Asif Atanın – İnam Atanın Mütləqə İnam Ocağı
Yüklə 3,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkel Atalı
- Ağşın Ağkəmərli
|
Nurtəkin Atalı: Günev qardaş Brunodan danışdı. Gözümün qarşı- sında belə bir mənzərə canlanır ki, nəyə görə Günev Brunonu anlayır. Çünkü Bruno da əqidə insanı idi. Sən də əqidənə bağlı bir insansan. Sıradan bir adam əqidə insanı- nın əqidəyə vurğunluğunu, əqidəyə görə canından keçməsini, özün- dən keçməsini anlaya bilməz. Azərbaycanda nə qədər Füzulişünaslar var. Ancaq Atanın Füzuli haqqında dediyni onlar deyə bilmədilər. Çünkü Ata içindəki ideala, dünyabaxışa aşiq idi. Aşiq aşiqliyi görə bilir, dəyərləndirə bilir. Ata-
440
nın Füzuli haqqında yazısını oxuyanda Füzulini özün üçün açırsan, yenidən görürsən elə bil. Biz anlaya bilirik Nəsimini. Hürufilər necə öz əqidələrini yayırdılar, İsanın apostolları necə gedib yayırdılar, hansı eşqlə gedirdilər. Biz özümüz səfərlərdə olmu- şuq, ac qalmışıq, soyuq yerdə qalmışıq. O çətinliklər gözə görünmür, çünkü istək vardı ki, biz öz fikirlərimizi çatdıraq. Neçə yüzillərdən bəri gəlir, ancaq biz yenə də öz ruhsal doğmalarımızı görürük. O çətinliklər o zaman olub, insanların gözünü, ağlını açmaq baxımın- dan. İndi də var o çətinliklər. Əqidəli əqidəlini anlaya bilir. Aşiq aşiqi görə bilir, dəyərləndirə bilir.
Mən xalqlaşmam haqqında danışmaqla söhbətimi davam eləmək istəyirəm. Bu ay xalqlaşma əməlim də olub. 3 yerdə söz demişəm. Bizim kəndimizdə şəhidlərlə bağlı abidə düzəldiblər. Bir neçə kənd ora toplaşmışdı. 20 yanvar günü. Oxul öyrənciləri şeir dedilər. Sonra bildirdilər ki, proqramda mollanın yasin oxuması da var. Mən dedim sözüm var. Bir neçə dəfə çalışdılar ki, mənim çıxışımı əngəlləsinlər. Ancaq mən təkidlə söz demək istədiyimi vurğuladım. İnadımı gör- dülər, söz verdilər. Mən orada fərqli bir çıxış elədim. Birinci, Atanın Azərbaycanımız-Azərbaycanlığımız vurğu elədiyi 6 kədərdən biri “20 yanvar” fəlakətidir. Bir-bir fəlakətləri açdım. Türkmənçay fəla- kətinin ortaya qoyduğu aqibəti açdım ki, bütöv bir xalq parçalandı, Araz boyda dağ çəkildi sinəsinə. Bir az da qeyzlənmişdim ki, niyə bu yöndə söz demirsiniz. Bu qədər öyrətmən yığışıb bura. Heç kəs də danışmaq istəmirdi. Orda dedim ki, 20 yanvar faciəsi sonuncu faciə deyil. Silsilə faciələrin davamıdır. Bundan sonra da davam edə bilər. Bilgə Xaqanın sözünü dedim: “Üstdən göy çökmədikcə, altdan yer dəlinmədikcə türk ulusu, türk yurdu, türk dövləti, türk törəsi pozul- maz”. Bu fikirləri əsaslandıra-əsaslandıra istəklərimi çatdırdım. Biz necə eləməliyik ki, növbəti 20 yanvar faciəsi başımıza gəlməsin. Mən buna cavab istəyirəm. Bu sualın da cavabı bizdə var. Nə qədər ki, biz özgəçilikdən yapışmışıq, özümlüyümüz olmayacaq, başımıza gələn fəlakətlərə qarşı dura bilməyəcəyik. Əsas sözümü ora gətirdim. Özünü aydın sayanlardan bəziləri gəlib qıraqda təbrik elədilər ki, çox gözəl bir çıxış idi, haray idi. Mən onlara irad bildirdim: gərək
441
mənim çıxışımdan sonra 5 mollaya moizə oxumağa icazə verməyəy- diniz.
