar Əzrayıl olsalar belə bu ordunun qarşısında duruş gətirə bilməyəcəklər. Komandir neçə dəfə o biri batalyonlarla əlaqə saxlamaq istəmişdisə mümkün olmamışdı, telsizlər işləmirdi. Şəhərə xəbər gətirmək üçün gedən uşaqlar da elə bir xəbər gətirə bilmirdilər. Qarağacıya xəbər dalınca göndərdiyi Qeyrət Dağarcığı da qayıtmamışdı. Gələn xəbərlərdən bircə o aydın idi ki, düşmən üç istiqamətdən hücuma keçib. Savaş başlayandan ilk dəfəydi ki, düşmən bütün cəbhə boyu hərəkət edirdi. Niyyətləri açıq idi - şəhəri götürmək. Əslində ermənilər bu niyyətlərini çoxdan ortaya qoymuşdular. Və batmaqda olan Dünyanın Ən Varlı Şəhəri nə vaxtdan “SOS” siqnalı verən okeanda tənha qalmış gəmi kimi idi. Komandir özü də şəhəri kimi tənha qalmışdı: Eldar Bağırovu günün-günorta çağı Bakıda güllələmişdilər, Qatır Məmmədi həbsxanada öldürmüşdülər, Allahverdi downloaded from KitabYurdu.org 134 Bağırovu qumbaraatanla vurmuşdular, Şirin Mirzəyevi minaya salmışdılar, General Dəli Ərşadı “Qrad”la parçalamışdılar, sağ və sol əlləri olan Drakonla Pələng də artıq yox idi. Və indi batmaqda olan bu gəmini təkbaşına xilas etmək onun gücü daxilində deyildi. Neçə vaxtıydı camaatı ruhdan salmaq üçün şəhərə bir şayiə də buraxmışdılar: - Şəhəri satıblar! Komandir uşaqlara demişdi: - Belə sözlərə fikir verməyin. Hələ biz ölməmişik! Nə qədər biz sağıq, erməni bu şəhərə girə bilməyəcək. İndi deyəsən həmin sağolmanın sonuydu. Komandir də bunu görürdü. Hələ döyüşə girməmişdən həmişə dediyi sözləri yenə demişdi: - Bax, deyirəm ha, kim qorxursa girməsin, döyüşdən qaçsa özüm güllələyəcəm. İndi getsə, qınamaram. Onsuz da çoxdan nəfə yaşayan uşaqlar bir-birinə baxmışdılar və heç kim bir şirin canından ötəri, o canın da artıq elə bir şirinliyi qalmamışdı, min illik töhmətin altına girməmişdi. Komandir: - Qardaşlar! Bura bizim Çanaqqalamızdı! Day arxa yoxdu! Arxada ana-bacılarımızdı! downloaded from KitabYurdu.org 135 Və uşaqlar arxalarındakı ana-bacılarının Tanrının eşitmədiyi və ya eşitmək istəmədiyi dualarına söykənib sonuncu döyüşə girmişdilər. Arxadan kömək gəlməyəcəyi də gün kimi aydın idi. Komandir son ümidini təyyarələrə bağlamışdı. Təyyarələr isə gəlmirdi, xəbəri gəlirdi: - Mingəçevirdən qalxıblar. Bu dəqiqə erməniləri şumlayacaqlar. Xəbərlərdən iki saat çox keçmişdi, amma saat yarımlıq maşın yolunu təyyarələr bu iki saata gəlib çıxa bilmirdilər. Artıq əli hər yerdən, hətta Tanrıdan da üzülmüş Komandir tez-tez hayqırırdı: - Qardaşlar, arxada ana-bacılarımızdı! Uşaqlar bu sözləri bütün səngər boyu bir-birlərinə ötürürdülər: - Arxada ana-bacılarımızdı... - Arxada ana-bacılarımızdı... - Ana-bacılarımız... Artıq onlara ana-bacılarının Tanrıya çatmayan duaları da kömək eləmirdi - düşmən güllələri bu duaları da dua sahibləri kimi qızıl qana boyamışdı. Torpaq oğullarının qanından çiçək-çiçək çiçəkləyib laləzar olmuşdu. Havadan gülün-çiçəyin, bu yaşıl zəmilərin, bu torpağın qoxusu gəlmirdi - qan qoxusu gəlirdi. Şəhərdən xəbər gətirdilər: downloaded from KitabYurdu.org 136 -Ermənilər Qarağacını götürdülər. Əhmədavar yanır. - Yeddiyüzdoqquz topun-tüfəngin götürüb qaçır. Komandir dəli oldu: - Necə yəni qaçır?! - Qaçır də! Qaçır! Komandir: - Möhkəm dayanın, mən bu dəqiqə qayıdıram. Qarağacı yoluna çıxanda dəhşətə gəldi - qoşun qaçırdı, özü də necə gəldi. Küçəyə tökülmüş camaat vahimə içərisində qaçan əsgərlərə baxır, kimi söyür, kimi qarğış edir, kimi ağlayır, kimi də uşaqlarının əlindən tutub üzüaşağı qaçırdı. Bəziləri isə bağıra-bağıra qaçan əsgərlərin qarşısını kəsməyə çalışırdılar: - Sizə qurban olaq, bu arvad-uşağı qoyub hara qaçırsınız?! Amma nə ağlayana baxan vardı, nə yalvarana. Yolun kənarında bir neçə atılmış texnika vardı. Tırtılı qırılmış bir tank da yolun kənarındakı evə girmişdi, həyətdə vay-şivən idi. Maşınını öndə gələn BTR-in qabağına verdi və sıçrayıb düşdü, BTR az qalmışdı maşının belinə qalxa. Arxadan gələn texnikalar dayandı. BTR-dəkilər töküldü: - Nə qayırırsan,ə? - Canınıza azar qayırıram! Hara qaçırsınız? downloaded from KitabYurdu.org 137 -Görmürsən yer-göy dağılır?! Gələn erməni deyil ey, rus ordusudu. - Döndərin beteerləri! Döndərin dedim! BTR-dən düşən bir zabit onun üstünə yeridi: - Çəkil yoldan! Ölmək istəyirsən can sənin, cəhənnəm allahın. Əsgərlər də onun üstünə ayaqlandılar. Onu görəndən sonra bir az ürəklənmiş camaat da Komandirə qahmar çıxdı, tökülüb yolu bağladılar. Komandir isə qabağına keçəni şapalaqlayıb çığırırdı: - Dönün köpəyuşağı! Dönün! Yoxsa hamınızı cırıq- cırıq eləyəcəm! Əsgərlərin başı üstündən bir qatar güllə buraxdı. Bu vaxt bir “Niva” gəlib saxladı, maşından düşən polkovnik sərxoş gözləri süzülə-süzülə özündən razı halda dayandı Komandirin önündə: - Mənim əsgərlərimi niyə döyürsən? - Hara qaçırlar bu köpəyuşaqları? - Yaxşı edirlər! Canınız çıxsın, gedin şəhərinizi özünüz qoruyun! Ağlı başından çıxmış Komandirin mübahisə etməyə nə vaxtı vardı, nə hövsələsi, polkovniki boğazladı: - Qaytar əsgərlərini geri! Polkovnik yazılması mümkün olmayan yeddimərtəbəli bir söyüş söyərək əlini silaha atdı: downloaded from KitabYurdu.org 138 - Çəkil, ə! Daha Komandir heç özü də bilmədi neylədi: - Sənin... Tətiyi çəkdi, güllələr polkovniki bükmələyib çırpdı indicə düşdüyü maşına. Polkovnikin vurulduğunu görən əsgərlər qorxub indi də ağzı geri qaçmağa başladılar. Komandir sıçrayıb qalxdı BTR-ə, avtomatı dirədi sürücüyə: - Dön geri, küçük! Komandirin indicə gözünün qabağında polkovniki necə güllələdiyini görüb sarısını udmuş sürücü udqundu və BTR-i geriyə çevirdi. Komandir BTR-in üstündə əllərini Qarağacıya tərəf yelləyə-yelləyə çığırırdı: - Arxamca! Arxamca! Qardaşlar! Arxamca! Bundan ruhlanan o biri BTR-lər də Komandirin arxasınca tərpəndilər. Camaatın içində əli silah tutanlar da qoşuldular geriyə qayıdan əsgərlərə. Komandir bir az əvvəl söydüyü sürücüyə indi yalvarırdı: - Sür başına dönüm, sür! Sür, sənə qurban olum, tez sür! - Komandir, vallah, bundan bərk getmir. - Sür, oğul, camaat qırıldı... Bu an sanki Komandirin kürəyindən baltanın dalıyla vurdular, səsi də çıxmadı, bircə içini çəkə bildi... downloaded from KitabYurdu.org 139 *** Kürəsəl istilənmə bu camaat üçün vaxtından 20-25 il əvvəl gəlmişdi və göydən təpələrinə od tökülürdü. Və təpələrinə tökülən bu odun altında bəzən az qala saatlarla növbəyə durmaq ömürlərində növbə nə olduğunu bilməyən bu adamlar üçün əsl cəhənnəm əzabıydı. Özlərinin də bilmədikləri, bəlkə də heç etmədikləri və ya başqalarının işlətdiyi və bunların ayağına yazılan hansısa günahlara görə Tanrı cəhənnəmi onlara bu dünyada göstərirdi, sadəcə olaraq qır qazanını tərsinə çevirmişdi və onları da yığmışdı bu tərsinə çevrilmiş qır qazanının altına. Göydən tökülən oddan kölgələnməyə bir yer də yox idi. Bu od çadırı necə qarsıyırdısa alaçığa da girmək olmurdu ki, heç olmasa bir az toxtasınlar. Son zamanlar bir-iki artezian quyusu vurulmuşdu, təzə-təzə ağac əkməyə başlasalar da bu ağaclar hələ boy verməmişdi. Bir az imkanı olanlar bu cəhənnəm odundan az da olsa qorunmaq üçün çiy kərpicdən daxma tikib girmişdilər altına - belə daxmalar alaçıqlara nisbətən yayda sərin, qışda da isti olurdu. Əvvəl-əvvəl Çadır Şəhərinin yaraşığının pozulduğunu