Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
Yüklə 1,45 Mb.
|
|
P. S. və Cornwall Dairə Şurasına qarşı (P. v. S. and Cornwall County Coun
104
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı _____________________________________ 170. AİHM, Zarb Adami Maltaya qarşı (Zarb Adami v. Malta) (No. 17209/02), 20 iyun 2006. 171. Geniş şəkildə qəbul olunmuş anlayış ‘Beynəlxalq İnsan hüququnun Cinsi Oriyentasiya və Gender Mənsubiyyəti ilə əlaqədar tətbiqi haqqında Yogyakarta Prinsipləri’ndən (‘Yogyakarta Principles on the Application of International Human Rights law in Relation to Sexual Orientation and Gender Identity’) götürülmüşdür, mart 2007-ci il, bax: www.yogyakartaprinciples.org/principles_en.htm. Həmin prinsiplər Beynəlxalq İnsan Hüquqları üzrə müstəqil ekspertlər qrupu tərəfindən qəbul olunmuşdur. Gender mənsubiyyəti hər bir şəxsin dərindən hiss etdiyi da- xili və şəxsi gender təcrübə- sinə əsaslanır ki, bu da doğuşdan olan cinslə üst-üstə düşə də bilər, bilməyə də. Bu- raya şəxsin bədən duyumu (yəni, azad şəkildə seçildiyi halda bədənin xarici görnüşünün və ya funksiyasınıntibbi, cərrahi və ya digər üsullarla dəyişdiril- məsi) və geyim, nitq və mane- ralar da daxil olmaqla genderin digər ifadə formaları da aid- dir.
171 cil) işindən sonra ayrı-seçkiliyə qarşı direktivlərə görə ‘cins’ dedikdə həmçinin fərdin genderini dəyişmək istədiyinə və ya dəyişdiyinə görə ona qarşı ayrı-seçkilik də başa düşüləcək. Bununla da məlum olur ki, AB hüququ əsasında təfsir olunan mənada cins anlayışı gender mənsubiyyətini yanlız dar mənada müdafiə edir. Misal: K.B. NHS Pensiya Agentliyinə qarşı (K.B. v. NHS Pensions Agency) işi KB-nin transeksual olan partnyoruna dullar üçün nəzərdə tutulan pensiyanın verilməsindən imtina edilməsi ilə bağlı idi. 172 Bu
verə bilməzdi; həmin vaxt qüvvədə olan İngilis hüququna əsasən transeksuallar evlənə bilməzdilər. Ayrı-seçkilik məsələsinə baxarkən AƏM müəyyən etdi ki, burada cinsi əsasda heç bir ayrı-seçkilik yoxdur, çünki, pensiyanın kimə düşməsini müəyyənləşdirərkən kişi və ya qadın olmaqdan asılı olan heç bir əlverişsiz rəftar yox idi. Buna görə də AƏM mülahizəsinin istiqamətini dəyişdi, və əsas diqqətini evlilik məsələsinə yönəltdi. Qeyd olundu ki, transseksuallar həmin vaxt evlənmək iqtidarında olmayıblar və bu səbəbdən də evli cütlüyün sağ qalan üzvü üçün nəzərdə tutulan pensiyadan faydalana da bilməzdilər, lakin ho- moseksuallar bunu edə bilərdi. AİHM-in baxdığı Christine Goodwin 173
işinə nəzər salındı. Bütün bunları nəzərə alaraq, AƏM o nəticəyə gəldi ki, sözügedən Britaniya qanunvericiliyi bərabər rəftar prinsipinə uyğun deyildi, çünki transseksualların onların partnyorlarının ödənişlərinin bir hissəsindən faydalanmasına mane olurdu. Misal: eyni məsələlər Richards işində də ortaya çıxdı. 174
Kişi kimi doğulmuş Richards cinsinin dəyişdirilməsi üçün cərrahi əməliyyat etdirmişdi. İş Birləşmiş Krallıqda Dövlət pensiya hüququ ətrafında yaranmışdı. Həmin vaxt qadınlar Dövlət pensiyasını 60 yaşdan etibarən, kişilər isə 65 yaşdan etibarən alırdılar. Richards 60 yaşında Dövlət pensiyası üçün müraciət edəndə onun müraciəti rədd edilmiş və izah edilmişdi ki, hüquqi baxımdan o kişi kimi tanınır və buna görə 105