Sonra Beyləqan rayonunun mərkəzində, Ocaqsevər Elxasın araçı- lığı ilə, bir adamla bağlaşdım. Dediyinə görə bir neçə ildir mənimlə tanış olmaq istəyirmiş, onunla telefonlaşdım, rayonda görüşdüm. Söhbət elədim, bizim tədbirlərə qatılmaq istəyir. Sumqayıtda da Ocaq söhbətləri eləmişəm. Övlad tərbiyəsi ilə bağ- lı Ocaq yönündən gözəl söhbət oldu. Xanım öyrətmən də vardı, fikirlərimi bölüşdüm. Özləri dedilər ki, oxullara gedib söhbət eləsə- niz çox yaxşı olar. Mən də xanım öyrətmənə dedim ki, sən öz oxulu- nuzda təşkil elə gəlim. Elə ordaca sözünü geri götürdü ki, onu elə- mək çətindir. Dedim ki, mənim qorxulu bir adam olmadığımı, ziyan verməyəcəyimi deyib inandıra bilərsən. Təəssüf ki, qıraqdan məsləhət verirlər, addım atmaq gərək olanda geri çəkilirlər… Atamız var olsun!
son Ailə Gününü “Uluyol-Hünər” Ailəsində başlamaqla bitirirəm. Bundan sonra bu Ailədə yeni əhvallar sərgiləməyə çalışacam. Bu ilki amallaşmamı əsasən Ocaq tədbirlərinin səsdən sözə çevrilmiş kitablarından oxumaqla yerinə yetirdim. Tədbirlər təkcə amallaşmama təsir eləmir. Çünkü mənim üçün tədbir, ay içində, han- sısa seçilmiş gündə, Ocaqçıların bir araya gəlib ifadə elədiyi fikirlər deyil. Ayın 30 günü cəmiyyətin içində eyni yaşam, eyni durum görü-
442
nür. Tədbir günü Ocaqçı yaşamını ifadə eləyir. Oxuduqca baxıram öyrəniləsi, örnək olası zəngin yaşam var. Ocağı yaşatmağımızla bu zəngin yaşamın qədrini bilirik. Konkret olaraq özümlə bağlı: artımımda ardıcıllıq yoxdur. Hansı- sa tədbirdə uğurlu söz demişəm, hardasa Ocağın ayrı-ayrı arxiv- ədəbiyyat yaratma işinə qatılmışam, ancaq yenə də bütöv deyil. Günev Atalının çıxışlarına baxanda özümlə bağlı belə qənaətə gəl- dim. Günev Atalı tədbirdə özündəki zəif cəhəti gördüyünü deyir. Onu deməsiylə əslində zəifliyini ifadə eləmir. O, Ocaq üstə yaşaya- raq, özüylədöyüşərək o qənaətə gəlib. Ancaq mən çox hallarda həyat tələbiylə yaşayıram. Özümlə bağlı gileyli danışıram. Təbii ki, mənim çıxışımda zəiflik ifadə olunacaq. Sanki özümü aldadıram. Hansısa məqamda gərginliyə qapılıb bədbin düşüncələrlə olsam da, Ocaqla bağlı inamımda gileyli deyiləm. Ocaq Yükümlüsü tədbir- lərin birində belə bir söz deyir: “Məndən soruşurlar ki, siz Asif Ata Ocağında kamil fərd göstərə bilərsinizmi? – Deyirəm göstərərəm. Ocaqçıların hər biri kamilliyin bəlli qatındadırlar”. Ancaq mənim özümün düşüncəmdə, gördüyüm əməldə Ocaq baxımından yetkinlik görünsə də, kamilləşmə səviyyəmin hələ olmadığını düşünürəm. Amal yönündən axtarışlar olanda kamilləşmənin tələbi ortaya çıxır. Ocaq Yükümlüsünün belə bir fikrini demək istəyirəm: “Biri deyir dünya göründüyündən artıq deyil. Çünkü o dünyaya öz yaşamından baxır. Öz yaşamından o tərəfi görmür. Biz də öz yaşamımızdan baxırıq. Ancaq bizim yaşamımız görünəndən artığa çatıbdır. Amala bağlı yaşamımı deyəndə görünəndən artığı deyirəm. Bu səbəbdən də cəmiyyətçinin yox, mənim dediyim doğru olur. Mən haqlı durumda oluram”. Təəssüf ki, Ailə Gününün üçüncü tələbi olan xalqlaşma məsələ- sində axsayıram. O yöndə səylərim olmadığı üçün sevincim yarımçıqdır. Atamız Var olsun! Bayrağımızı öpürəm.
