Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish

Sikldan tashqari yo’qotishlar ko’rinishlari.
Avtomatik liniya’ning ish unumdorligi har qanday nosozlik va to’xtashlarni hisobga olinmagan holda hisoblanadi. Funksional shartlarga ko’ra sikldan tashqari bo’lgan texnologik mashina va avtomatik liniya’ni beshta turga bo’lish mumkin: 1. Instrumentga qarab oddiy, avtomatik mashina instrument sababli ishlamasa 2. Jihozlarga qarab oddiy; bunda avtomatik mashinani uning mexanizmlari va moslamalarning ishlamasligi oqibatida.

3. 
   Tashkiliy sabablarga ko’ra oddiy, agar mexanizm yoki moslama va instrument, bundan tashqari mashina to’liq ishga tayyorbo’lganda ayrim sabablarga ko’ra ishlamasa. Bunday hollar materialni perpeodik zapravka qilganda, chiqindilarni tozalashda, detallarni topshirish va zagotovkalarni qilishda ish bo’yicha sozlashuvda, smena topshirishda zagotovka yo’nishda va ishchini yo’qligida bo’ladi.
   
4. 
   Mahsulot brak bo’lganda. Mashina formal holda ishlab mahsulot berganda; shu bilan birga bu mahsulot yaroqsiz bo’lganda, mashina sozlanganda mahsulotni brak bo’lishi kompleksini nastroyka qilinganda mahsulot braqligi, material braqligi va boshqa sabablar.
   
5. 
   Yangi mahsulot ishlab chiqarishga naladka qilinganda, dastur tashuvchilar o’zgartirilganda qisish moslamalarni texnologik ta’mirlanganda va boshqalar.
   

Ko’rsatilgan hamma holatlarni xususiy tashkiliy texnologik jihatlarni ajratib olish mumkin. Xususiy holatlar liniya’ni ish rejimiga funksional holda uzviy bog’liq bo’ladi.bularga asboblar va jihozlar kiradi, dastgohni tozalash ,brak mahsulotni naladkalash va shunga o’xshash ishlar olib borish.
Tashkiliy-texnik sharoitlar tashqi sabablarga asoslangan bo’lib, funksional bog’liq emasligi va konstruksiyasiga bog’liq emasligi va hizmat ko’rsatish kiradi.
Tashqi muhitlar ta’siri qanchalik ko’p bo’lsa, shunchalik samaradorlik past bo’ladi, ya’ni, sifatli mahsulot ishlab chiqarish kamayadi. SHuning uchun sikldan tashqari holatlarni inobatga olib, ularning yig’indisini olib hisoblash lozim. Bunday ishlab chiqarish parametrlari sikldan tashqari yo’qotishlar degan nom bilan ajraladi. So’ngra bog’liq holda va xususiy va tashkiliy - texnik sikldan tashqari yo’qotishlar mavjud.
Ularning yig’indisi xususiy sikldan tashqari yo’qotishlarni beradi.
(3.4)
Har xil variantlarni tanlashda xususiy texnik yo’qotishlar inobatga olinishi lozim. Sikldan tashqari yo’qotishlar dastgohlarni joylashishi yig’indisi bilan aniqlanadi.

(3.5)
(3.6)
Sikldan tashqari holatlarning samaradorlikka ta’sirini yana qo’llanilish koeffisienti bilan baholanadi.
(3.6)
bu erda _tex qo’llanilish koeffisienti ₃ ishga tushirish koeffisienti _tex – texnik qo’llanilish koeffisienti miqdor jihatidan mashinaning kerakli darajada jihozlangan holda ishlash vaqti qismiga teng. Mashinaning ishlatish shartlariga ishga tushirish koeffisienti kiradi, bu esa bizga mashinani kerakli jihozlar bilan ta’mirlash vaqtini beradi. SHunday qilib, _tex=0,8 va ₃=0,9 farqi bizga mashina umumiy plan fondi vaqtida kerakli narsalar bilan jihozlangan, faqatgina mashina 90% kerakli jihozlar bilan ta’minlangandagina u 80% ishlaydi, qolgan hollarda esa texnik sabablarga ko’ra ishlamaydi. Bunda qo’llanilish koeffisienti quyidagicha bo’ladi:

Texnik qo’llanilish koeffisienti esa
(3.7)
bu erda ` - xususiy sikldan tashqari yo’qotishlar.
Mashina unumdorligi xususiy yo’qotishlarni hisobga olingan holda texnik samaradorlik deb ataladi va quyidagicha topiladi:
(3.8)
Yuqorida keltirilgan formulalar oddiy ishlab chiqarish unumdorligini topish formulalariga kiradi, lekin ular ko’p hollarda qo’llanilib kelinmoqda. Agar umumiy holda R ta mahsulot ishlab chiqarish sikli berilgan bo’lsa, u holda samaradorlik
(3.9)
Bu erda

Shunday qilib, yuqoridagi faktorlarni hisobga olgan holda samaradorlikning quyidagi turlari mavjud:

1. 
   Texnologik samaradorlik. K - ideal samaradorlik, agar texnologik jarayon uzluksiz bajarilganda salt yurishlar pauzalarsiz va sikldan tashqari holatlar
   

(3.10)

2. 
   Siklli samaradorlik Q_t - mashinaning unumdorligi real salt yurishlar va uzluksiz ishlashi,
   

(3.11)

3. 
   Texnologik samaradorlik Q_m real mashina va real sharoitlarda xususiy yo’qotishlarni hisobga olib, ish unumdorligi
   

(3.12)

4. 
   Xaqiqiy samaradorlik. Yuqorida ko’rsatilganidek har qanday mashina yoki avtomatik liniya plani vaqt fondidan tashqarida uzluksiz ishlaydi. Bunday jarayonda esa tayyor mahsulot uzatilmaydi. 3.4-rasmda avtomatik mashina ish unumdorligining diagrammasi berilgan bo’lib, bu erda obsissa o’qida o’tgan vaqt ko’rsatilganordinata o’qida esa, shu vaqt ichida ishlab chiqarilgan mahsulot soni ko’rsatilgan.
   

Ishga tushirish vaqti (Q=0) ishlab chiqarilgan mahsulot z=0 ga teng, mashina esa ishga yaroqli deb hisoblanilmoqda.
Egri chiziq bizga uzluksiz ish mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulot soni sarflangan vaqtga to’g’ri proporsionalligini ko’rsatadi. Bu esa ishchi siklning turg’unligida to’g’ri bo’ladi, ya’ni T=const. Lekin ayrim vaqtlarda sozlash jarayonlari ham olib boriladi. Masalan: keskich siljitilayotganda, ishchi siklda pauza hosil bo’ladi. (Q vaqt sarflanaveradi, lekin ishlab chiqarilgan mahsulot soni oshmaydi). Mashina sozlangandan so’ng yana ishga tushiriladi. Shu bois asos qilib olingan faktik ishlab chiqarish z_f donani tashkil qiladi.

3.4-rasm. Uzluksiz ish mobaynida ishlab chiqarilgan mahsulot soni sarflangan vaqt grafigi.