Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

Antifaşist, demokratik inqilab. Faşist rejiminə qarşı mübarizəni gücləndirən o oldu ki, 1968-ci ilin sentyabrın 26-da baş nazir yerini demokratiya tərəfdarı olan Maron Kaztanu tutdu. O, Lissabon universitetinin rektoru olmuş, dəfələrlə nazir vəzifələrində çalışmışdı. «Liberal» mövqedə idi. O, elan etdi ki, siyasi rejim dünya kapitalist dövlətlərinin rejiminin reallığı ilə uyğunlaşdırılmalıdır. O, «Milli ititfaq» faşist partiyasını «Milli xalq hərəkatı» adlandırdı. Gizli polis olan PİDE- Təhlükəsizlik baş idarəsi adlandırıldı. Mətbuatda senzura zəiflədi, müxalifət öz fəaliyyəti üçün geniş imkanlar aldı. İnhisar təsərrüfatını modernizə etmək, Qərbi Avropa inteqarsiya prosesinə qoşulmaq xətti götürüldü. Kaloniyalarla müharibəni qurtarmaq yolları tapmaq, müstəmləkələri saxlamaq cəhdi uğursuz oldu. 60-cı illərin sonunda ölkənin dövlət büdcəsinin 40%-i hərbi xərclərə gedirdi. Afrikada Portuqaliya qoşunlarının sayı 150 min idi. 1971-ci ilin iyulunda Portuqaliya hökuməti dənizarxası əyalətlərinə siyasi müxtariyyət və dövlət titulu verməyə məcbur oldu. Lakin bu heç nəyi dəyişmədi.

70-ci illərin əvvəllərində Portuqaliyada vəziyyət gər­ginləşdi. Ölkədə tətil və həmkarlar hərəkatı gücləndi. 1970-ci ildə həmkarlar ititfaqının «intersindikal» təşkilatı yaradıldı. 500 mindən yuxarı həmkarlar ititfaqı üzvü 1974-cü ildə hakimiyyətin nəzarətindən çıxdı. Əsgərlər və zabitlər də rejimdən narazı idilər. «Kapitanlar hərəkatı», sonra isə «Silahlı Qüvvələr hərəkatı» meydana gəldi.

Kommunistlərin təşəbbüsü ilə demokratik seçki komis­si­yası meydana çıxdı. Sonra onun əsasında Portuqaliya demo­kra­tik hərəkatı yarandı. 1974-cü ilin aprelində antifaşist qüv­vələr Aveyro şəhərində Portuqaliya demokratik müxalifə­tinin 2000 nümayəndəsinin iştirak etdiyi konqres keçirdilər. Ölkədə inqilabi şərait yaranmış oldu.

1974-cü ilin aprelin 25-də ölkədə antifaşist, demokratik inqilab baş verdi. İnqilab hərbi qüvvələr hərəkatının üsyanı ilə başladı. İnqilab dinc formada davam edirdi. Ona görə də o tarixə «Qərənfillər inqilabı» adı ilə daxil oldu. Bu inqilab zamanı üsyançılar və şəhərlilər öz silahlarını və paltarlarını qırmızı qərənfillərlə bəzəmişdilər. Faşist rejimi devrildi, müvəqqəti hakimiyyət orqanı olan – Milli qurtuluş şurası və müvəqqəti inqilabi hökumət təşkil edildi. Onun tərkibinə hərbiçilər, kommunistlər, sosialistlər, digər cərəyanların nümayəndələri daxil oldular. Faşist aparatı təcili surətdə ləğv edildi. Təşkilatlar leqal fəaliyyət göstərməyə başladılar. Zəhmətkeşlərin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün tədbirlər görülməyə başladı.

Xarici siyasətdə ən mühüm addımlardan biri 1974-cü ilin iyunun 9-da SSRİ ilə demokratik əlaqələr yaradılması idi. 1974-cü ilin sentyabrın 28-də Lisabondakı əksinqilab çevrilişə qarşı demokratik qüvvələrin yürüşü təşkil edildi. General Spinolun yerinə ölkənin yeni prezidenti general Fransisko de Koşta Qomeş seçildi. Sağ ünsürlər aparatdan uzaqlaşdırıldı. Baş nazir general Vaska Qonsalviş oldu.

