Atletika, voleybol, gandbol, futbol, gimnastika, shaxmat

Yugurib kelib balandlikka sakrash

Jismoniy tarbiya dasturida eng sodda boʼlgan “qadamlab oʼtish” usuli bilan yugurib kelib balandlikka sakrashga oʼrgatiladi. Sportchilar orasida balandlikka sakrashning birinchi usuli “Oshib oʼtish” (“Perekidnoy”) va “Fosberiflop” (lentadan orqa tomon bilan oshib oʼtish) kabi usullari keng tarqalgan. Ikkinchi usul Mexikoda oʼtkazilgan Olimpiya oʼyinlarida (1968-yili 2m 24sm natija bilan) 1oʼrinni olgan amerikalik sportchi Richard Fosberi nomi bilan bogʼliq. U birinchi boʼlib shu usulni qoʼllagan edi.Yugurib kelib, “qadamlab oʼtish” bilan balandlikka sakrash usulini oʼrganish uncha murakkab emas. Buning uchun oʼrnatilgan plankaga yoki arqonga, rezinkaga, lentaga 30-40 gradus burchakdan yaqinlashib, qol uzatilgan masofada plankadan oʼzokda turgan oyoq bilan sakraladi. Tizzadan bukilgan boshqa oyoq yuqoriga kuchli siltanadi hamda plankadan oʼtkaziladi va pastga tushiriladi. Siltangan oyoq, shu zahoti tez toʼgʼrilanib, yerdan uzilgandan keyin yuqoriga – oldinga koʼtariladi va plankadan oʼtkaziladi. Bunday sakrashda oyoqlar harakati qaychi harakatiga oʼxshab ketadi.
Demak, balandlikka sakrash jarayoni: yugurib kelish, siltanish, plankadan oʼtib yerga tushishdan iborat boʼladi. Shunday ekan, siltanish joyi joyi qanday belgilanadi? Buning uchun eng yaqin ustun oldiga kelinadi (yugurib kelinadigan chap yoki oʼng tomondan kelish mumkin). Unga orqa bilan turib 2-2,5 qadam (toʼgʼri burchak ostida) oʼlchanadi, bunda plankaga qoʼl uzatganda tegar-tegmas boʼlishi kerak. Mana shu joyni siltanish joyi qilib belgilash mumkin. U doira qilib belgilanadi (turgan joy boʼr bilan aylana qilib chiziladi). Endi mana shu joydan yugurish joyi oʼlchanadi.

33-rasm
Oʼquvchi-talabalarning yugurib kelish masofasi 5-9 yugurish qadamidan iborat boʼladi. Buni oʼlchash uchun siltanish joyi (boʼr bilan chizilgan doira)ga turiladi va yugurib kelinadigan tomonga 10-18 oddiy qadam bilan yugurish masofasi oʼlchanadi. (eslatib oʼtamiz, bir yugurish qadami ikki oddiy qadamga teng (6-rasm). Soʼngra (boʼr bilan) yugurish boshlanadigan joy belgilanadi. Shundan keyin chiziqqa oyoqni qoʼyib, dastlab oʼrta tezlikda yuguriladi. Birinchi qadamlar oyoq kaftidan boshlab qoʼyiladi, oxirgi uch qadamdan boshlab esa tovondan qoʼyiladi (bunda oyoqni sudrab bosish yoʼli bilan yerga yumshoqroq qoʼyishga harakat qilinadi). Qoʼllar oddiy yugurishdagi kabi harakatda, gavda oldinga egilgan boʼladi (deyarli oxirgi qadamgacha). Dastlabki 3-5 qadamdan tezlik kuchaytiriladi, oxirgi ikki qadamda esa barcha eʼtibor siltanishga qaratiladi.
Tezlanishga qanday erishish mumkin?
Buning uchun chuqurga orqa qilib 14-18 oddiy qadam sanaladi, sanoq chuqurdan tezlanish tomonga qarab olinadi. Bu 7 – 9 yugurish qadamiga (2 oddiy qadam 1 yugurish qadamiga) teng xisoblanadi. Zarur boʼladigan qadamlar oʼlchab olingandan keyin u boʼr bilan belgilab qoʼyiladi.
Shundan soʼng mashqni bajarishga kirishiladi. Buning uchun: bir oyoqni (chap yoki oʼng oyoqni) oldinga qoʼyib, ikkinchisini 30-50 sm orqaga qoʼyiladi va oldinga bir oz egilaturib yugurish boshlanadi.
Har kim oʼziga qulay holatni tanlab yuguradi. Oyoq chizqqa yetib, yerdan uzilmasdan, oyoqlar yigʼib olinmaydi. Oʼqituvchi (yoki biror sinfdosh) sakrash joyini koʼrsatadi. Xatoga yoʼl qoʼyilgan boʼlsa, soʼngra tuzatish kiritiladi. Bordiyu, sakrash chizigʼi plankaga nisbatan uzoqroq boʼlsa, u bir oz oldinga suriladi va yugurib tezlashadigan joy qadamlab oʼlchab, qayta tekshirib koʼriladi. Yugurib tezlashishni aynan bir oyoqdan boshlash kerak (qaysi oyoq oldinda boʼlsa, shunisi bilan). Tezlashish boshlanganda birinchi qadamlar uzunligi bir xil boʼlishi shart, shunda sakrash chogʼida oyoq chiziqqa toʼgʼri keladi. Iloji boricha tez va butun kuchni ishga solib yugurish zarur boʼladi. Sakrash chogʼida tezlik eng yuqori darajaga yetgan boʼlishi lozim. Yugurish chogʼida oʼzini erkin tutish va faqat tezlik xaqida oʼylash zarur.
Siltanish va plankadan oʼtishda barcha harakatlar avvalgilardan tezroq bajariladi. Bunday paytda yugurishdagi eng tez harakatlar amalga oshiriladi va siltanuvchi oyoq tez oldinga chiqariladi va depsiniladi. Siltanish oyogʼi planka bilan bir yoʼnalishda boʼlib, qoʼl harakati tirsakni yelka barobar oldinga choʼzish bilan yakunlanadi. Oyoq siltanish harakati chogʼida yuz bilan barobar boʼladi (depsinish – toʼgʼri oyoq bilan bajariladi, gada – tik holatda boʼladi, siltanish oyogʼi tizzasi yuqorida, qoʼllar oldinga va plankaning ikki tomoni pastiga tushuriladi, plankaga yaqinlashganda, avval gavda egilgan, soʼngra tik boʼladi). Plankadan oʼtgandan keyin siltanuvchi oyoq tezda pastga – orqaga tushuriladi. Endi gavda tiklanadi va siltanuvchi oyoqni yuqoriroq koʼtarib oʼziga tortiladi (oyoq uchi bilan yerga tushiladi, va boshqa oyoqni bir qadam orqaga qoʼyib, qad rostlanadi.