xanımın, Günev bəyin, Türkelin söhbətləri ilə bağlı. Deyim ki, üçünüzün də söhbətlərinizdə böyük həqiqət var. Gözəl duyğular, çalarlar görünür. Amallaşmaq məsələsi də xüsusidir. Neçə vaxtdır ki, ürəyimdən keçən bir söz var. Bu gün özümdə cəsarət tapdm ki, deyəm. Sizin oxuduqlarınızda Avropa və rus yazar- 443
larını görürəm. Bizim Türkiyədə olan Orxan Pamuk, İncə Məmməd, İsmayıl Bozqurd kimi fəlsəfi və geniş düşüncəli adamlar var. Güneydə elə şəxsiyyətlər var ki, Güney Azərbaycan mübarizəsində həm sözlərini deyiblər, həm kitabları. Əşrəf Dehqani vardı ki, solçu olmasına baxmayaraq, söz almaq üçün gözünün qabağında qarda- şının ayaqlarını mişarla kəsirlər, o qardaş özünü xəstəxananın 3-cü mərtəbəsindən atır, Cavad Heyət onu sağaltdı təzədən. Cavad Heyətə deyir ki, qoy mən ölüm, təşkilat məhv olmasın. Ancaq Cavad Heyət bunu qəbul eləmir. Sührəverdidən, Şəbüstəridən söhbət getmir, onların da fəlsəfi baxışları vardı. Düşünürəm ki, Ocaqda bu yönə gəlmək gərəkdir. 20- ci yüzilin əvvəlində müəyyən təriqətlər olub, Güneydə və burda. O təriqətlərin içində babilik, sufilik olubdu. Tarixi öyrənmədən gələ- cəyə ciddi addım götürmək olmaz. Soylu bəy söhbətlərində Hüqonun adını çəkir. Hüqo yaxşıdır, ancaq mən fikirləşirəm ki, özümüzə bir az səmt vermək düzgün olar. Ç.Aytmatovun özünün fikirləri vardı, ya müsbət, ya mənfi, düşünürəm ki, onları da öyrənmək, araşdırmaq gərəkdir. Türkiyənin özündə bu gün Avropanın özünə etki göstə- rəcək müəyyən bir fikirlər var. Dostlarımız düşünə bilər ki, bu gün Azərbaycan türkcəsində onların əsəri olmadı. Ancaq internet çox şeyləri həll edir. Düşünürəm ki, bu məsələnin üzərində Ocaq və Ocaqçılar daha da dərinə getməlidirlər. 18-19-cu yüzilin tarixini xüsusən Güney təşkil elədiyinə görə mən arzulayıram o tərəf daha çox öyrənilməlidir.
Kamilləşmə, Xalqlaşma yönündən bir neçə kəlmə söz demək istəyi- rəm. Mənim Amallaşmam həm Ocağın ideya fəlsəfi əsaslarını öyrən- mək, həm də Ocağın yaşama prinsiplərini öyrənməkdir. O anlamda ki, Ocaq bir ruhsal qurumdur. Bu qurum nəyə dayanıb yaşayır, nəyi ifadə edir, nəyi çatdırır, necə çatdırır. Ocaq olaraq Ailə günlərində hesabatlarımız qıraqdan standart görünəcək bir etki bağışlaya bilər. Ancaq biz o tələbdən qırağa çıxa bilmərik. Amallşama, Kamilləşmə, Xaqlaşma – konkret Ailə Günü- nün tələbi budur. Ancaq Amallaşma, Kamilləşmə, Xalqlaşma yönün- dən fikirlər, düşüncələr daim yeniləşir.