deyən sahiblər bunun əleyhinə olsalar da sonradan fikir verməmişdilər. İlan-çayanın içində, göydən tökülən odun qarsdığı çadırın altında birtəhər yaşamağa öyrəşə bilsələr də - əgər buna yaşamaq demək mümkün idisə, bu növbəyə heç cür downloaded from KitabYurdu.org 140 öyrəşə bilmirdilər. Qaçqın malı yeməkdən Bordağa Bağlanmış Buğaya Dönən Məmurlar nə qədər onları növbəyə alışdırmağa çalışsalar da xeyiri olmurdu: - Ay qardaşlar, ay bacılar, ay camaat, növbəyə durun da! Bizi bu xaricilərin yanında biabır etməyin! Amma kimə deyirsən, yenə növbə dağılır, basabas, səs-küy - həm Bordağa Bağlanmış Buğaya Dönən Məmurların, həm də özlərinin yayın tülyanında, qışın sazağında Avropadan iş-güclərini, arvad-uşaqlarını atıb onlara humanitar yardım gətirmiş bu humanist xaricilərin yanında biabır edir, Şərq mədəniyyətini gözdən salırdılar. Elə bil bunlar nizamilərin, füzulilərin qohum-əqrəbaları yox, hitlerlərin, napoleonların qohum-əqrəbalarıydılar. Böyük Vətən Müharibəsi iştirakçıları yardım gələndə elə bilirdilər bayramdı, xeyir-şər kostyumlarını geyir, bütün orden-medallarını da sinələrinə taxıb gəlirdilər. Amma sonra yuxarıdan tapşırıq gəldi ki, yaxşı deyil, almanlar gələndə orden-medalları taxıb çıxmasınlar. - Kişilərin sizə ürəyi yanır, durub o boyda yol gəlirlər ki, sizi ac qoymasınlar. Siz də Almaniyanı darmadağın edən o Qələbə medallarını taxıb fors edirsiniz. Bundan sonra müharibə iştirakçıları xəcalət çəkdilər ki, nahaq o vaxt belə humanist bir xalqın downloaded from KitabYurdu.org 141 paytaxtını dağıdıblar. Hətta bir dəfə Kefli Çapay bir almanı qucaqlayıb küçük sahibini yalayan kimi yalamışdı: - Sənə də qurban olum, Hitlerə də! Yaxşı ki, tərcüməçilər onun sözünü başqa cür tərcümə eləmişdilər. Bu basabasda birinci qoluzorlular, ikinci qolu bir az zorlular, sonra qolu zorsuzlar, lap axırda isə əldə-ayaqda qalanlar yardım paylarını alıb dönürdülər göydən tökülən odun qarsdığı alaçıqlarına: iki kilo qənd, iki kilo şəkər, on litr neft, beş sabun, on beş kilo un və bir də bambalaca kağız kisələrdə beş ədəd gül-çiçək toxumu. Bu gül-çiçək toxumu nədən ötrü idi, Allahın deyil, insanların yaratdığı bu cəhənnəmdə kimə və nəyə lazım idi, gül-çiçəyin içində böyüsələr də artıq gül-çiçəklik halları qalmamış camaat bunu başa düşə bilmirdi. Xəbərləri yox idi ki, bu gül-çiçək toxumu Bakıda qaçqınlar və imkansızlar üçün olmayan mağazalarda səkkiz, on, hətta on beş dollara satılırdı. Bir az gec də olsa axır ki bundan xəbər tutdular və başa düşdülər ki, xaricilər heç də onların fikirləşdikləri kimi o qədər də axmaq deyillər. Və bu gül-çiçək toxumu onların işinə əməlli- başlı yaramağa başladı. Dünyanın məhvərindən çıxmayan vaxtı Bakıya qonaq gedəndə ətdən, toyuqdan, bir sözlə kənd matahından pay aparardılar. İndi bu gül-çiçək toxumu ən yaxşı paya çevrilmişdi. Bakıdan, Gəncədən sifariş sifariş downloaded from KitabYurdu.org 142 dalınca gəlirdi. Bir az diribaşlar bu gül-çiçək toxumunun alverinə girişərək həm əməlli-başlı qazanmağa başladılar, həm də qaçqınlar və imkansızlar üçün olmayan mağazalarda gül-çiçək toxumunun satışına da böyük zərbə vurdular. Pullarını balta kəsməyənlər day gül-çiçək toxumlarını bahalı mağazalardan yox, bazarlarda qaçqınlardan almağa başladılar - qiymətinə görə yox, qaçqın soydaşlarına ürəkləri yandığın görə. Amma Pələngin Anası bu gül-çiçək toxumunu alverçilərə satmırdı, gedirdi Ağcabədidəki şəhid qəbristanlığına və bu gül -çiçəyi Pələngin şəhid qardaşlarının məzarlarının ətrafında əkirdi. Bu toxumlardan elə qəribə, elə gözəl gül-çiçək çıxmışdı ki, ömürlərində ilk dəfə gördükləri bu gözəllik camaatı heyrətə gətirmişdi. Bundan sonra bu şəhərin də imkanlıları daraşmışdı Çadır Şəhərinə. Hər dəfə Şəhidlər Xiyabanına gələndə Pələngin Anasını burda görən və bu gül-çiçəkləri onun əkib- becərdiyini bilən Başçı müavinindən soruşmuşdu: - Bu hansı şəhidin anasıdı? - Heç birinin. Onun oğlunun qəbri Qarağacıdadı. Başçı kövrəlmişdi və demişdi: - Ya bir ştat düzəldin, ya da cibinizdən ona maaş verin. Amma Pələngin Anası maaşdan imtina eləmişdi: downloaded from KitabYurdu.org 143 - Sağ olun, bala, lazım deyil. Bunlar hamısı mənim Pələnglərimdi. Yenə göydən təpələrinə od tökülürdü. Yenə göydən təpələrinə tökülən bu odun altında yardım maşınlarının qabağında basabas idi. Yenə Bordağa Bağlanmış Buğaya Dönən Məmurlar yalvarırdı ki, onları xaricilərin yanında biabır etməsinlər. Amma kimə deyirsən, xeyiri yox idi ki, yox idi! Özlərini də, bu yazıq Bordağa Bağlanmış Buğaya Dönən Məmurları da xaricilərin yanında biabır edirdilər. Pələngin Anası da özlərini xaricilərin yanında biabır edənlərin arasındaydı. Əvvəllər bir neçə dəfə insanlardan hörmət və mərhəmət ümidiylə demişdi: - Mən şəhid anasıyam. - Burda kim şəhi d anası deyil ki?! Pələng kimi bir oğulu qurban gedən bir anaya bu qurbanlıq növbəsiz yardım almağa da yetmirdi. İlk vaxtlar bundan çox pərişan olsa da sonralar bu keçdi, heç kəsi qınamadı, gördü ki, yardıma möhtacların çoxunun balası onun Pələngi kimi qurban gedib. Tanrı İbrahim peyğəmbərə oğlu İsmayılı qurban kəsməmək üçün qoç göndərmişdi, oğulları qurbanlıq olan bu analara isə səbr və göz yaşları. Bu yardım bir adamı xoşbəxt edəcək olmasa da çox vaxt qulağı eşidə-eşidə deyirdilər: -Bəxtəvər! Tək arvaddı, bir belə yardımı neyləyir?! downloaded from KitabYurdu.org 144 Və heç kim bilmirdi ki, bu bəxtəvər tək arvad aldığı yardımları Musanın Anasıgillə yarı bölür, onsuz da günün çoxunu onlarda keçirirdi. Musanın Anasının yeməyini bişirir, suyunu gətirir, Musanın Qardaşı evdə olmayanda altını atır, çimizdirirdi. Baş-başa verib ötən xoşbəxt günlərini xatırlaya-xatırlaya Əzrayılı gözləyirdilər. Əzrayılın da dövlətinin gəlhagəli idi, gül kimi sütül-sütül oğulları qoyub hay-hayları gedib vay-vayları qalmış, heç kimə, hətta özlərinə belə lazım olmayan bu qocaları neyləyirdi ki?! Əzrayılın yadından çoxdan çıxmışdılar. Allahın bir ucuz ölümü də onlar üçün mataha dönmüşdü. Yalnız gecə düşəndə öz alaçığına gəlirdi. Yerinə girəndə Rəşid Behbudovun Pələngə bağışladığı papağı qoyurdu sinəsinə, ləzzətlə qoxulayırdı. Və səhərədək gözünün qabağına gətirmək istəyirdi - Pələngi necə çimizdirir, necə əlindən tutub məktəbə aparır, necə səhər- səhər döyüşə yola salır... Və bunları fikirləşə-fikirləşə xoşbəxt olurdu... Pələng yanındaydı, girmişdi qucağına, saçlarının qoxusunu hiss edirdi. Bu qoxusunu hiss etdiyi saçları tumarlaya-tumarlaya ona gözəl-gözəl nağıllar danışırdı. Gözəl-gözəl nağıllarla Pələngi yatırdıqdan sonra ona yaraşan qız axtarırdı. Amma bu boyda Çadır Şəhərində oğluna yaraşacaq bir qız tapa bilmirdi. Bircə o Tarix Müəlliminin qızı idi ki, onu da Musanın Anası gözaltı eləmişdi. downloaded from KitabYurdu.org 145 Kimsə Bakıdan gələn vəzifəlilərə demişdi ki, bu arvadda Rəşid Behbudovun çox qiymətli bir xəncəri var. Onlar da adam salmışdılar ki, xəncəri satın alsınlar. - Nə qədər pul istəyirsən verirlər. - Acından ölərəm, satmaram. O Pələngimin yadigarıdı. Və xəncəri həmişə yastığının altında saxlayırdı. Musanın Qardaşına da demişdi ki, ölüb eləsəm bu xəncəri Komandir həbsxanadan çıxanda ona verərsən. Gün doğanda gecənin o bütün xoşbəxtliyi qucağında yatmış