Müdafiə olunan əsaslar _____________________________________ 172. K.B. NHS Pensiya Agentliyinə qarşı (K.B. v. NHS Pensions Agency), İş C-117/01 [2004] ECR I- 541, 7 yanvar 2004. 173. AİHM, Kristin Qudvin Birləşmiş Krallığa qarşı (Christine Goodwin v. UK) [GC] (No. 28957/95), 11 iyul 2002. 174. AƏM, Riçards İş və Pensiya məsələləri üçzrə Dövlət Katibliyinə qarşı (Richards v. Secretary of State for Work and Pensions), İş C-423/04 [2006] ECR I-3585,27 aprel 2006. də o, 65 yaşına çatana kimi Dövlət pensiyası üçün müraciət edə bilməz. AƏM müəyyən etdi ki, bu şəxsin cinsini dəyişdirməsinə əsaslanan qeyri-bərabər rəftar idi və buna görə də sosial təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı kişi və qadınlara münasibətdə bərabər rəftar prin- sipinin tətbiqi haqqında Direktivin 4(1)-ci Maddəsinə zidd olan ayrı- seçkilik hesab olundu. 175 AİHM hələ, gender mənsubiyyətinin qorunan əsaslardan biri kimi 14-cü Maddə ilə əhatə olunub-olunmadığı barədə qərar qəbul etməli və bunun yalnız ‘transseksuallara’ aid olduğunu, yoxsa gender mənsubiyyətinin daha geniş təfsir olunduğunu da müəyyən etməlidir. Bu o demək deyil ki, məhkəmə hələ ümumiyyətlə gender mənsubiyyəti məsələsi ilə məşğul olmayıb. Belə ki, AİHM müəyyən etmişdir ki, cinsi oriyentasiya kimi gender mənsubiyyəti də fərdin şəxsi həyatının sahəsinin bir hissəsini təşkil edir və bu səbəbdən də hökumətin müdaxiləsindən azad olmalıdır. Misal: Christine Goodwin Birləşmiş Krallığa qarşı və I. Birləşmiş Krallığa qarşı işləri oxşar faktlarla bağlı idi. 176
Hər ikisi kişidən-qadına cinsdəyişmə üçün cərrahi əməliyyat etdirmiş ərizəçilər şikayət etmişdilər ki, hökumət cinslərini göstərmək üçün onların doğum haqqında şəhadətnamələrinə dəyişiklik edilməsinə icazə verməkdən imtina edir. Başqa sənədlərin və ərizəçilərin adlarının dəyişdiril- məsinin mümkün olmasına baxmayaraq, doğum haqqında şəhadətnamələr hələ də, iş sahəsi və ya təqaüd kimi cinsin hüquqi baxımdan uyğun olduğu məsələlərlə bağlı müəyyən məqsədlər üçün istifadə olunurdu və bu da o demək idi ki, ərizəçilər hüquqla tanınan cinslərini bildirmək məcburiyyəti qarşısında qalanda xəcalət çəkir və alçaldılırdılar. AİHM (keçmiş presedent hüququna qarşı çıxaraq) qərara gəldi ki, bu şəxsi həyata hörmət hüququ və 12-ci Maddə ilə müəyyən olunan evlənmək hüququnun pozuntusudur, lakin 14-cü Maddənin də pozulub pozulmadığına baxmadı. Misal: Van Kück işində cinsinin dəyişdirilməsi üçün cərrahi əməliyyat etdirmiş və hormonal müalicə götürmüş ərizəçiyə özəl sığorta şirkəti 106 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı _____________________________________ 175. Şuranın sosial təhlükəsizlik məsələlərində kişi və qadınlara bərabər münasibət prinsipinin proqres- siv tətbiqi haqqında 79/7/EEC saylı 19 dekabr 1978-ci il tarixli Direktivi, OJ 1979 L 6, p. 24. 176. AİHM, Kristin Qudvin Birləşmiş Krallığa qarşı (Christine Goodwin v. UK) [GC] (No. 28957/95), 11 iyul 2002; AİHM, İ Birləşmiş Krallığa qarşı (I. v. UK) [GC] (No. 25680/94), 11 iyul 2002. oxşar olaraq, AİHM, L Litvaya qarşı (L. v. Lithuania) (No. 27527/03), 11 sentyabr 2007 tərəfindən bu əməliyyatların xərclərinin əvəzinin ödənilməsindən imtina olunmuşdu. 177 Ərizəçinin sığorta şirkətinə qarşı iddiasına baxan Almaniya Apelyasiya Məhkəməsi müəyyən etdi ki, tibbi prosedurlar razılaşma ilə tələb olunduğu kimi ‘zəruri’ olmayıb və buna görə də ərizəçi çəkdiyi xərclərin əvəzinin ödənilməsi hüququna malik olmayıb. AİHM müəyyən etdi ki, gender mənsubiyyətinin xarakterini və əvvəlki vəziyyətə qayıtmağın mümkün olmadığı tibbi prosedurlardan keçmək barədə verilən qərarın ağırlığını nəzərə alsaq, milli məhkəmənin yanaşması ərizəçinin təkcə ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnu təmin edə bilmədiyindən AİHK-in 6-cı Maddəsini pozmayıb, həm də AİHK-in 8-ci Maddəsi ilə müəyyən olunan şəxsi həyata hörmət hüququnu pozub. Bununla belə, mahiyyətcə eyni faktlardan söhbət getdiyindən, AİHM 14-cü Maddə ilə uyğunluq məsələsinə baxmadı. Ümumiyyətlə danışsaq, məlum olur ki, ‘gender mənsubiyyəti’ məsələsi ilə bağlı qanunvericilik həm Avropa və həm də milli səviyyədə əhəmiyyətli dərəcədə aydınlıq gətirilməsini tələb edir. Bu sahədə mövcud olan milli qa- nunvericilik haqqında aparılan son araşdırmalar bu sahədə Avropada vahid yanaşmanın olmadığını göstərir və Dövlətlər ‘gender mənsubiyyəti’ ilə cinsi oriyentasiyanın bir hissəsi kimi və ‘cinsi ayrı-seçkiliyin’ bir hissəsi kimi məşğul olan iki qrupa bölünür. 