Qvineya, Yaşıl Burun, Mazambik, Anqola, San-Toma və Prinsip adalarına müstəqillik verildi.

1975-ci ilin martın 11-də general Siqnola və onun tərəfdarlara hərbi qiyama cəhd göstərdilər. Bu hadisədən sonra Milli Qurtuluş şurası öz fəaliyyətini dayandırdı, yeni orqanlar, o cümlədən, İnqilabi Şura yaradıldı. 1975-ci ilin aprelin 11-də siyasi partiyalarla Silahlı Qüvvələr hərəkatı birgə hərəkat platformasını işləyib hazırladılar. Dərin siyasi və sosial iqitsadi dəyişikliklər nəzərdə tutulurdu.

Hökumət bir neçə müəssisənin milliləşməsi haqqında dekret verdi. Dəmiryolu, gəmiçilik kompaniyası, aviokompaniya, elektroenerji, polad, neft və neft məhsullarının satılması, iri bank və sığorta kompaniyaları milliləşdirildi. İri inhisarlar ləğv edildi. İslahat 1200 min ha torpağı olan latifundiyaçılara da toxundu. Cənubda aqrar islahat nəticəsində latifundiyaçıların müsadirə edilmiş torpaqlarıi dövlət mülkiyyətinə çevrildi. 400 kooperativ yaradıldı. Xırda kəndli torpaq sahibliyinin üstünlük təşkil etdiyi şimalda islahat keçirilmədi.

Müəssisələrdə fəhlə nəzarəti haqqında qanunvericilik təsdiq edildi. «İntersindikal» yeganə həmkarlar təşkilatı oldu.

1975-ci ilin aprelin 25-də Milli Məclisə seçiklər keçirildi. Əhalinin 80%-i HQH-na səs verdi. Lakin daxili və beynəlxalq irtica buna mane olurdu. 1975-ci ilin sentyabrın əvvəllərində Qonsalviş hökuməti istefaya getdi, onun yerini Pinufudu Azivedunun müvəqqəti hökuməti tutdu. HQH-da parçalanma başladı. İnqilabi şuradan demokratik əhval-ruhiyyəli zabitlər, o cümlədən Vaska Qonsalviş kənar edildi. 1975-ci ilin sentyabrın 24-də 230 min adam tətil etdi. 1976-cı ilin noyabrında bütün ölkədə kütləvi nümayiş keçirilirdi. Bu inqilabın nailiyyətlərini qorudu. 1976-cı ilin aprelin 2-də Müəssisələr Məcilsi Konstitusiyanı təsdiq etdi. Qanunverici orqan dörd il müddətinə seçilən parlament idi. Konstitusiyaya görə ali qanunverici orqan respublika Assambleyası idi. 18 yaşdan yuxarı hamıya seçki hüququ verildi. Respublika prezidenti eyni zamanda İnqilabi Şuranın sədri və ali baş komandan idi. O, baş naziri təyin edirdi.

1976-cı ilin aprelin 25-də respublika assambleyasına keçirilən seçkilərdə sosialist, kommunist partiyaları əksəriyyət yer aldı. 1976-cı ilin iyulunda general R.Eaneş prezident seçildi.

Sağ dairələr mübarizəni davam etdirirdi. Sosialist partiyasının başçısı Soareşin başçılığı altında sağa dönüş oldu. 1976-cı ildə Soareş azlıq hökuməti təşkil etdi və kommunistləri hökumətin tərkibindən çıxartdı. 1977-ci ilin dekabrın 8-də Soareş və onun kabineti istefaya getdi.

Ölkədə kəskin siyasi mübarizə başlandı. Sol partiyalar Demokratik alyans təşkil etdilər. Kommunistlər Portuqaliya demokratik hərəkatı əsasında «Xalqın birliyi uğrunda ittifaq» yaratdılar. Sosialist partiyası ayrılıqda çıxış etdi. 1979-cu ilin dekarbın 2-də keçirilən seçkilərdə «Demokratik alyans» 250 yerdən 128-ni tutdu. Sosialistlər 74, kommunistlər və onların müttəfiqləri isə 47 yer aldılar.