Pələnglə birlikdə yox olurdu, bir cəhənnəm sabahı açılırdı. Bu sabahlar ona görə cəhənnəm sabahları deyildi ki, göydən od tökülürdü. Bu sabahlar ona görə cəhənnəm sabahları deyildi ki, gündə qırx dəfə rastlaşdıqlarından bir-birlərindən iyrənməyə başlamış, eyni yardımı yeməkdən artıq bir-birlərinə oxşayan və üzlərində bir qıça nur qalmamış insanları görürdü. Bordağa Bağlanmış Buğaya Dönən Məmurları görürdü. Bu payız ev-eşiklərinə qayıdacaqları yalanları eşidirdi. Bu açılan sabahlar ona görə cəhənnəm sabahları idi ki, bu sabahlarda bir belə insanın içində Pələng yox idi. *** Gözlərini yavaş-yavaş açdı, amma heç nə görə bilmədi, ətrafa qatı bir zülmət çökmüşdü. Sonra bu zülmətin içində iynə ucu boyda işıq zərrələri göründü, zərrələr yavaş-yavaş böyüməyə başladı. Böyüdülər- downloaded from KitabYurdu.org 146 böyüdülər, sonra onun gözlərini qamaşdıran bütöv və gur bir işığa çevrildilər. Gözlərinin bir də açılmayacağından qorxaraq bu gur işığa dözdü və kipriklərini də qırpmadı, bəlkə də kipriklərini qırpmağa taqəti yoxuydu. Bu gur işıq seli də bir xeyli çəkdi, sonra necə yaranmışdısa, eləcə də qeyb oldu. İstədi başını qaldırsın, gücü çatmadı, elə bil başını yatağa mismarlamışdılar. Əvvəl-əvvəl ağappaq tavanı gördü, sonra istədi ətrafa göz gəzdirsin, amma baxışları zilləndiyi yerdən tərpənmədi, sanki baxışlarını da həmin nöqtəyə mismarlamışdılar. Ümumiyyətlə, heç nə hiss eləmirdi, don vurmuş adam kimi. Amma artıq donu açılırdı, bu don açıldıqca bədəninin giziltisini hiss eləsə də əl-ayağını hiss eləmirdi. Artıq yatağa mismarlanmış başının ağrısını da duymağa başladı. Bu ağrını duyandan sonra tavana mismarlanmış baxışları qopdu və ətrafı gəzməyə başladı. Yalnız indi yanında oturmuş həkimi gördü, tutmuşdu onun biləyindən. Amma bunu hiss eləmirdi və həkimin dediklərini də eşitməyə beynindəki uğultu imkan vermirdi. Həkimə baxdı, baxdı, sonra gözləri yoruldu və baxışları yenə qayıdıb tavandakı həmin nöqtəni tapdı və mismarlandı ora. Onun şokdan ayıldığını görən həkim: - Allah, sənə şükür, qurtuldu! - dedi və ağladı. O isə neçə vaxtdı ayıla bilmədiyi yuxudan indicə ayılmasına baxmayaraq, günlərdi yuxusuz qalan adamlar downloaded from KitabYurdu.org 147 kimi yatmaq istəyirdi, bütün giziltilərə, ağrılara baxmayaraq yavaş-yavaş gözləri yenidən yumuldu. Və ayılanda yadına sala bilməyəcəyi şirin bir yuxuya getdi. Yuxu o qədər şirin və gözəliydi ki, üz-gözündəki ağrı-acı bir anda çəkildi və yanaqlarına bir xoş təbəssüm qondu. Həkim gördü ki, bu yuxu bir az əvvəlki yuxudan deyil, rahat bir nəfəs aldı və qalxdı ayağa, tibb bacısına dedi: - Məndən icazəsiz heç kimi yanına buraxmayın. Tibb bacısı: - O müstəntiq neçə gündü kəsdirib qapının ağzını, ayılmağını gözləyir. Bayaq da zəng eləmişdi, yəqin indi gələcək. - Qələt eləmişdi. Dedim yanına buraxmayın, vəssalam. Bir azdan ayılacaq, dərhal məni çağırın. Sizdən nə soruşsa mən gələnəcən cavab verməyin. Nə badə şəhər haqqında bir söz deyəsiniz. *** Göydən od tökülürdü, o da bu göydən tökülən odun altında gözləyirdi ki, qoluzorlular, sonra bir az qoluzorlular, sonra qolu zorsuzlar və ən nəhayət, əldə- ayaqda qalanlara növbə çatanda o da öz neftini, sabununu, gül-çiçək toxumunu alıb dönsün, Musanın Anası bayaqdan onu gözləyirdi. Neçə ildi eyni bozarmış kostyumu geyən Tarix Müəllimi Azərbaycana ilk dəfə gələn bu almanlara gül downloaded from KitabYurdu.org 148 kimi təmiz Azərbaycan dilində Qarabağın kimin olmasını, ermənilərin Qarabağa neçənci əsrdə Rusiya imperiyası tərəfindən köçürüldüyünü sübut edirdi. Almanlar da başları ilə onun dediklərini təsdiqləyirdilər, bu da Tarix Müəllimini kövrəldirdi. Yenə Böyük Vətən Müharibəsi veteranlarından biri özünün xeyir-şər kostyumunu geymişdi, bütün orden- medallarını da qurşağınadək taxıb gəlmişdi Yardım Bayramına. Yaxşı ki Bordağa Bağlanmış Buğaya Dönən Məmurlardan biri onu vaxtında görüb qabağını kəsdi: - Ay ağsaqqal, sənə qurban olum, adama neçə dəfə deyərlər. Əşi, bu yardım almağa gələndə bu zir-zibilləri taxıb gəlməyin də! Bu zir-zibilləri qazanmaqdan ötrü Mazdokdan Berlinədək piyada gedən və ayağının birini də bu yolda itirən ağsaqqal qorxa-qorxa dedi: - Niyə, ay oğul? Bəs dedilər gələnlər yəhudilərdi?! - Yox, ay ağsaqqal. Yəhudilər o biri Çadır şəhərinə getdilər. Bunlar nemeslərdi. Yəhudilər gələndə özüm sənə şəxsən xəbər edəcəm. - Bağışla, ay oğul. Bu zir-zibilləri qazanmaqdan ötrü Mazdokdan Berlinə piyada gedən və bu yolda bir ayağını itirən ağsaqqal xəcalət içində döndü alaçığına ki, bu zir-zibilləri çıxarsın. downloaded from KitabYurdu.org 149 Nəhayət, növbə əldə-ayaqda qalanlara çatdı, Pələngin Anası da yardımını aldı və alanda da soruşdu: - Bunu kimlər gətirib, ay bala? -Nemeslər, ay xala, nemeslər! Pələngin Anası yaxınlaşdı həkim məntəqəsinin qabağındakı talvarın altında diqqətlə Tarix Müəllimini dinləyən qonaqlara, onlara çatanda yaşmandı, salam verdi və sonra: -Ay bala, Allah eləməsin, siz nemes olasınız. Nemes budey bunlardı- dedi və Bordağa Bağlanmış Buğaya Dönən Məmurları göstərdi. Qonaqlar soruşdular ki, xanım nə deyir? Qızarıb- bozarmış tərcüməçi udqundu və dedi: - Heç, sizə təşəkkür edir! Qonaqlar: - Danke! Danke! Pələngin Anası: - Hə, düz deyirsiniz, danqıdılar. *** Müstəntiq hansı polisə göstəriş versə də heç biri Komandirin qoluna qandal vurmaq istəmədi. - Rəis, bəlkə lazım deyil?! - Qandallayın! -Rəis, o milli qəhrəmandı! - Qandallayın, dedim! downloaded from KitabYurdu.org 150 Amma polislər yenə göstərişi yerinə yetirmədilər, biri əlindəki qandalı müstəntiqə uzatdı: - Onda al, özün vur! Müstəntiq: - Nə deyirsən? - Eşitdiyini. Müstəntiq bağırdı: - Sənin paqonlarını sökdürərəm! Polis: - Bağırma,ə! Sənin uşağın deyiləm! Bir yumruq vuraram, batırmadığın kol dibi qalmaz. - dedi, sonra çiynindəki paqonları hirslə qoparıb qandalla birlikdə atdı müstəntiqin üstünə, - Ala! Sox... Və palatadan çıxdı. Pərt olmuş müstəntiq gördü polislər üzlərinə dirəniblər, çox dərinə getmədi, əyilib yerdən qandalı götürdü və vurdu Komandirin qollarına. Komandir bir qollarındakı qandala baxdı, bir pərtliyindən ağarmış müstəntiqə baxdı, bir başlarını aşağı salmış polislərə baxdı, heç nə demədi, başını buladı və düşdü utandıqlarından başlarını aşağı salmış polislərin önünə. Bu vaxt həkim özünü yetirib dəhlizdə qarşılarını kəsdi və əsəbi halda müstəntiqə dedi: - Siz neyləyirsiniz? Pərtliyindən hələ rəngi üstünə gəlməmiş müstəntiq: downloaded from KitabYurdu.org 151 - İşə düşmədik?! Necə yəni neyləyirəm? Sizin vəzifəniz onu sağaltmaq idi, mənim də vəzifəm həbs eləmək. Vəzifəmi yerinə yetirirəm. Siz öz vəzifənizi yerinə yetirəndə mən sizə mane olurdum? - Heç kim demir ki, vəzifənizi yerinə yetirməyin, amma o qandalları qolundan çıxardın. Cavan oğlansız, siz Komandiri tanımırsız, qaçmaq istəsəydi bura bir batalyon polis də gətirsəz qaçardı. Ayıbdı, çıxardın o qandalları. Müstəntiq bu dəfə yazıq-yazıq: - Həkim, buna qanun yol vermir. - Nə qanun?! Bayırdan xəbəriniz var? Camaat sizi də, polisləri də tapdalayar. Çıxardın! Mən camaata demişəm Komandiri Bakıya müalicəyə aparırlar. Müstəntiq daha bir söz demədi, Komandirin qollarındakı qandalı açıb verdi polislərə. Və xəstəxananı tərk