«audiT» FƏNNİ ÜZRƏ MÜhaziRƏLƏR

Təsisçilərlə və səhmdarlarla hesablaşmaların auditi

Təsisçilərlə hesablaşmaların auditi zamanı təşkilatın təsis sənədlərindən, təsisçilərin və səhmdarların iclaslarının protokollarından, təsisçilərin nizamnamə ka-pitalına üzvlük haqqlarını əks etdirən ilkin sənədlərdən, dividendlərin və səhm-darların gəlirlərinin hesablanması üzrə sənədlərdən, 302 sаylı "Nоminаl (nizаm-nаmə) kаpitаlın ödənilməmiş hissəsi", 534 sаylı "Gəlirlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditоr bоrclаrı" (75saylı «Təsisçilərlə hesablaşmalar») hesаblаrı üzrə analitik və sintetik uçоt məlumatlarından istifadə edilir.

Təsisçilərlə hesablaşmaların auditi zamanı auditor aşağıdakıları yoxlayır:

- təsisçilərin nizamnamə kapitalına köçürdükləri üzvlük haqqının həcmi, növü (bina, avadanlıq, nəqliyyat vasitələri, əmtəə-material dəyərləri, pul vəsaitləri, qiymətli kaüızlar) və həmin köçürmələrin vaxtında aparılması;

- müəssisənin fəaliyyətində iştirakdan əldə edilən gəlirlərin hesablanma-sının düzgünlüyü və gəlirdən verginin tutulmasının tamlıüı;

- nizamnamə kapitalının formalaşması və müəssisənin fəaliyyətində iştiraka görə gəlirlərin hesablanması üzrə mühasibat yazılışlarının tərtib edilməsi-nin düzgünlüyü;

- təsisçilərlə hesablaşmaların analitik və sintetik uçоtu üzrə yazılışların ilkin sənədlərdə, registrlərdə baş kitabda və balansda əks etdirilən məlumatlara uyğunluüu.

Auditor mühasibat uçotu hesablarında elan edilmiş nizamnamə kapitalının əks olunmasının düzgünlüyünü yoxlamalıdır. Bunun üçün 302, 534 (75) saylı hesabın analitik məlumatları 301 (85) saylı hesabın məlumatları ilə və təsis sənədləri ilə müqayisə olunmalıdır. Belə müqayisənin nəticələri cədvəldə əks etdirilir (cədvəl 11).

Cədvəl 11

Nizamnamə kapitalının formalaşdırılmasının düzgünlüyünün yoxlanması

Təsisçinin adı, soyadı	Təsis sənədlə- ində nizam- namə kаpi- talının elan edilmiş məbləüi	Nizamnamə kapitalının 301 (85) sаylı hesab üzrə əks etdirilmiş məbləüi	Nizamnamə kapitalının 302,534(75) sаylı hesаbdа əs etdirilmiş məbləüi	Məlumatların kənarlaşması (+, - )
				Təsis sə-nədləri- nin 301 (85) sаylı hesabın məlumat- larından	Təsis Sənədlə- rinin 302,534 (75) sаylı hesabın məlumat- larından		301 (85) saylı hesabı üzrə yazılışların 302,534 (75) sаylı hesab üzrə yazılış- lardan
Yekun

Kənarlaşma müəyyən edildikdə auditor onun səbəblərini, günahkar şəxsləri və müəssisəyə dəyən ziyanı müəyyən edir. Yoxlama zamanı auditor təsis sənədləri ilə tanış olaraq müəssisənin nizamnamə kapitalının həcminə diqqət yetirir, nizamnamə kapitalına payların hansı qaydada (pul və ya qeyri pul) köçürülməsini öyrənir. Nizamnamə kapitalına qeyri pul formasında edilən paylar ekspert yolu ilə müəyyən edilir. Ekspertizanın nəticələri aktla rəsmiləşdirilir.

Nizamnamə fonduna köçürmənin faktiki vaxtı aşağıdakı qaydada müəyyən edilir: pul formasında pay üzrə müəssisənin hesabına pul köçürülməsi haqda bank çıxarışının tarixi və ya kassa mədaxil orderindən çıxarışın tarixi; qeyri pul payları üzrə- həmin qeyri pul paylarının mədaxil edilməsi ilə əlaqədar ilkin sənədin tərtib olunması tarixi (əsas vəsaitlərin təhvil-təslim aktları, əmtəə-nəqliyyat qaimələri, gömrük bəyannamələri, materialların qəbulu aktları).

Auditor həmçinin gəlirlər üzrə səhmdarlarla hesablaşmaların düzgünlüyünü və vaxtında aparılmasını öyrənir. Bunun üçün o, 534 sаylı "Gəlirlərin ödənilməsi üzrə təsisçilərə kreditоr bоrclаrı" (75/2"Gəlirlər üzrə hesablaşmalar" ) hesabı üzrə analitik məlumatları təhlil edir. Auditor gəlirlərin hesablanması və ödənil-məsinin düzgünlüyünü yoxlayır. Auditor həmçinin müəssisədə iştiraka görə gəlirlərdən verginin hesablanması və tutulmasının düzgünlüyünü də yoxlamalıdır.

3.