444
Bu hesabatlar yeni əhvallardan, yeni səviyyələrdən doğur. Mənim Ocağı öyrənməyim çoxşaxəlidir. Bayaq da vurğu elədi- yim kimi, həm Atanın özündən öyrənirəm, ideyalarından öyrənirəm, həm də Atanın ideyalarını dünyanı öyrənməklə öyrənirəm. Dünyanı araşdırdıqca öyrənirəm. İnsan mənasına bərabər yaşamır. Ancaq insan daim məna axtarır. Mənanı bəsit şeylərdə tapır, bu başqa söhbət. Asif Ata deyir, dünya özünün Dünyalıq mənasından yaranıb. Yəni dünyanın biçimi, ger- çəkliyi Dünyalıq mənasının görünüşə, təzahürə gəlməsidir. O deyir ki, dünyanın mənası dünyanın özündədir. Ondan qıraqda deyil. Dün- yanın mənası dünyada olsa da, dünyadan yüksəkdir, artıqdır, böyük- dür. Adamlar bəzən bunu başa düşmür ki, görəsən Dünyalıq mənası nədir? Onu necə tutaq, necə tanıyaq? – Hər şeyi sözə salmaq, ifadəyə salmaq çətindir. Çünkü məna sözə bütöv şəkildə sığsaydı, onda ötəri olardı. Məna tükənən olardı. Məna sonsuzdur. O, bütöv varlığıyla sö- zə sığmır, çünkü məna bu gündə, bu çağda bizim izlədiyimiz biçimdə görünür, üzə çıxır. Sabah başqa bir biçimdə aşkara çıxacaq. Başqa olaylar var, başqa gedişlər var, gələcəkdə də olacaq gedişlər var. Məna tükənməz olaraq daim olmalı gedişləri ortaya çıxaracaq. Mən bu gün bunu necə yığıb bir sözün içinə yerləşdirə bilim?! Bu müm- kün deyil axı. Biz Mənanı nişanələriylə ifadə edirik. Bədəni götürək. Bədən gözümüzün qabağındadır. Bədən qaş, göz, qol, ayaq – bundan ibarətdir. Ancaq bədəndə bədəndən artıq olan var. İdrak bədəndədir, 445
ancaq bədəndən artıqdır. Biz onu görmürük, biz onu ifadəyə gələndə görürük. Kimsə ağlını ortaya qoyanda deyirəm ki, nə yaxşı ağlı var bunun. Yoxsa mən elə üzünə tamaşa eləməklə, uzaqbaşı, deyə bilərəm ki, bunun nə yaxşı ağıllı gözləri var. Nə yaxşı sakit, mədəni duruşu var. Ancaq mən onun hansı səviyyədə idrak yiyəsi, mənə- viyyat yiyəsi, hünər yiyəsi olduğunu, o, hərəkət elədikcə görürəm. Yüz il yaşayacağı ömrü bir anda göstərmir ki, mən deyəm bundan ibarətdir. Hər anda, hər saniyədə, hər gündə o, özünü yeni-yeni çalarlarda ifadə edir. Mən də onun o ifadələrini görürəm. Ancaq ümumən mən bunu tanıyıram. Onun bütün bundan sonra ifadəyə gələcək halını bu saat görmürəm, ancaq onu özünüifadədən tanıyı- ram. Dünya da eləcə. Dünyanı ayrı-ayrı nişanələrindən artıq tanıyı- ram, dərk edirəm. Ancaq mən dünyanın daim təzahür olunmasını, yeni olaylarla üzə çıxacağını, min il bundan sonrakı olayları bu gün izləyə bilmirəm, görmürəm.