178 Təqaüd yaşı ilə bağlı cinsi əsasla fərqli rəftar haqqında bir sıra işlər göstərir ki, AİHM Dövlətə fiskal və sosial siyasət məsələləri üzrə geniş qiymətləndirmə sərbəstliyi verəcək. 179 Misal: Stec və Başqaları Birləşmiş Krallığa qarşı işində ərizəçilər şikayət etmişdilər ki, kişilər və qadınlar üçün nəzərdə tutulan fərqli pensiya yaşlarının nəticəsi olaraq, pensiya yaşına uyğun olaraq müəyyənləşdirilən müavinətin dəyişməsinə görə onların hər biri 107
Müdafiə olunan əsaslar _____________________________________ 177. AİHM, Van Kück Almaniyaya qarşı (Van Kück v. Germany) (No. 35968/97), 12 iyun 2003. 178. FRA, Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Orientation in the EU Member States: Part I – Legal Analysis (Vienna, FRA, 2009), pp. 129-144; Commissioner for Human Rights, Human Rights and Gender Identity (Issue Paper by Thomas Hammarberg, CoE Commissioner for Human Rights, Strasbourg, 29 July 2009), CommDH/IssuePaper(2009)2. 179. Bu işlər həmçinin fərqli münasibətin əsaslandırılması ilə bağlı faydalı müzakirə təmin edir və beləliklə də bu Vəsaitin əvvəlində əsaslandırılma ilə bağlı müzakirənin genişləndirilməsi üçün bu konsepsiyanın daha ətraflı izah olunması üçün şərait yaradır. əlverişsiz vəziyyətə düşüb. 180
AİHM müəyyən etdi ki, prinsipcə cins əsasında ayrı-seçkiliyə yalnız o halda haqq qazandırmaq olar ki, ‘çox ciddi səbəblər’ mövcud olsun. Lakin, iqtisadi və sosial strategiya tədbirlərinə gəldikdə AİHK-a əsasən Dövlətə geniş sərbəstlik verilir ... Çünki, dövlət cəmiyyət və onun ehtiyacları haqqında birbaşa biliyə malik olduğundan, milli məhkəmələr nəyin sosial və iqtisadi səbəblərlə ictimai maraqlara xidmət etdiyini beynəlxalq hakimlərdən daha yaxşı bilir və Məhkəmə ümumilikdə qanunvericinin siyasət seçiminə hörmətlə yanaşır ... yalnız bir şərtlə ki, həmin siyasət açıq- aşkar əsassız olmasın. AİHM müəyyən etdi ki, mənşə etibarilə fərqli pensiya yaşları əslində ‘xüsusi tədbirlər’in bir formasıdır, çünki onlar, qadınların onları müstəqil gəlirdən məhrum edən evdəki ənənəvi rolları ilə əlaqədar olaraq məruz qala biləcəyi maliyyə çətinliyini aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulub. Müəyyən olundu ki, hökumət kişi və qadınların pensiya yaşlarının tədricən bərabərləşdirilməsinə başlayıb və hökumət bunu bir neçə il ərzində etməyi seçməklə və ya dəyişiklikləri tezliklə tətbiq etməməklə mülahizə sərbəstliyi çərçivəsindən kənara çıxmayıb. 181 Oxşar yanaşma işə götürməklə əlaqədar daha geniş mülahizələrlə əsaslandırılan fərqli yanaşma ilə bağlı işlər üzrə AƏM-in verdiyi qərarlarda da sərgilənmişdir. Misal: Schnorbus işində Hessenin Ədliyyə Nazirliyinin məcburi hərbi və ya mülki xidməti başa vurmuş kişi namizədlərə praktiki hüquqi təqlimlər üçün üstünlük verilməsi təcrübəsi dolayısı ilə cinsi əsasda ayrı-seçkilik kimi müəyyən olunmuşdu. 182 Bununla belə, AƏM müəyyən etdi ki, həmin təcrübə obyektiv şəkildə əsaslandırılmışdı, çünki, kişi cinsindən olan müraciətçilərin karyeralarında hərbi xidmətlə əlaqədar yaranan ləngimənin təsirinin aradan qaldırılması məqsədini daşıyırdı. Misal: Megner və Scheffel işi kiçik (həftədə on beş saatdan az) və 108
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı _____________________________________ 180. AİHM, Stek və Başqaları Birləşmiş Krallığa qarşı (Stec and Others v. UK) [GC] (Nos. 65731/01 və 65900/01), 12 aprel 2006. 181. Eynilə bax: AİHM, Barrou Birləşmiş Krallığa qarşı (Barrow v. UK) (No. 42735/02), 22 avqust 2006, paras. 20-24, 37; AİHM, Pearson v. UK (No. 8374/03), 22 avqust 2006, paras. 12-13, 25; AİHM, Valker Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|