etdilər. Komandir ayağını xəstəxananın qapısından bayıra qoyan kimi iynə atsan yerə düşməyəcəyi həyətdə alqış sədaları qopdu: - Ko-man-dir! - Ko-man-dir! Komandir əlini sinəsinə qoyub onu alqışlayanlara başıyla təşəkkür elədi, sonra gözləri həyəti nə qədər axtardısa onu qarşılayanların içində uşaqlarından birini də görmədi, bərk dilxor oldu və mindi maşına. downloaded from KitabYurdu.org 152 Və Komandir yalnız indi, maşında onu həbsxanaya aparan polislərdən öyrənə bildi ki, batalyonun uşaqları son nəfərədək qırılıblar, amma geri çəkilməyiblər... - Arxada ana-bacılarımızdı... - Arxada ana-bacılarımızdı... *** - İş tapa bildinmi, ay bala? -Yox, ana. Hara gedirəm, bir şey çıxmır. - Nə fərasətsiz uşaqsan, heç Musaya oxşamadın. A bala, bu boyda şəhərdə bir iş tapa bilmirsən? - Ağlın öz şəhərimizə getməsin ey, bura balaca bir rayondu. On-onbeş idarə var, hərə də öz qohum- əqrəbasını yığıb başına. Deyirəm gəl çıxaq gedək Bakıya, getmirsən. - Bakıda nə itim azıb, a bala? Demirsən bu gün- sabah evimizə qayıdırıq? - Qayıdanda da qayıdacağıq da. Ya burdan qayıtdın, ya Bakıdan, nə fərqi? - Fərqi çoxdu, burdan heç olmasa dağlarımız görünür. Yaxşı, biz getdik, bəs Pələngin Anası necə olsun? Tək arvaddı. - Onu da apararıq. - Getməz. O Şəhidlər Xiyabanını qoyub heç hara getməz. Yaxşı, de görüm, Musadan xəbər tuta bildinmi? Musa çoxdan ölmüşdü, Pircamalda vurmuşdular, uşaqlar heç meyitini də götürə bilməmişdilər. Bunu downloaded from KitabYurdu.org 153 anasından gizli saxlayırdı, demişdi ki, itkin düşüb, Qırmızı Xaç Komitəsi axtarır. Təkcə Musanın Qardaşı yox, çoxları analarından qardaşlarının ölümünü gizli saxlayırdılar, deyirdilər ki, itkin düşüb, beləcə analarını xoşbəxt edirdilər. Musanın Anası da oğulları itkin düşən bütün analar kimi hər səhəri Musadan bir xəbər gələcəyi ümidi ilə açırdı. Oğlu ölmüş bir ana neçə vaxt idi oğlunun ölümünü bilməməyin xoşbəxtliyini yaşayırdı. -Qızıl Xaç axtarır. Bilirsən, ay ana, üç-dörd min adam itkin düşüb, tapmaq çox çətindi. - Ermənistan bambalaca bir yerdi. Orda üç-dörd min adamı nə təhər gizlədiblər ki, o dediyin komitə gör nə vaxtdandı onları tapa bilmir. - Nə bilim, ay ana. Taparlar da! Bir də görürdün qəzetlərdə Qırmızı Xaçın aldığı bir əsirin şəklini veriblər. Tez həmin qəzeti gətirirdi: - Bax, ay ana, bu uşaq da bir iliydi itkin düşmüşdü, indi tapıblar. Anasının gözlərinə işıq gəlirdi. Qəzeti alıb şəkli öz balasının şəkli kimi öpürdü: - İnşallah, bizimki də tapılar. Ay oğul, bir söz desəm mənə gülməzsən? - Allah eləməsin. - Deyirəm gəlib çıxsaydı evləndirərdik. O Tarix Müəlliminin qızından yaman xoşum gəlir. Maşallah, çox ağıllı qızdı. Musanın da onda gözü vardı. Neçə dəfə downloaded from KitabYurdu.org 154 görmüşdüm ki, gədə onu görəndə rəngi dəyişir. Özünə də demişəm. Demişəm, qoy Musa gəlsin, səni alacam Musaya. Deyəsən ürəyindəndi, mən heylə deyəndə gülümsəyir. Görən ermənilər bizim evi yandırıblar? *** ... Hakim danışırdı, prokuror danışırdı, şahidlər danışırdı, dövlətin onun üçün tutduğu vəkil danışırdı. Üzünə duranlara yazığı gəlirdi. Ev-eşiklərindən olmuş, hardasa çadırlara qısılıb yaşayan bu adamlar bəzən onun üzünə baxmağa utanırdılar. Gülümsəyərdi, deməli, hələ bir az abır-həyaları qalıb. Hakimə də yazığı gəlirdi, elə bil hakimin yası düşmüşdü - hökmü o çıxarmalıydı axı. O hökmü ki hələ məhkəmə başlamamış yazılmışdı. Onu Cinayət Məcəlləsinin zorlamadan və Vətənə xəyanətdən başqa az qala bütün maddələriylə ittiham edirdilər, hətta dövlət əmlakını mənimsəməkdə də. İstintaq zamanı bu ittihamla bağlı müstəntiqə demişdi: - Rəis, mən kolxoz sədri olmuşam, raypo müdiri işləmişəm?! Mənim əlimdə hansı dövlət əmlakı olub ki, mənimsəyim? Müstəntiq: - Komandir, mən də bilirəm ki, heç bir dövlət əmlakı mənimsəməmisən. Amma neyləyim, mən balaca adamam. Özün komandir olmusan. Sən döyüşçülərinə əmr edirdin ki, gedin ölümə, onlar da gedirdi?! Gedirdi! downloaded from KitabYurdu.org 155 Mən də əmrə tabeyəm. Nə əmr eləyirlər, onu da yerinə yetirməliyəm. Ya da gəlib səninlə bir kamerada oturmalıyam. İndi rəva bilərsən ki, bir sürü uşağımı qoyub gəlim bura? Mən yazmayacam, nə çox müstəntiq. Komandir də rəva görməmişdi ki, müstəntiq bir sürü uşağını qoyub gəlib onunla bir kamerada yatsın. Gülüb demişdi: - Yaz rəis, yaz! Nə yazsan qol çəkəcəm. Kişi adamsan ki, nakişiliyini boynuna aldın. Hakim danışırdı, prokuror danışırdı, vəkil danışırdı... O isə susurdu. Görürdü ki, danışmağın heç bir mənası yoxdu, fatihəsi oxunub. İnkir-minkir rolu oynayan prokuror onu cəhənnəmə göndərmək üçün dəridən- qabıqdan çıxır. İnkir-minkiri başa düşürdü, amma onun hesabına sağ qalıb indi onun üzünə duran şahidləri başa düşə bilmirdi. Susurdu və istehza ilə bu şahidləri süzürdü. Bu şahidlərin sağ qalıb indi onun üzünə durmaları üçün hər şeyini qurban vermişdi. Bir-iki dəfə istəmişdi xayxırıb üzlərinə tüpürsün, sonra fikrindən vaz keçmişdi. Üzlərinə Allahın tüpürdüyü bu adamlara bəndənin tüpürməsinin nə mənası? Vəkili: - Hər şey son sözündən asılıdır. Özündən çıxma. Denən səhv eləmişəm, etiraf elə. Bağışlanmağını istə. Yoxsa güllə verərlər. downloaded from KitabYurdu.org 156 O da vəkilə demişdi: - Mən səni də, o prokuroru da, o hakimi də, o şahidləri də bağışlayıram. Vəkil: - Daha özün bilərsən. O heç son söz də deməyəcəkdi, amma bir şahidin sözləri onu yerindən oynatdı. Bir az əvvəl atası üzünə durmuşdu ki, Komandir oğlunu döyə-döyə aparıb batalyona. Üzünə durmuşdu ki, Komandir uşaqları zorla ölümə göndərirdi. Əslində düz deyirdi, onun uşağını bazarın ortasında, hamının gözünün qabağında şapalağının altına salmışdı: - Ay oğraş, sənin tayların Naxçıvandan, Lənkərandan, dünyanın o başından gəlib burda sənin evini-eşiyini qoruyur, sən də bazarda arvad tumanı satırsan?! Səhərisi Uşaq özü utana-utana batalyona gəlmişdi ki, bağışla məni Komandir, məni də batalyona yaz. Atasından sonra danışan Uşaq: - Komandir, atamı bağışla! Bağışla atamı! Komandir, niyə məni ölümdən xilas elədin?! Kaş onda öləydim, amma səni bu qəfəsdə görməyəydim. Komandir, damarımdakı qan sənin üzünə duran atamın qanı deyil, yaralananda sənin mənə verdiyin qandı. Və sonra da Uşaq ağladı. Hakim də Uşağı zaldan çıxartdı. downloaded from KitabYurdu.org 157 Uşaq çıxarkən dedi: - Komandir! Biz səni gözləyirik! Səninlə ölümə getməyə hazırıq! Və neçə il hərbi intizama öyrədə bilmədiyi bu Uşaq qapıdan çıxarkən bir anlıq geri döndü və ayaqlarını cütləyib ona hərbi salam verdi. Bütün məhkəmə boyu yerindən tərpənməyən və bircə söz belə söyləməyən Komandir də ayağa qalxdı, onun hərbi salamını hərbi salamla cavablandırdı. Bu vaxt zalda oturmuş cavanlar da ayağa qalxdılar və Komandirə hərbi salam verdilər. Vəziyyəti belə görən hakim özünü itirdi və məhkəməni düz bir həftə təxirə saldı... *** ... Komandir danışmayacaqdı, amma Uşağın o hərəkəti onu danışdırdı. Özü də çox uzaqdan başladı. - Cənab hakim, prokurora sual verə bilərəmmi? - Buyurun, sualınızı verin. - Cənab prokuror, məni arvad-uşağı düşmən əlində buraxıb qaçan polkovniki güllələməkdə ittiham edirsiniz. Adamları zorla döyüşə soxub qırdırmaqda, qanunsuz silahlı dəstə yaratmaqda, rusların hərbi hissəsindən silah- sursat oğurlamaqda, day