Bu, Asif Atanın dünyanın Dünyalıq mənası Əzəlidir, Əbədidir, Kamildir, Sonsuzdur ideyasıdır. Böyük ideyadır. İnsan özündə İnsan- lıq mənası daşıyır. İnsanlıq mənası da Əzəlidir, Əbədidir, Kamildir, Sonsuzdur. İnsan o mənaya yetirmi, yetmirmi, azmı yetir, çoxmu yetir, ölənə kimi. Bu da yenə ayrı bir məsələdir. Ayrıca vurğu olunası qonudur. Ancaq mən vurğu elədim ki, insan daim məna axtarır. Mənanı özünün daşıdığı insanlıq tələbinə uyğun tapa bilmir, ifadə edə bilmir. Çünkü özünü ona kökləmir, çünkü onu yaşamır. Ona görə insan bəsit şeylərdə məna axtarır. Çox üzr istəyirəm, adi səslənsə də deyim. İndi qızlarımız şalvar geyir, dizləri cırıq. Bir vaxtlar belə bir geyim görəndə – ictimai yerlərdə, kənddə-kəsəkdə, qınayırdıq. Bu- nun yiyəsi yoxdurmu cırığına yamaq vursun. Ya da yamaqlı geyimi ictimaiyyətin içinə geymək olmaz. İşdə-gücdə geymək olar. İndi bunu geyinib ictimaiyyətin içinə çıxırlar. O cırıqlardan, söküklərdən əzaları görünür. O da bunda məna tapır. Baxın görün nədə məna axtarır ha. Ya da başqa bir şey – 3 nəfər, 5 nəfər yığılır, deyir gəlin qumaq oynayaq. Onda bir məna tapır. Onunla bekarçılığı, boşluğu doldurur. Asif Ata deyir ki, “bəşərin nicatı insanlaşmaqdadır. İnsan- laşın, İnsanlaşdırın”. Yəni sənin boşluğu doldurmaq üçün axtardığın məna boşluqdur. Məna axtarırsan, boşluğa düşürsən. Çünkü Mənanı boşluqda axtarır- san. Mənanı Mənada, Mənalılıqda axtarmırsan.
446
Nə qədər ki, mənanı boşluqda axtaracaqsan, nə qədər ki, o boşlu- ğa düşəcəksən, sənin xeyirlə bağlılığın olmayacaq. Topluma, xalqa, gələcəyə xeyir verməyəcəksən. Sən bir cücü (həşarat) ömrü yaşaya- caqsan. Dünyaya gələcəksən, gedəcəksən, qurtaracaqsan. Bu gün dünyada çox sarsaq oyunlar gedir. İnsanları cücü kimi qırırlar. Biz buna qarşıyıq. Bu antiinsani bir gedişdir. Çünkü insanı cücü yerində görürlər. Çünkü insan mənalı deyil, mənalı yaşamır. Qıran da, qırılan da mənalı yaşamır. Deyirlər nə olacaq ki, yalandan mənasız həyatı doldurub da. Elə plan qururlar. Ona görə fikirləşirlər ki, aclıqdır, qida çatdırmaq olmur, planet insanla dolacaq. Elə deyil. Qoy təbii gediş insanı qırsın. Sən planeti 70 milyard yüklə. O 70 mil- yardın təbiətdə nəyəsə gücü çatmayacaqsa, qoy təbiət ona cavab versin. Qoy təbii dağıntılarda qırılsın. Sən onun alnına güllə sıxma. Əslində insanı öldürmürsən, insanlığı öldürürsən. O insanın insanlığa yetib-yetməməyini demirəm. O hərəkət özü insanlığı öldürməkdir. İçindəki, mənadakı insanlığı öldürürsən. Ona görə Asif Atanın çağı- rışı bütün gedişlərdən yüksəkdə durur. Deyirlər ki, insanlar çoxalır. Ona yemək çatdırmaq olmur. Niyə olmur? Bir adamın əlində 10 milyard pul yığılıb. 10 milyard bir döv- lətin illik büdcəsidir. Bu büdcə nələrə xərclənmir? Hər şeyə. Bu bir adamın əlində yığılıb. Sonra da deyirsən ki, insanları qidalandırmaq olmur. Pul qazanmaq üçün niyə laboratoriyalarda xəstəlik icad eləyib
447
