roi o ‘ynadi; o ‘zbek xalqining yangi adabiyotiga asos solib, uning jahonda- gi yuksak madaniyatli xalqlar qatoridan o ‘rin oüshiga bebaho hissa q o ‘shdi; donishm and inson va mutafakkir shoir sifatida davlat ishlariga aralashib, mamlakatni obod va farovon qilish, adolatli davlat tuzum ini barpo etish uchun kurashdi. Navoiy shu va boshqa jihatlari bilan Yassaviydan ham , Beruniydan ham , Ulug'bekdan ham keskin ajralib turadi. Oybek ana shunday buyuk tarixiy shaxs obrazini yaratishni o'ziga maqsad qilib oldi va bunga, shak-shubhasiz erishdi. Roman ustidagi ish 1940-yilda boshlangan. Bu davrda adib dastlabki yirik nasriy asari — «Qutlug* qon» romanini endigina yozib tugatgan edi. Safsataboz tanqidchilar va ulam ing homiylari tom onidan «yo‘lovchi shoir- lar» jumlasiga mansub etilgan Oybek bu asarida ana shu xunuk yorliqdan xalos bo'lish niyatida Y o ‘lchini — oddiy xalq vakilini bosh qahramon sifatida tasvirlagan edi. Lekin u asar ustida ishlab, Y o'lch i obrazining ich- ichiga kirib borar ekan, uning o'z xalqini nurli manzillar sari yetaklay olmasligiga amin b o ‘ldi; xalq bunday g'arib va uzoqni k o ‘ra bilmaydigan rahnamolarga muhtoj emasligini tushundi. Shu davrda 0 ‘zbekistonda hukm surgan tarixiy vaziyat ham, qariyb romanda tasvirlanganidek, muj- mal va noxush edi: o'ikani Y o'lch i singari katta bilim va tajribaga ega bo'lm agan kishilar — yo'qsil sin f vakillari boshqarmoqda edilar. Oybek ikkinchi romaniga Y o ‘lchining har tom onlam a aksi bo'lgan shaxsni — donishm and inson, buyuk shoir va zabardast davlat arbobini bosh qahramon qilib tanladi. Ikkinchi jahon urushi boshlanganidan keyin chinakam dohiylar, sarkardalar, turli sohalam ing sardorlariga ehtiyoj kuchaygan bir mahalda Oybek tanlagan y o ‘lning to ‘g ‘riligi ayon b o ‘ldi. 4 9 2