nə bilim nədə ittiham edirsiniz. İndi mən sizdən soruşuram. Heç sizin qucağınızda on səkkiz yaşında bir uşaq, əmi, qoyma ölüm, deyə can verdimi? Arvad-uşaq, dostların erməni qradından downloaded from KitabYurdu.org 158 gözünün qabağında parça-parça oldumu? Dişinlə- dırnağınla tikdirdiyin evə qrad düşdümü? Övladı şəhid olan anaların dırnaqlarıyla üz-gözlərində açdıqları şırımları gördünmü?.. Prokuror: - Cənab hakim, müttəhim məni təhqir edir. Hakim: - Müttəhim, sözlərinizə fikir verin, əks halda... - Yoxsa nə? Prokuror mənə iki dəfə güllələnmə tələb edəcək?! Məni iki dəfə güllələyəcəksiz?! Mən könüllü batalyon yaradıb quldurluq etməmişəm, baş kəsməmişəm, ev yarmamışam. Bu torpağı qorumuşam. Başınızın üstündəki o bayrağı qorumuşam. Məni güllələnmə ilə qorxutmaq olmaz. Onsuz da neçə ildi nəfə yaşayıram. Ölmək doğulduğun torpağı düşmən tapdağı altında görməkdən min dəfə şərəflidi. Allah hansı günahıma görəsə bu şərəfi də mənə çox gördü. Mən həqiqətən güllələnməyə layiqəm. Amma prokurorun irəli sürdüyü ittihamlarla yox. Məni güllələmək lazımdı. Vaxtında bu torpağı satanları o polkovnik kimi güllələmədiyimə görə. Məni güllələmək lazımdı! Bu torpağı qoruya bilmədiyimə görə. Cənab hakim, icazə verin bir sual da verim, sözümü bitirəcəm. Hakim: - Buyurun. Amma etikaya riayət eləyin. downloaded from KitabYurdu.org 159 - Cənab prokuror, sizin Diyarbəkr valisi Rəşid paşanın məhkəməsindən xəbəriniz varmı? ... Hakim: - Siz doktorsunuz. Öz paranızla şəfaxanalar tikdirib insanlara təmənnasız yardımlar göstərmisiniz. Necə oldu ki, sizin kimi humanist bir şəxs sürü-sürü erməninin qırımına yol verdiniz? Rəşid paşa: - Mən doktoram, amma öncə türkəm! Millətimin ermənilər tərəfindən qətliam edilməsinə bir türk kimi dözəmməzdim. Hakim: - Əvvəl-əvvəl göstəriş vermisiniz ki, qocalara və uşaqlara dəyməsinlər. Sonradan nədən bu göstərişinizi pozdunuz, onların da öldürülməsini əmr etdiniz? Rəşid paşa: - Bir gecə ilan vurmuş kimi yuxudan ayıldım. Axı bu uşaqlar da böyüyüb erməni olacaqdılar və bizim balalarımızı süngüyə keçirəcəkdilər. Hakim: - Heç vicdan əzabı çəkirsinizmi? Rəşid paşa: - Qətiyyən! İndi siz mənə deyin görüm, Andronikin adamlarının Qarabağda, Şuşada mənim ana-bacılarımın kürəyində samovar qaynatdıqlarından xəbəriniz varmı?! Hamilə analarımızın qarnını yarıb bətnindəki körpəni downloaded from KitabYurdu.org 160 çıxarıb can verməkdə olan ananın gözü qarşısında başını üzməyindən xəbəriniz varmı?! Bacı-qardaşlarımızı bir daxmaya yığıb diri-diri yandırdıqlarından xəbəriniz varmı?! Var! Amma onları heç kim mühakimə eləmir... Hakim hökmü elan edir: “Diyarbəkr valisi Rəşid paşa boğazına qurşun sıkılaraq edam edilsin!” Gecə Rəşid paşa həbsxanadan qaçır və gəlir evinə. Kiçik bir məktub yazır, sonra boğazına qurşun sıxaraq özünü öldürür. Məktubda nə yazılmışdı: “Mənim ölümüm qurban olduğum Türkiyə dövlətinə lazımdırsa, mən özüm özümü öldürürəm. İstəmədim məni sizlər güllələyəsiniz. Çünki gələcək nəsillər sizin övladlarınızın üzünüə tüpürəcəkdilər ki, bunlar Rəşid paşanı güllələyənlərin övladlarıdır. Mən sizin gələcək nəsili o tüpürcəkdən, o töhmətdən xilas edirəm. Onların heç bir günahı yoxdur”... Prokurorun nəinki Rəşid paşanın məhkəməsindən xəbəri vardı və heç bilmirdi Diyarbəkr hardadı. Və heç bunları bilməyə də borclu deyildi: - Nə Diyarbəkr?! Nə Rəşid paşa?! Bunun bizim məhkəmə prosesinə nə dəxli? Komandir: - Bəlkə doğrudan da dəxli yoxdu! Amma bu mənim son sözümüydü. Nə hökm çıxararsınız, qəbulumudu. ... Amma Komandir səhv edirdi. İllər keçmişdi, təkcə bircə nəfər belə Rəşid paşaya güllələnmə hökmü çıxaranların nə övladlarının, nə də nəvələrinin üzünə downloaded from KitabYurdu.org 161 tüpürməmişdi. Türklər özləri Rəşid paşanı çoxdan unutmuşdular. Tək bircə nəfər belə... Tək bircə nəfər belə... Müşfiqi güllələyənlərin nə özlərinin, nə də nəsillərinin üzünə tüpürülmədiyi kimi! ... Onların nəsilləri də sonradan vəzifə sahibi oldular, tutdular, asdılar, kəsdilər, tutuldular, asıldılar, kəsildilər və indi onlardan ikisi də bu məhkəmə zalında İsaq- Musaq quşları kimi ötürdü... *** ... Şeytan Övladı əlini atdı Tanrı Övladının saqqalına və rişxəndlə dedi: - Budur Şərqin Şekspiri? Ətrafdakı Şeytan Övladları qəh-qəhə çəkdilər. Tanrı Övladının isə heç tükü də ürpənmədi - saqqalına əl atanlardan, onu alçaldıb təhqir edənlərdən o qədər yüksəkdəydi ki! İsa peyğəmbər onu çarmıxa çəkənlərə necə baxırdısa, o da bu Şeytan Övladlarına elə baxırdı. İsa peyğəmbər Tanrıdan onu çarmıxa çəkənlərin bağışlanmasını istəmişdi. O da peyğəmbər idi, amma onu bu ağılla, bu kamalla görcək babası Nəsimi kimi, qorxdular peyğəmbər deməyə, çöndülər Şair dedilər. Və indi Şair İsa peyğəmbərdən fərqli olaraq ona insanın ağlına gəlməyəcək bu işgəncələri verənlərin bağışlanmasını Tanrıdan istəmirdi. Bir də, əgər Tanrı İsa peyğəmbəri çarmıxa çəkənləri peyğəmbərin xahişi ilə downloaded from KitabYurdu.org 162 bağışlamamışdısa, o niyə Tanrının işinə qarışsın?! Və bütün bu işgəncələrə baxmayaraq Tanrıdan küsmür, Tanrıya şəkk etmirdi. Tanrı öz oğlunun çarmıxa çəkilməsinə dözmüşdüsə onun alçaldılıb təhqir olunması İsa peyğəmbərin əzablarının yanında Tanrı üçün o qədər də böyük faciə deyildi. Tanrı Məhəmməd peyğəmbərin daşlanmasına dözmüşdüsə, onun saqqalının yolunması o daşlanmanın yanında heç nə idi. İsa peyğəmbəri çarmıxa çəkənlər 2000 ildi həmin çarmıxın, Məhəmməd peyğəmbəri daşlayanlar isə 1400 ildi “Qur’an”ın qarşısında diz üstə düşmüşdülər. Və Tanrıdan bağışlanmalarını xahiş edirdilər. İsa peyğəmbəri çarmıxa çəkənlər və çəkdirənlər, Məhəmməd peyğəmbəri daşlayan və daşladanlar cəhənnəmə gedən uzun və əzablı bir yolda illərdi növbələrini gözləyirdilər. Onun saqqalını yolanları da cəhənnəmə gedən uzun və əzablı bir yol gözləyirdi. Heç Şair özü də cənnətə gedəcəyinə inanmırdı. Düzdür, həyatında heç bir günah işlətməmişdi. Amma cənnətə getmək, İsa peyğəmbərlə, Məhəmməd peyğəmbərlə eyni havanı udmaq, eyni sudan içmək, eyni göyün altında yaşamaq üçün həyatda heç bir günah işlətməmək çox az idi. Amma cəhənnəmə də getməyəcəkdi. O artıq cəhənnəmin içindəydi və Tanrı öz bəndəsinə iki dəfə cəhənnəm əzabı göstərməz. downloaded from KitabYurdu.org 163 Cəhənnəmlik deyildi, cənnətin də yolu bağlı idi. Tanrının dərgahında doğulduğu torpaqdakı Əshabu-Kəfə bənzər bir yer vardı, amma nə o, nə də heç kim belə bir yerin olmasından xəbərdar deyildi. Çünki yer üzünə göndərilən müqəddəs kitabların heç birində bu yer təsvir olunmamışdı. Bu kitablarda yalnız cənnət və cəhənnəm təsvir edilirdi. O cənnət və cəhənnəm ki, insanlar üçün nəzərdə tutulmuşdu. O isə insan deyildi. Tanrının insan cildində Yer üzünə göndərdiyi və artıq öz missiyasını başa vurmaqda olan bir mələyi idi. Və missiyasını başa vurduqdan sonra babası Nəsimi kimi dönəcəkdi heç bir müqəddəs kitabda təsvir olunmayan Tanrının dərgahındakı Əshabu-Kəfə. İbrahim peyğəmbər özünü yox, oğlunu Tanrıya qurban demişdi. O isə məhəbbət və sevgisi olan Tanrısına özünü qurban vermişdi. Tanrı İbrahim peyğəmbərin sədaqətini qiymətləndirib oğlu İsmayılı qurban kəsməyə qoymamışdı, mükafatlandırmışdı. Tanrısına özünü qurban vermiş Şair isə Tanrıdan heç bir mükafat