buraxırsan, sonra da ona qarşı dərmanlar buraxıb satırsan. Ondan gələn milyardlarla gəlir yığırsan. Heç kimin ağlına gəlməsin ki, dünyada düşünənlər var. Guya onlar nizam yaratmağa çalışırlar ki, əhali çoxalır, onları qırıb həyatı nizamlamaq gərəkdir. Boş söhbətdir. Bu, insanlığa xəyanətdir. Qoy artım getsin. Sən ədalətlə davran. İnsanın planetdə çəkdiyi əmək onun özünü dolandıracaq. Sən onun əməyini mənimsəmə. Qoy 10 min ilə planet 10 trilyon olsun. Planet o yükü götürəcək, götürmə- yəcək özü bilər. Sən niyə süni şəkildə oyun oynayırsan? Hələ plane- tin nə hissəsi yüklənib ki, sən indidən onu qırırsan? Bunların hamısı insanın mənadan ayrılmasına görədir. Xəyanətdir. Buna boy verən, buna ağıl qapısı açan özü də ona qoşulur və səhv eləyir. İnsanların istər insana, istər təbiətə, vətənə, istər böyük anlamda bəşərə münasibəti bioloji tələblərdən ortaya gəlir, İnsani tələblərdən ortaya gəlmir. Bu özünü hər yerdə pis göstərir. Ailədə də, ictimai qu- rumlarda da, mübarizələrdə də, – çalışmaların bütün sahələrində özü- nü pis göstərir. Niyə özünü pis göstərir? Heç kim özüylə məşğul ol- mur. Hamı özündən qıraqdakıyla məşğul olur. Özüylə məşğul olma- dığına görə, başqa işlə məşğul olmaq üçün bir araya gələnlər sabah bir-birini məhv eləyirlər, ayrılırlar. Onda da vəhşi kimi ayrılırlar. Ayrılırsansa, mərifətlə ayrıl. Bil ki, ayrılmaq pis şeydir. Bunu niyə nümayiş etdirirsən? Bütün məqsəd, niyyət yönəlib o ayrıldığını sanc- mağa. Nə olur-olsun onun üzərində qələbə çalsın. Bu qələbənin adı nədir? Bilmirəm. Sonucda hər ikisində insanlıq məğlub olur. Sonuc- da hər ikisində xalq məğlub olur. Mərifət, qanacaq, gələcək məğlub olur.
Bu günlərdə mənə Vaqif Ucatay zəng eləmişdi. Bizim üç ay bun- dan öncə rəssamların oxulunda görüşümüz olmuşdu. Soruşurdu ki, o görüş nə vaxt olub? Soruşdum nə məsələdir? Bəlli olur ki, narazılıq yaranıb. İndi Vaqif bəydən izahat alırlar. Kim alır, nə üçün alır? Səyyad Aran deyə biri məktub yazıb ki, orda dinə qarşı təbliğat olub. Nə qədər bəsit adamdır, dinə qarşı təbliğat nə deməkdir?! Mənim ki- tabım əllərindədir. Onu oxuyub, ordan deyir. Halbuki o görüşdə heç dinin adını tutmamışam. Bunun bir cəhəti odur ki, bunlar ölkədə o qədər pozuntular yaradıblar, indi hər bir yarpaq tərpənəndə belə, hürkürlər, birdən hakimiyyətə qarşı çağırış olar. Özlərini o qədər qor- xu yaradacaq duruma itələyiblər ki, hər an belə şeylərdən qorxurlar. Mən Asif Atanın bir Ocaqçısı olaraq bu çağa qədər çalışmalarımı 448
sürmüşəm, düşüncəmi ortaya qoymuşam, bütün çalışmalarım mənim üzümü ağ eləyir. Dövlətimin, millətimin, vətənimin qarşısında, eli- min, obamın, ailəmin qarşısında (o bunu anlasa da, anlamasa da) üzüm ağdır. Bu gün mənə ancaq üzümün ağlığına görə irad bildirir- lər. Hər kəs mənə irad bildirsə, yalnız ona görə irad bildirəcək. Başqa cür mənə irad bildiriləcək bir məsələ yoxdur ortalıqda. Əgər ailə, elim, obam məni anlamasa, o mənim üzümün ağlığını anlamayacaq. Bayaq Cordano Brunonun adını çəkdi qardaşımız. Cordano Bruno- nun “suçu” – elmi, tərəqqini qabağa aparmaq və insanları cəhalətdən qurtarmaq idi. Ona görə onu ittiham eləyirdilər, oda tuturdular… Mənim xalqlaşma yönündən işim çoxdur. Kütləvi görüşüm ötən tədbirimizdən üzü bu yana olmayıb. Fərdi görüşlərim isə