Avropa və amerika öLKƏLƏRİNİN Ən yeni tariXİ

SSRİ-nin dağılması səbəbləri. Dünyanın nəhəng dövləti hesab edilən SSRİ-nin dağılmasının səbəbləri aşağıda­kılar idi:

- SSRİ-də obyektiv inkişaf qanunlarının kifayət qədər nəzərə alınmaması, maddi maraq prinsipinə düzgün əməl edil­mə­məsi;

– insanların psixologiyasına uyğun gələn xü­susi mül­kiyyətçilik prinsipinə etinasız yanaşılması, bunun isə insan­larda sahibkarlıq və işgüzarlıq hisslərinin itirilməsinə gətirib çıxarması;

– iqtisadiyyatın ekstensiv inkişaf etdiril­məsinin im­kan­larının tükənməsi və iqtisadiyyatda baş verən dəyişik­liklərə vaxtında düzgün siyasi qiymət verilməməsi;

 – ETİ-nin nailiy­yətlərinin istehsala vaxtında tətbiq edilməməsi, elmin istehsalatdan ayrı düşməsi;

– SSRİ-nin dünya nümunələrinə uyğun məhsul isteh­salında geriliyi (Məsələn, SSRİ dünya sənaye məhsulunun XX əsrin II yarısında 20%-ni istehsal etsə də, bu məhsulun cəmi 14%-i dünya standartlarına uyğun gəlirdi);

- büdcənin xeyli hissəsinin hərbi pariteti saxlamaq naminə ayrılması, bunun da əhalinin yaşayış səviyyəsinin aşağı düşməsinə və sosial xərclərinin azalmasına gətirib çı­xar­ması;

- milli məsələyə düzgün qiymət verilməməsi, milli özünəxaslığa biganəliyin yaranması, hakimiyyətin yuxarı eşalonlarda əsasən rusların yerləşdirilməsi, bunun nəticəsində isə milli respublikalarda uzun müddət yığılıb qalan milli incikliklərin üzə çıxması;

– ideologiya sahəsində bayağılığın baş alıb getməsi, nəzəriyyənin praktikadan ayrı düşməsi;

- İnsan ləyaqətinin, insan şəxsiyyətinin qorunmasında kobud səhvlərə yol verilməsi, insan amilinin kifayət qədər nəzərə alınmaması;

- SSRİ-nin Əfqanıstana qoşun yeritməsi və Şərqi Avropada orta mənzilli raketləri yerləşdirməsinin dünyada demokratik dövlət kimi onu nüfuzdan salması;

- SSRİ-də istər daxili, istərsə də xarici siyasətin inzibati-amirlik metodlarının hökm sürməsi, totalitar rejimin ən yüksək nöqtəyə çatması, kommunist partiyasının diktatorluğu, demokratiyanın məhdud­laşdırılması;

- fikir, əqidə azadlığına, çox partiyalılığa icazə verilməməsi.

Bu həlledici amillərlə bərabər SSRİ-nin dağılması həm də ABŞ başda olmaqla dünya kapitalizm sisteminin hələ İkinci dünya müharibəsindən sonra dərhal başladığı «soyuq müharibə»nin onların xeyrinə qələbəsinin nəticəsi idi. Çünki dünya kapitalizm sistemi uzun müddət SSRİ-ni dağıtmaq üçün xüsusi planlar tərtib etmiş və bu sahədə isə əsas diqqəti SSRİ-nin milli cəhətdən parçalamağa vermişdilər. Burjua ideologiyasının daha ətraflı işlənib hazırlanması, daha yaşlı və təcrübəli olması və yayılma vasitələrinin genişliyi də mühüm təsiredici amillərdən idi. «Bi-bi-si» (1932), «Amerikanın səsi (1942)» «Azadlıq» (1952), «Azad Avropa» radio stansiyaları SSRİ-nin xalqlarının dilində sutkada 120 saat-dan çox verilişlər təşkil edirdi.

SSRİ-nin dağılmasının təsiredici səbəblərindən biri də SSRİ rəhbərliyində hakimiyyətə gəlmiş Qorbaçovun beynəlxalq və daxili amilləri nəzərə almadan yeritdiyi strategiya və onu həyata keçirmək üçün istifadə etdiyi taktikanın yalnışlığı idi. SSRİ dağıldıqdan sonra onun tərkibində olan respublikalar Böyük Vətən müharibəsi dövründən də ağır və çətin sınaqlara bir müddət məruz qalmalı oldu. SSRİ-yə daxil olan milli respublikaların əhalisi çətin və acınacaqlı keçid dövrünü yaşamış olsalar da, müstəqililyin nə demək olduğunu da hiss etdilər.