istəmir və gözləmirdi. Amma o istədi-istəmədi, gözlədi-gözləmədi Tanrı onu mükafatlandıracaqdı. Tanrı öz dərgahındakı Əshabu-Kəfdə, babası Nəsiminin yanında ona əbədi bir ömür bağışlayacaqdı. Və Şair ondan neçə il sonra doğulacaq Qədir Rüstəmovun səsini də burda görəcəkdi. Şair bütün bunlardan xəbərsiz idi. Hələ o dərgaha çox uzun və çox ağır bir yol vardı. Hələ Şeytan Övladları downloaded from KitabYurdu.org 164 bu dörd divarın arasında ona işgəncə verirdilər. Sonra bu Şeytan Övladları onu Sibirdəki Şeytan Övladlarının yanına göndərəcəkdilər. Sibirdəki Şeytan Övladlarının da işgəncələrinə uzun müddət dözməli olacaqdı. Hələ o günə vardı, hələ oturmuşdu bir vaxtlar Şeytanın özünün oturduğu və haçansa Komandirin oturacağı dörd divarın arasında və ona işgəncə verən Şeytan Övladlarına gülürdü. Şeytan Övladları onun bu soyuqqanlılığının qarşısında özlərindən çıxırdılar, bağırırdılar, onu təpikləməkdən yorulub bir az istirahət edirdilər, sonra yenə təpikləyirdilər, sonra yenə bağırırdılar və yenə yorulurdular. Axırda başlayırdılar yalvarmağa. Yalvarırdılar ki, bu ittihama qol çək, sənin də canın qurtarsın, bizim də... O isə qol çəkmək əvəzinə elə gülümsəyirdi, vəssalam. Bir dəfə onu dəhlizdə apararkən döyülməkdən yumağa dönmüş Çingiz İldırımı gördü, iki Şeytan Övladı zorla sürüyüb aparırdı. Bütün ağrı-acıya baxmayaraq, bu dəfə onu möhkəm bir dəli gülmək tutdu. Onu aparan və Çingiz İldırımı sürüyən Şeytan Övladları çaşıb qaldılar - bu niyə gülür?! Onun niyə güldüyünü isə bir özü bildi, bir də Çingiz İldırım. Baxışları bir neçə an üst-üstə düşdü. Və gördü ki, Çingiz İldırım artıq ölməkdə olan baxışları ilə ondan bağışlanmasını umur. Müqəddəs kitablarda yazılırdı ki, Tanrı bağışlayanları sevir, bağışlamadı. downloaded from KitabYurdu.org 165 Çingiz İldırım ölməkdə olan baxışları ilə ona yalvara- yalvara yanından keçdi - Əzrayıl da əlində çürümüş alma onunla gedirdi - Vətən xaini olmaya-olmaya müstəntiqin qarşısına qoyduğu ittihama, özünün ölüm aktına qol çəkmişdi. Və cəmi iyirmi dəqiqədən sonra Şeytan Övladları onu güllələyəcəkdilər və Əzrayıl da öz vəzifəsini yerinə yetirib gedəcəkdi. Keçəndə Əzrayıl dilxor-dilxor Şairə baxdı, rəhmətliyin oğlu, o qolunu çək, bir də mən sənin dalınca Sibirə getməyim! Amma Sibirdə səbirsizliklə Əzrayılı gözləyəndə özünü yamanlayırdı ki, gərək Çingiz İldırımı bağışlayaydı... ... Və indi üzü üzlər görməkdən bezib qaralmış bu soyuq divarlar, Şairə verilən işgəncələrin şahidi olan divarlar onun üçün də o qədər qorxulu deyildi. O, bu soyuq divarları əvvəllər də görmüşdü, neçə il yoldaşlıq eləmişdi. Hamı kimi o da neçə il yoldaşlıq elədiyi bu divarlarla çox dərdləşmişdi, çox söhbətlər eləmişdi. Düzdür, ilk əvvəllər o qədər asan olmamışdı, bir-birlərini başa düşməmişdilər. Amma sonra dil tapa bildilər. Dil tapa bildilər deyəndə o, divarların dilini tapdı, bu divarlar əslində insan dilini çoxdan başa düşürdü. Və o, başqa məhbuslar kimi heç də özünə dərd etmirdi ki, bu divarlardan cəmi bircə addım o üzdə azadlıq adlı çox şirin bir şey var - cəmi bircə addım o downloaded from KitabYurdu.org 166 üzdəki azadlıqda azadlığın dadını çıxara bilməyənlər üçün nə fərqi! O özünü nə qədər azad görmək istəsə də başı açılmamışdı ki, azadlığın kefini çıxara. Onu Kalımadan azadlığa daşıyan qatar gətirib odun-alovun, ağrı-acının içinə atmışdı, qatar onu azadlığa deyil, şəhid analarının göz yaşlarına daşımışdı, balasının meyidi düşmən əlində qalan atanın qabağında aciz qalıb dəli olmağa daşımışdı. Bu göz yaşlarından, bu ah-vaylardan həm özünü, həm də göz yaşı tökənləri xilas etmək üçün silaha sarılmışdı... ... Bu da sonu, yenə bu soyuq divarlar... Dünya ilə barışmasa da, taleyi ilə barışıb oturmuşdu bu divarların arasında. Bilirdi ki, o biri kameralarda yatanlar ruhlarının azadlığı üçün, təsəlli üçün “Qur’an” oxuyur, namaz qılırlar. Amma o, nə “Qur’an” oxuyurdu, nə də namaz qılırdı. Çünki onun üçün nə üz tutub namaz qılınası qiblə qalmışdı - ermənilər qibləsinə od vurub yandırmışdılar, nə də oxunacaq müqəddəs bir kitab - kitabını da qapatmışdılar. Və oturmuşdu bu dörd divarın arasında. Köhnə tanışı Rəisdən xahiş eləmişdi ona bir şahmat versinlər, Rəis də özü evdən bir şahmat gətirmişdi ona. Gününün çoxunu öz-özüylə şahmat oynamaqla keçirirdi. Hamı deyirdi ki, hətta qəzetlər də yazırdı ki, nə vaxtsa bura muzeyə çevriləcək. Burda yatan məşhur adamları balaca bir millət necə yetişdirə bilmişdi, möcüzəydi. Təkcə son yüz ildə bu divarlar neçə-neçə downloaded from KitabYurdu.org 167 padşah görmüşdü - Stalini görmüşdü, Nərimanovu, Məmməd Əmini, Bağırovu, Elçibəyi görmüşdü. Bu divarlarla dünyanın ən məşhur şairləri, bəstəkarları, yazıçıları dərdləşmişdi. Bu divarlara öyrəşə bilməyən, bu divarlarla dil tapmayan Salman Mümtazı, Müşfiqi, Əhməd Cavadı elə bu divarların arasındaca güllələmişdilər. Azərbaycan Türk Cümhuriyyətini quranları da bu divarların arasında edam eləmişdilər, onu dağıdanları da... ... Ayna Sultanovanın saçlarını dibdən qırxmışdılar, sir-sifətində bir sağ-islahat yox idi, əlləri stulun arxasında bağlanmışdı, ayaqları da stulun qıçlarına. O qədər əzab vermişdilər ki, artıq heç bir ağrını hiss etmirdi, bütün yaddaşını itirmişdi, özünün kimliyini də unutmuşdu. Qarşısında onun kimi işgəncələrə məruz qalan, onun kimi stula bağlanan adamın da əri Həmid Sultanov olduğunu da bilmirdi. Prometey kimi hər gün qarğa-quzğunlar ürəyini söküb çıxarır, didim-didim didişdirirdilər... ...Əzrayılın əlindəki alma artıq çürümüşdü, iyi-filan da qalmamışdı. Tanrının Ayna Sultanovaya verdiyi ömürə hələ çox vardı. Əzrayıl bura Həmid Sultanovun canını almağa gəlmişdi. Amma Tanrının yaratdığı bir yaradana verilən zülmə, işgəncəyə dözə bilmədiyindən nəyə gəldiyini unutmuşdu, Həmid Sultanov artıq Tanrının verdiyi ömürdən çox yaşayırdı. Əzrayıl Ayna Sultanovanı downloaded from KitabYurdu.org 168 xilas etmək istəyirdi, Əzrayıl olsa da bu qadının çəkdiyi əzablara tab gətirmirdi, Tanrının yazdığı ömürü kəsməyə cəsarət etmirdi. Sadəcə olaraq bir səlahiyyətindən istifadə edib bu yaradılan yaradanın bütün hisslərini almışdı ki, bu işgəncələrə dözə bilsin, necə ki, vaxtilə Prometeyə də belə bir yaxşılıq etmişdi. Həmid Sultanov bütün işgəncələrə dözürdü, amma gözünün qabağında namusunun belə təhqir olunmasına dözəmmirdi, ölmək istəyirdi, ölə bilmirdi. Gördüyü bu vəhşətdən dəhşətə gəlmiş Əzrayıl Tanrının Həmid Sultanovu öldürmək haqqında əmrini təmiz yaddan çıxarmışdı. Tanrının deyil, şeytanın qulu olmuşlar ərinin gözü qabağında xanımını zorlayırdılar, başına min bir müsibət açırdılar. Əzrayılın mərhəmətindən xanım bunu hiss eləmirdi, amma əri bunu görürdü, zarıyırdı, gah Tanrıya yalvarırdı, gah qarğıyırdı, gah Əzrayılı çağırırdı. Əzrayıl yanında dayansa da nə onun yalvarışlarını eşidirdi, nə də qarğışlarını - əlində çürümüş alma, eləcə quruyub qalmışdı. Əgər Əzrayıl o idisə, bəs bunlar kim idi?! Əgər Tanrı insanların canını ona tapşırmışdısa, bəs onda Tanrının ona verdiyi bu səlahiyyəti mənimsəyənlər kimlər idi?! Bu işgəncə verənləri nə Faraonun gününə salardı! Amma bu onun ixtiyarında deyildi - hələ onların uzun bir yaşamları var idi. Əzrayıl ilk dəfə özünü çox aciz