çox olur. Bilirsiniz ki, mən ən çox görüşlərim oxullarda olanda kütləvi sa- yıram. Mən daim söhbət aparıram. Azərbaycanın ruhsal kimliyi, ruh- sal mahiyyəti mənim öyrənməyimin əsas motividir və mən bunu hər yerdə deyirəm. İndi bir neçə kəlmə qardaşımızın (Ağşın bəyin) dediyinə fikir bil- dirim. Mən Tolstoyu Atadan sonra özümün öyrətmənim saymışam. O cür yüksək münasibəti bu gün, öyrətmən səviyyəsində olmasa da, Hüqoya sərgiləmişəm. Onu oxuyub qurtarandan sonra bu qənaətə gəldim. Bizim Özümlü Şərq ideyamız var. Bu ideya Şərqin içində yaranan böyük baxışları, dəyərləri bərpa eləmək, onu yeniləməkdir. Bu nədə özünü göstərirsə, onları vurğu etmişik. Məsələn, Buddada, Rumidə, Azərbaycanın dəyərlərində – Babəkində, Nəsimisində, Nəi- misində və s. Daim bu bizim əsas hədəfimizdir, qonumuzdur. Ancaq bədii ədəbiyyata, fəlsəfi yönə gəlincə, Asif Atanın fikirlərini izah eləmək üçün üz tutacağımız məsələləri biz Ağşın bəyin adını çəkdik- lərində görmürük. Mən Sührəvərdini, Əl-Qəzalini oxumuşam. Onlar kimdir? Məsələn, Əl-Qəzali xurafatı gözəl fəlsəfi fikirlərlə deyən biridi. Vacibul-Vücudçudur onlar. Mən ona istinad eləyə bilmirəm. Mən ondan nə sitat gətirim? O, xurafatı gözəl bəzəyir və mənə qayta- rır. Əl-Biruni Aristotelin şərhçisidir. Fərabi bütünlüklə Aristoteli şərh eləyib. Yəni şərhin şərhçisi ola bilmərik. Orxan Pamuk antiTürkiyə bir postmodernistdir, bu adam dəyərləri asanlıqla dışlaya bilir, ondan nə götürək?! Güney Azərbaycan məsələsiylə bağlı. Mən Əşrəf Dehqaninin haqqında eşitmişəm, bilirəm. Mübarizə adamıdır. Ancaq fikir adamı
449
deyil. O fikir ki, mübarizənin, ideyanın gücünü gücləndirir, o fikir- dən istifadə eləyirəm, yararlanıram. Eləcə də başqaları. Çingiz Aytmatov Sovet nökəridir. Onun ayrı-ayrı əsərlərində bədii yön var. Bu əsas deyil. Ya da bu gün Azərbaycanda da müsbət bədii yön var. Onların çoxluğu hakimiyyətin nökəridir. Taqora üz tutmuşam, onunla bağlı yazmışam. Taqorda bizə gərək olan bədii çalarlar çoxdur. Onun “Köçəri quşlar”ında çox gözəl bədii çalarlar, duyğular, çağırışlar var. Ancaq istəyirəm qardaşımız bilsin ki, mən onları oxumuşam, araşdırmışam. Özü onları oxuyub, oxumayıb bil- mirəm. İkinci, Tolstoy anlamıyla, mahiyyətiylə Şərq deməkdir. Bəşə- ridir o. Ona görə biz bu cür yanaşsaq, burda da yanıla bilərik, ayrı- seçkilik eləsək. Bir az ehtiyatlı olmağımız doğrudur. Bəşəri olan mənim üçün həm Şərqidir, həm də millidir. Azərbaycanın böyüklü- yünü anlamaq üçün Hüqodan da öyrəndim. Fransa xalqının indiki durumunu bilirik. Hüqo Fransa xalqının düşdüyü fəlakətləri necə gözəl, sevgiylə deyir. Həm də xalqın içində olan, üzə çıxmayan, gəlişdirilməli olan keyfiyyətləri tapır, sunur. Halbuki Fransa dövləti o vaxt onu qəbul eləmirdi. Gedib uzun illər başqa ölkələrdə yaşayıb. Onu az qala öldürürdülər. Onun milliliyi doğmadır bizə. Hər kəs öz millətinin içində gözəl keyfiyyətləri tapır, çatışmazlıqları tapır və onu sunur. Bunu sunarkən başqa xalqların da uyğun örnəklərindən bəhrələnir. Bu özü Bəşəri yön, hal yaradır. Yükümüzdən Böyük Fərəhimiz yoxdur! Atamız Var olsun!
