«audiT» FƏNNİ ÜZRƏ MÜhaziRƏLƏR

Ictimai audit (yoxlama) geniş ictimaiyyət üçün ətraflı infor­ma­siyaların tоp­lаnmаsı və nəşri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Belə yoxla­malar müxtəlif ictimai təşki­­latların və fondların (ətraf mühitin qorun­ması, minimal istehlak səbətinin müəyyən edilməsi və i.a.) tapşırıüı ilə aparıla bilər.

Audit könüllü və məcburi ola bilər.

Könüllü audit təsərrüfat subyektinin təşəbbüsü ilə aparılır. Belə auditin miq­yası, xarakteri, həcmi və məzmunu müştərinin tələbinə uyüun müəyyən edilir.

"Audit xidməti haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 2- ci maddəsində göstərilir ki, qanunvericiliyə görə öz maliyyə hesabatlarını dərc etdirməli olan təsərrüfat subyektləri üçün, habelə qanunvericilik aktları ilə bilavasitə nə­zərdə tutulmuş hallarda və ya səlahiyyətli orqanın müvafiq qərarına əsasən (sifarişi ilə) həyata keçirilən audit məcburi, digər hallarda isə könüllüdür.

Auditor xidmətlərinə müqavilə əsasında təsərrüfat subyektlə­rin­də maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti sahəsində yoxlama, ekspertiza, təhlil aparmaq və izahlı rəy vermək, mühasibat uçotunu qurmaq, hesabat göstəricilərinin dürüstlüyünü təsdiq etmək və auditorun peşə fəaliyyətinə uyüun olaraq maliyyə-təsərrüfat məsələləri üzrə digər xidmətləri göstərmək daxildir.

Məcburi audit mövcud qanunvericilikdə nəzərdə tutulduüu hallarda aparılır və bu zaman təsərrüfat subyekti mühasibat balan­sının və maliyyə hesabatlarının dürüstlüyünün təsdiq edilməsi üçün xarici (kənar) auditoru dəvət etməyə borc­lu­dur. Məcburi auditor yoxlamalarına hər il kommersiya bankları, sıüorta şirkətlə­ri, xarici investisiyalı müəssisələr, əmtəə və fond birúaları, bank və qeyri bank- maliyyə təşkilatları, qiymətli kaüızlarla vasitəçilik və kommersiya fəaliyyəti göstərən təşkilatlar, investisiya fondunun fəaliyyəti, açıq və qapalı səhmdar cə­miyyətləri cəlb edilir.

Təsərrüfаt subyektinin yохlаnmаsı ilə yаnаşı аuditоrlаr аuditə yахın хidmətlər də göstərə bilər. Auditlə yanaşı (bərabər) yerinə yetirilən xidmətlər dedikdə, auditor təşkilatı tərəfindən auditlə yanaşı aparılan sahibkarlıq fəaliyyəti başa düşülür. Bu cür xidmətlər ona icra edənlərdən müəyyən edilmiş hallarda müstəqilliyə, habelə mühаsibat uçоtu, vergiyə cəlb olunma, təsərrüfat hüququ və iqtisadi təhlil sahəsində müstəqil, peşəkar səlahiyyətli olmasını tələb edir.