Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

PORTUQALİYA
İkinci dünya müharibəsindən sonrakı ilk illərdə ölkənin iqtisadi və siyasi vəziyyəti. Müharibə qurtardıqdan sonra da Portuqaliya faşist ölkəsi olaraq qalırdı. Onun başında Salazar dururdu. Öz bitərəfliyini saxlamaqla bərabər ölkə müharibə edən ölkələrə strateji xammal satmaq yolu ilə öz valyuta ehtiyatarını xeyli artırdı. İnhisarçı kapitalın mövqeyi gücləndi. «Fabrik ittifaqı kompaniyası»nın əlində sənayenin, bank və müstəmləkə kompaniyalarının əsas hissəsi toplanmışdı. «SAKOR» kompaniyası da böyük inhişasar birliyi idi. Qaz və elektrik kompaniyasına «Yunayden bank» maliyyə qrupu rəhbərlik edirdi. Bunların hamısı xarici kapitalla əlaqədar idi.

Avropa ölkələri içərisində Portuqaliya yenə də geri qalırdı. Onun inkişaf etmiş metallurgiya və maşınqayırma sənayesi yox idi. Xırda və yarımkustar sənaye üstünlük təşkil edirdi. Kənd təsərrüfatında iri mülkədarlar hökmranlıq edirdi. Müharibədən sonra xarici kapitalın ölkəyə müdaxiləsi gücləndi. Xüsusilə, ABŞ-ın müdaxiləsi artdı. Bütün bunlar isə sənaye istehsalını ləngidirdi.

Zəhmətkeşlərin maddi vəziyyəti də ağır idi. XX əsrin 50-ci illərinin ortalarında əhalinin hər nəfərinə düşən gəlir 200 dollardan çox artmamışdı. İnflyasiya güclü idi, əhalidən alınan vergilər artırılmışdı.

Kəndlilərin 2/3-sinin torpağı yox idi. Ölkədə 950 min kənd təsərrüfatı fəhləsi, 700 min xırda kəndli var idi. 96% kəndli təsərrüfatları çox az torpağa sahib idilər. Yoxsulluq və işsizlik əhalinin bir hissəsinin ölkəni tərk etməsinə səbəb olurdu.

Müharibədən sonra xammal və material göndərə bilmədiyinə görə Portuqaliyanın iqtisadi vəziyyəti pisləşdi. 1950-ci ildə şaxta və mədənlərin 78%-i fəaliyyətini dayandırdı. Milli ərzaq məhsulları 11% ixtisar edildi. 1938-ci illə müqayisədə 1949-cu ildə Portuqaliyanın pul vahidi olan eskudonun dəyəri xeyli aşağı düşdü. Dünyada gedən demokratik hərəkatlar Portuqaliyaya da təsir etdi. Faşist rejiminin böhranı dərinləşdi. Salazar diktaturasına qarşı fəhlə sinfi mübarizəyə başladı. Həmçinin bütün demokratik və müxalifətdə olan qüvvələr də fəallaşdılar.

Hökumət antifaşist qüvvələri parçalamaq üçün manevr etdi. 1945-ci ilin sentyabrında Salazar hökuməti elan etdi ki, o «məhdud demokratiya»ya, rejimini «liberallaşdırılması»na keçir. Noyabr ayında parlament seçkiləri keçirmək qərara alındı. Senzuranı ləğv etmək, amnistiya keçirmək, müxalifətə seçkilərdə iştirak etməyə icazə vermək qərara alındı. Lakin seçki kampaniyasının qısa müddətdə keçirilməsi buna imkan vermədi. Müharibə dövründə təşkil edilmiş Milli antifaşist birliyi hərəkatının yerinə leqal Demokratik birlik hərəkatı yaradıldı. O, 100 min imza topladı ki, partiyalar leqallaşsın. Lakin hökumət verdiyi vədi yerinə yetirmədi. Onda demokratik blok baykot taktikasını irəli sürdü ki, bu da Milli məclisə Salazarın «Milli ititfaq» partiyası tərəfdarlarını seçilməsinə səbəb oldu. Salazarın «liberallaşma» siyasəti antifaşist qüvvələrin çıxışlarını dayandırmadı. 1946-cı ildə kütləvi nümayişlər keçirildi. Ordunu həyəcan bürüdü 1948-1949-cu illərdə hökumət PKP-yə qarşı «Xaç yürüş»ünə keçmək haqqında tədbir gördü. 40-cı illərin sonunda burjuaziyanın bir hissəsi demokratik hərəkatı tərk etdi.

1949-cu ilin fevralında Portuqaliyada prezidenti seçkiləri keçirildi. Müxalifət general Nortana da Mantunun prezidentliyə namizədliyini irəli sürdü. Prezident rejimin tərəfdarı marşal Karmon oldu. Seçkilərdən sonra Demokratik birlik hərəkatının fəaliyyəti dayandı. Tezliklə məhdud dairədə Milli-demokratik hərəkat təşkil edildi. Kommunistlər gizli fəaliyyətə keçdilər.

Xarici siyasət sahəsində Salazar rejimi Qərb dövlətlərinə doğru yönəlmişdi. Rejim İngiltərə Portuqaliya dostluğunu möhkəmləndirərək İngiltərənin iqitsadiyyatda mövqeyi saxlansa da, tezliklə Portuqaliyanın xarici siyasətində ABŞ-ın rolu artdı. O, atlantizm siyasətinə cəlb edildi.

1948-ci ilin fevralında ABŞ Portuqaliyanın ərazisində aviabaza yaratmağa razılıq aldı. 1948-ci ilin sentyabrında o, «Marşal planı»na qoşuldu. 1949-cu ildə NATO-nun üzvü oldu. İngiltərənin mövqeyi ikinci yerə keçdi.