istəyirəm. Bu gün hansısa Azərbaycan vətəndaşı üçün Tolstoyun “Hərb və Sülh” əsəri bir şey verməyəcək. Təcrübə mənə göstəribdir ki, “Xudafərin körpüsü”nü oxuyanda bir ailənin içində bir pəncərə açır ki, bu Azərbaycandır. Yaxud “Dumanlı Təbriz”i oxuyanda. Düz- dür, orda səhv hərəkətlər var, fərqli fikirlər var. Ancaq bu ölkənin pisini də, yaxşısını da bilməliyik. Əgər bu ölkənin insanı onun yaxşı- sını, pisini bilməsə, sabah hansı addımlarla gedəcək? Ocağın fikirlə- rinə bir açıqlama olmadan kimsə o məqama çata bilməz. O mərhələ- mərhələ qabağa getməlidir. Babəki ayrıca bir adam üçün açıqlayanda bizim fikrimiz ona çatmır. Onu qınamaq da olmur. Ancaq Cəlal Bərgüşadın kitabını mən bir zaman oxuyanda çox fərəhlənirdim.
450
Bu gün oxuyanda isə utanıram. Ancaq mən bu günümü yox, o günümü düşünəndə mənim üçün o çox şeylər vermişdi. Məmməd Səid Ordubadini oxuyanda Təbrizə gedəndə təbrizlilərin görmədiyini mən görürdüm.
ancaq illər keçəndən sonra Bərgüşada görə utanmısınız. Deməli, bir vaxtlar sizi aldadıb. Bunu çox sonralar anlamısınız. Bəs onda nə üçün sizin yanlış keçdiyiniz yolu hamının aldanıb keçməsini istəyir- siniz?! (Gülür – N.A.) O ki, qaldı kiminsə kimisə oxumaq istəməsi, getsin oxusun. Adamların kitab oxumasına əngəl olmuruq ki. Ancaq mənə çatmayan odur ki, biz niyə insanları Bərgüşadları oxumağa çağırmalıyıq?! Azərbaycanı qurmaq üçün balaca ədəbiyyatları oxumağa çağırmalı deyilik ki. Mən mübarizə adamıyam. Orta oxul öyrətməni deyiləm axı deyim ki, gedin filan kitabdan filan hissəni oxuyun. Deyə bilmə- rəm ki, get Çingiz Aytmatovu oxu. Bu bizim işimiz deyil.
səviyyədədir. Yəni bunun idrakı bu gün bu mərhələdən keçməlidir.
əleyhinə deyilik. Ancaq biz insanlarımızı böyük fikirlərə yönəldirik. 451
Onlara şeir oxumağı, povest, roman oxumağı təbliğ eləmək də Ocağın işi deyil. Biz xalqı Ruhaniyyat Ocağına çağırırıq. Elə seçim eləyə bilmərik ki, birini Fərman Kərimzadəyə çağıraq, bir hissəsini Asif Ataya çağıraq. Onda Ocaq ola bilmərik. Biz nəyə çağırmalıyıq- sa, ona çağırırıq – Bəşərin nicatı insanlaşmaqdadır! Bunu Asif Ata deyir, balaca ədəbiyyat demir.
hissəsini oxuyur – T. A.) “Ata Ruhunu ürəiyimizdə aparırıq!” “Atamız Var olsun!” səcdəsilə “Ailə Günü sona yetir. Köçəri Ayı, 37-ci il. (fevral, 2016).
|