hiss elədi. downloaded from KitabYurdu.org 169 Tanrının yazısı ilə Ayna xanımın ömrünə 33 il 2 ay 15 gün 2 saat 11 dəqiqə qalırdı. Deməli, bu qadın hələ 33 il 2 ay 15 gün 2 saat 11 dəqiqə bu işgəncələrlə yaşamalı idi. Daha Əzrayıl dözə bilmirdi, əlindəki alma da təmiz çürüyüb qurtarmışdı. Və Əzrayıl... ... Çürümüş almanı Ayna xanıma iylətdi, amma o bu iyi hiss eləmədi, heç əslində almanın iyi də qalmamışdı, əlini atıb onun sinəsindəki ürəyi qopartdı, parça-parça olmuşdu bu ürək, qapqara qanın içindəydi. Və bunu görən Həmid Sultanovun daha Əzrayıla ehtiyacı qalmadı, çox rahat bir nəfəs aldı və Tanrının yaratdığı bəndələrdən birincisi oldu ki, əzrayılsız-filansız canını tapşırdı. Əzrayılın başı Ayna xanımı xilas etməyə qarışdığından Həmid bəyin canını özü ilə götürməyi unutdu, Həmid bəyin canı eləcə qaldı bu divarların arasında. Əzrayıl yalnız göy üzünə qalxdıqdan sonra yadına düşdü ki, Tanrının Həmid Sultanovu öldürmək haqqında əmrini yerinə yetirməyib və cəzalanacaq, özü də ağır cəzalanacaq. Çünki ikinci dəfəydi ki, Tanrının yazısını pozurdu. Birinci dəfə bu əmri Nəsiminin dərisi soyulanda pozmuşdu, o böyük şairin canını bir saat əvvəl almışdı ki, Şeytanın Övladlarının verdiyi işgəncəni hiss eləməsin... Əzrayılın dözə bilmədiyi işgəncələri vaxtilə hər gün görən bu divarlar gördüklərini açıb danışsaydılar millət dəhşətə gələrdi. Divarlar da milləti dəhşətə gətirməmək downloaded from KitabYurdu.org 170 üçün susur və bildiklərini bir dövlət sirri kimi qoruyub saxlayırdılar. O da inanırdı ki, bura günlərin birində dünyanın anoloqu olmayan qeyri-adi bir muzeyinə çevriləcək və bütün dünya da bu muzeyə tamaşa eləmək üçün Bakıya töküləcək. İlk dəfə tutulanda əvvəl-əvvəl Şuşada yatmışdı - Xan qızı Natəvanın öz qardaşının xatirinə tikdirdiyi həbsxanada... ... O necə Xan qızı idi ki, Xan oğlu qardaşını Nikolay tutdurmuşdu və Sibirə göndərirdi. Xan qızı da Nikolaya ağız açmışdı: - Zati-aliləri, icazə verin Şuşada bir həbsxana tikdirim, qardaşım da cəzasını həmin həbsxanada çəksin. Zati-aliləri Nikolay da Xan qızının sözünü yerə salmamışdı, axı o Xan qızı idi... ... Şuşa son saatlarını yaşayırdı... Generallar camaatı düşmənin qarşısında əliyalın qoyub aradan çıxmışdılar, gedib Laçının qaşında dilxorçuluqlarından araq içirdilər. Şəhər boşalırdı. Həbsxananın rəisi nəzarətçilərə: - Açın qapıları! Bütün qapılar açıldı, məhbuslar həyətə töküldülər. Rəis: downloaded from KitabYurdu.org 171 - Ermənilər artıq şəhərə girirlər. Siz cinayətkar olsanız da mən sizi ölümə atıb gedə bilmərəm. Bu əclaflıq olar. Hamınız azadsız. Kim canını qurtara bilir, qurtarsın. Burdan qaçmağı heç vaxt ağıllarına belə gətirməyən - bu həbsxana tikildiyi 120 ildə cəmi bircə qaçış olmuşdu - məhbuslar bir-birlərinə baxdılar. Həbsxananın təyinatsız rəisi irəli yeridi: - Rəis, bir kişilik edirsən, birini də elə! Göstəriş ver, həbsxanada nə qədər silah var paylasınlar bizə. Günahlarımızı qanımızla yuyaq! Rəis əməliyyat üzrə müavinə baxdı: -Nə deyirsən? Əməliyyat üzrə müavin: - Paylayın silahları! Məhbuslar hamısı bir nəfər kimi günahlarını qanlarıyla yudular, generalların qoyub qaçdığı şəhəri bir neçə saat qoruya bildilər ki, əliyalın şəhər əhli də bu müddətdə arvad-uşağını ikinci Xocalı qətliamından xilas edə bildi... ... Özü də Xan qızının qardaşının yatdığı “15” nömrəli kamerada. Və bu məşhur kamerada yatmaq üçün rəisə babat da pul vermişdi. O illərdə bu, Qarabağda ən çox fors olunası bir şey sayılırdı: - Ə düdük, sən mənnən danışa bilməzsən ey! Mən Şuşada onbeş nömrəli kamerada yatmışam. ... Allah, sən saxla... downloaded from KitabYurdu.org 172 Bu hörmətli kameranı fərqləndirmək üçün qapının üstündəki “15” rəqəmini də qırmızı rənglə yazmışdılar, baxmayaraq ki, qırmızı hökumətin rəmzi olduğuna görə məhbuslar bu rəngə nifrət edirdilər. Və heç kəs də bunun səbəbini bilmirdi ki, bu rəqəmi niyə məhz qırmızı rənglə yazıblar. “15” nömrəli kamera rəislərə bütün həbsxana qədər xeyir verirdi. Bu kameraya yemək-içmək Cıdır düzündəki restorandan gətirilirdi. Divarlarında xalı-xalça, ayaq altda gəbəsi vardı. Nəfəsliyindən ləzzətlə Topxanaya tamaşa eləmək, Daşaltı çayının şırıltısına qulaq asmaq olurdu. Və bu musiqinin sədaları altında gözlərini yumub azacıq da olsa özünü Cıdır düzündəki azad adamlar kimi hiss edə bilirdin. Qısası, Şuşada yay aylarında bir mənzilin aylıq kirayəsi 100 manat idisə, bu kameranın aylıq kirayəsi 300 manat idi, özü də adam başına. Burda isə heç bir kameranın üstündəki rəqəmi qırmızı rənglə yazmamışdılar. Hansına yazaydılar ki?! Hər birində nəinki Xan qızının qardaşından, hətta özündən də məşhur adamlar yatmışdılar. Hətta bir kameraya bir neçə məşhur adam şərik çıxırdı. Və bu adamlar o qədər məşhur idilər ki, o, bu siyahıya düşmürdü. Şuşadakı “15” nömrəli kameradan fərqli olaraq burdakı bahalı kameralarda milli pul işləmirdi, hesab dollarla gedirdi. O da bahalı kameradaydı, amma nə downloaded from KitabYurdu.org 173 puluna, nə də adına görə yox - Rəisi vaxtilə “15” nömrəli kameranın nəzarətçisi olmuşdu. Və indi oturmuşdu bir vaxtlar Şairə işgəncə verilən bu bahalı kamerada və heç bilmirdi ki, vaxtilə Məmməd Əmin dünyaya böyük bir pislik edərək Stalini məhz bu kameradan qaçırtdırıb və sonra həmin o Stalin də Məmməd Əmini elə bu kamerada da döydürüb. Oturmuşdu və fikirləşirdi ki, bura haçansa muzey olsa da bu muzeydə onun adı olmayacaq, çünki o, məşhurların yanında çox balacaydı. ... Amma o da, o biriləri də, buranın muzey olacağını yazan qəzetçilər də səhv edirdilər - bura heç vaxt muzey olmayacaqdı. Pullu oğlanlardan biri günlərin birində buranı satın alıb özəlləşdirəcəkdi və sonra da sökdürəcək və yerində kvadratı beş min dollara göydələnlər ucaldacaqdı. Dünyada ruhların olduğundan və bu ruhların onları rahat yaşamağa qoymayacağından bixəbər olanlar və ya belə şeylərə inanmayanlar bu göydələnlərdən aldıqları evlərdən xeyir-bərəkət görməyəcəkdilər. Bu ona satacaqdı, o bu birisinə, bu biri o birisinə, nəhayət, heç kim bu binalardan ev almaq istəməyəcəkdi. Və gecələr bu binalarda indi Şəhidlər Xiyabanının altında Çəmbərəkənd qəbristanlığının yerində tikilmiş dörd göydələn kimi işıqlar yanmayacaqdı. Və günlərin birində Bakıda alababat bir zəlzələ olacaqdı və bu binalar həmin alababat zəlzələdə downloaded from KitabYurdu.org 174 çökəcəkdi, sonra heç kim burda yeni binalar tikməyə ürək etməyəcəkdi. Və şəhər meri burada böyük bir park salacaqdı və bir dənə də xatirə lövhəsi qoyacaqdı... Hələ o vaxta çox vardı. Oturmuşdu Şairə Şeytan Övladlarının işgəncə verdiyi divarların arasında, fikirləşməkdən yorulub özüylə şahmat oynayırdı... *** Axşam saat səkkiz xəbərlərində oxunan Prezident fərmanı Çadır Şəhərini Dolu kimi vurdu. Bu qəfil dolunun sevinciylə hamı çadırdan bayıra atıldı. Şəhərdə bir vur- çatlasın başladı ki, sanki camaata demişdilər sabah evinizə qayıdırsınız. Sonuncu dəfə belə toy-bayram Türkiyə futbolda Dünya üçüncülüyünü qazanan gecə olmuşdu. Camaat “urrey” eləyib necə çölə tökülmüşdüsə... ağlayan kim, bayraq yelləyən kim, tonqal qalayan kim... Qəfil səs-küyə yuxudan hövlənək qalxan Musanın Anası oğlunun üz-gözündəki sevinci görüb soruşmuşdu: - Nə olub, ay oğul? - Türklər qələbə çaldılar. - Qarabağı aldılar? - Nə Qarabağ?! Futbolda ey, dünya çempionatında. Musanın Anası başını bulayıb: - Allah ayıbınızı örtsün! Mən də elə bildim müharibə qurtardı. downloaded from KitabYurdu.org 175 Ayağı yer tutan da, tutmayan da Pələngin Anasına muştuluğa qaçdı: - Prezident Pələngə Milli Qəhrəman adı verdi! Alaçığın qapısı açıq idi... ... Pələngin Anası çarpayıda üzü qapıya uzanmışdı, alt kipriklərinin ucunda iki damla qurumuş yaş, ona şah damarından yaxın olan Tanrını axtaran baxışları açıq qapıdan görünən toranlaşmış bir parça səmaya ilişib qalmışdı... Sol əli aşağı sallanmışdı. Sağ əlində isə bir papaq vardı - Rəşid Behbudovun Pələngə bağışladığı papaq... Və muştuluğa qaçanlardan heç biri Pələngin Anasından muştuluq ala bilmədi... *** Dünyanın ən şirin şeyi olan azadlığın elə bir şirinliyini, dadını-tamını duymadı, bu azadlığın heç o qədər də həsrətini çəkməmişdi. Bir azadlığın ki elə bir şirinliyi yox idi, bir azadlıqda ki onu heç kim, heç harda gözləmirdi və o heç kimə lazım deyildi - heç belə dadsız- duzsuz azadlıq da ona lazım deyildi. Və dəmir qapılar arxasınca bağlanan kimi bu altı milyardlıq dünyada özünü içəridəkindən daha tənha və daha yalqız hiss elədi. Hara getsin, kimə getsin. Hansı üzlə Dünyanın Ən Varlı Şəhərinin çöllərə səpələnmiş camaatının üzünə çıxsın. Müharibə Allahın ona verə biləcəyi, amma vaxt tapıb verə bilmədiyi bütün şeyləri downloaded from KitabYurdu.org 176 əlindən almışdı, əvəzində ağarmış saçlar və bir də hər an qopub düşə biləcək bir dünya ağrı-acını güc-bəla ilə daşıyan bir ürək vermişdi, bir az da çoxdan unudularaq yalnız saralmış qəzet səhifələrində qalmış nə özünə, nə də heç kimə lazım olmayan şöhrət. Və bu on ildə heç kim onun adını məhz onun adı olduğuna görə oğluna qoymamışdı, hətta xilas elədiyi insanlar belə. Qarabağ camaatının yorğan davası bitmiş və dünya qayıdıb öz əvvəlki məhvərinə düşmüşdü və dünya yenə 24 saat öz ətrafında, 365 gün 12 saat isə Günəşin ətrafına fırlanaraq öz kefindəydi və bir şouya çevrilmişdi. Bu şounun qəhrəmanları onun kimi müharibə qəhrəmanlarını çoxdan unutdurmuşdu. Həm baldızı ilə, həm qaynı arvadıyla yaşayan, qayınanasının sevgisinə isə biganə qalan Xose Antuan Rodrigesin qayınanasının iztirabları bir tərəfdən, aşnası ilə qəzaya düşmüş Diananın ölümünün acısı bir tərəfdən, “Aşka sürgün”dəki qızın göz yaşları bir tərəfdən - adamları elə təsirləndirib üzmüşdü ki... Adamın adamlara yazığı gəlir, lap ürəyi ağrıyırdı... Vaxtilə atdan salıb çayxanadan qovduqları indi yenə at belində idilər.”Yiquli” həsrətində olanlar xarici maşınlarda, cangüdənlərin əhatəsində gəzirdilər. Şəkilləri qəzetlərdən düşmürdü. Ən məşhur müğənnilərdən də məşhur idilər və ilboyu qastrollardaydılar. Böyük-böyük dövlətlərin padşahları ilə oturub-dururdular, qəşəng- qəşəng şəkillər çəkdirirdilər. Tuthatut başlayanda birinin downloaded from KitabYurdu.org 177 də burnu qanamamışdı, arada onun kimi kasıblarınkı qırılmışdı. Özünü tamamilə unudulmuş bildiyi halda... ... O adamlar ki, milyonları yediyinə görə həbs olunan, dünənədək demokratiyaya, elə onların da üzünə tüpürən dövlət məmurlarının müdafiə komitələrini yaradırdılar, adlarını siyasi məhbus siyahılarına salıb Avropanın qapılarını sındırırdılar, amma bu uzun illərdə bircə dəfə də onu yadlarına salmamışdılar... ... elçi elçi dalınca düzüldü... - Bəy... ... Bəy sözündən heç əvvəldən xoşu gəlmirdi. Onu “bəy” deyə müraciət edəndə əsəbləşirdi: - Ə, nə bəy-bəy salmısınız? Bəyin ya anası bəylə yatar, ya da atası bəy qızıyla. Mənim nə anam bəylə yatıb, nə də atam bəy qızıyla. Kasıb itinin adını Gümüş qoyan kimi hamınız adınızı bəy qoymusunuz. Bəylərin torpağında düşmən tank oynatmaz. Bir dəfə Bakıdan telefon açmışdılar: - Bəyin köməkçisidi, Bəy deyir ki... O da köməkçinin sözünü ağzında qoymuşdu: - Dostum, bəyin köməkçisi olmur, nökəri olur! - deyib dəstəyi asmışdı... ... - Bəy, bizim partiyaya gəl, bu gün-sabah iqtidarıq... downloaded from KitabYurdu.org 178 - Bəy, bu dəqiqə ölkədə iki partiya var, biri YAP- dı, biri də bizimki, başqan müavinlik təklif edir... - Bəy, Etibar bəy axşam yeməyinə dəvət edir... - Bəy, Rəsul bəy Nyu-Yorkdan zəng edib səni soruşurdu... - Bəy, başqan deyir gəlsin Qarabağ Azadlıq Təşkilatını verim ona... ... Bəy, bəy, bəy... Ev sahibi qorxmağa başlamışdı: - İncimə, oğul, bəlkə başqa bir ev tapasan? Uçastkovı bütün günü məhlədən çıxmır. Uşağın bir balaca budkası var, birtəhər başımızı saxlayırıq. Sən Allah, incimə. - Yaxşı, xala, bir-iki günə çıxaram. Gecə otaq ona Şeytanın özünün yatdığı, Şeytanın əmri ilə Məmməd Əminin döyüldüyü, Şairin işgəncə verildiyi, Avropadan gələn insan haqlarınu qoruyan deputatları şahmatda yıxıb-sürüdüyü kameradan da soyuq, qaranlıq və dar gəldi. Heç Əzrayılın çürümüş almasını iyləmədən canını tapşıran Ayna Sultanovaya edilən vəhşətlərə dözməyib çatlayan divarların arasında özünü bu qədər pis hiss eləməmişdi, canı sıxıldı. Yüzlərlə oğlanı bir işarəsi ilə ölümə aparan, ayağını yerə vuranda Dünyanın Ən Varlı Şəhəri kimi bir şəhəri silkələyən, nazirlərin boğazından quş boğazı kimi yapışan bir oğula indi bu boyda ölkədə - yolunda hər şeyini downloaded from KitabYurdu.org 179 qurban verdiyi bu boyda ölkədə Allahın bir kirəkeş otağını da çox görürdülər. Amma onu bundan da çox ağrıdan başqa şey idi. Yaralardan axan qanlar qurumamış insanlar hər şeyini unutmuşdular. Sanki bu dünyada heç nə olmamışdı - nə Dünyanın Ən Varlı Şəhəri, nə Qarabağ, nə şəhid, nə də qucaqlarda “əmi, qoyma ölüm” deyib can verən qız görməmiş cavanlar - hər kəs öz işindəydi. Və onu da başa düşürdü ki, qapıya gələn elçilərin təklifləri heç də onların ağalarının onun keçmiş xidmətlərini qiymətləndirməsi deyil,yenidən ondan öz məqsədləri üçün istifadə etməkdi, vəssalam. Elçilərin heç birinə acı söz deyib qapıdan qovmamışdı. İstehza ilə, bu istehzanı gələn elçilər də hiss edirdilər, amma üstün vurmurdular, qulaq asmışdı, hamısına da demişdi ki, fikirləşərəm. Amma biri onu hövsələdən çıxartdı. İgid oğlanıydı, vaxtilə bir şəhəri qoruyurdu, müharibənin yorğunluğunu və havasını çıxarmaq üçün onu da Bayıldakı bahalı otelin bahalı nömrələrinin birinə dincəlməyə göndərmişdilər. Canından müharibə havası çıxanadək dincəlmişdi, sonra Prezident əfv eləmişdi. - Utanmırsan? - Nədən? - Bir şəhəri qoruyan oğlan indi bir adamı qoruyursan. Yəni bu adam o qoruduğun şəhərdən çox bahalıdı? Özün də qəzetdə bəyanat verirsən ki, ona bir söz downloaded from KitabYurdu.org 180 deyən mənim meyitimin üstündən keçməlidir. Sənin meyitin qoruduğun şəhərdə qalmalıydı ey. İkimiz də xəcalət çəkməliyik ki, meyidimiz oralarda qalmayıb. Başımı qaldırıb camaatın üzünə baxa bilmirəm. Elə bilirəm üzümə tüpürəcəklər ki, şəhərin öləndə sən niyə ölmədin. İndi də ölüb yerə girmək əvəzinə durub gəlmisən üstümə, utanıb-qızarmadan mənə də təklif edirsən ki, mən də sənin kimi gedib iti-qurdu qoruyum. Ayıbdı ey! Ondansa gəl gedək boğazımıza bir çatı salaq. Bu sözlər elçiyə güllə kimi dəymişdi, başını aşağı salıb qıpqırmızı qızarmışdı və bir söz demədən durub getmişdi. Səhər qəzetlər bəyanatını yaymışdılar ki, Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|