Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı

4.4. Əlillik

Nə AİHK-da, nə də Bərabər Məşğulluq haqqında Direktivdə əlilliyin anlayışı

yoxdur.  AƏM-in  rolunun  xarakteri  səbəbindən  əlilliyi  müəyyən  edən

göstəricilər çox vaxt milli məhkəmələr tərəfindən müəyyən olunur və AƏM

tərəfindən baxılan mübahisələrin faktiki hallarının bir hissəsi kimi təqdim

olunur. Bununla belə, AƏM-nin öz presedent hüququnda əlilliyin müəyyən

olunması ilə bağlı məhdud da olsa bələdçi olmaq imkanı olub.

Misal:  Chacón  Navas

192

işində, AƏM-in  əlillik  zəminində  ayrı-seç-

kiliyin ümumi anlayışını vermək imkanı olub və o göstərib ki, “əlillik”

termininin  Aİ  üçün  vahid  bir  anlayışı  olmalıdır.  AƏM  göstərib  ki,

Bərabər Məşğulluq haqqında Direktivin məqsədləri baxımından əlillik

dedikdə ‘fiziki, ruhi və ya psixoloji qüsurlar nəticəsində meydana gələn

və şəxsin peşə həyatında iştirakına mane olan məhdudiyyət’ başa

düşülür və ‘bu halın uzun müddət davam edəcəyi yəqin edilir’. Bu

anlayışın Chacón Navas işinə tətbiq olunması ilə müəyyən olundu ki,

ərizəçi səkkiz ay ərzində xəstə olduğundan işə çıxmamasına görə

işdən  kənarlaşdırıldıqdan  sonra  əlilliyə  görə  ayrı-seçkiliyə  məruz

qaldığını iddia edərək İspaniya məhkəmələrinə müraciət edərkən əlil

olmayıb.  AƏM  aydınlaşdırdı  ki,  xəstəlik  və  əlillik  arasında  fərq

qoyulmalıdır,  və  xəstəliyə  görə  ayrı-seçkilik  kontekstində  müdafiə

təminatı yoxdur.

113

Müdafiə olunan əsaslar

_____________________________________

192. AƏM, Chacón Navas v. Eurest Colectividades SA, İş C-13/05 [2006] ECR I-6467, 11 iyul 2006.

---

1-ci  Fəsildə  müzakirə  olunduğu  kimi,  Aİ

Əlillərin Hüquqları haqqında 2006-cı il BMT

Konvensiyasının  (UN  CRPD)  tərəfidir  və

nəticə  etibarilə  AƏM  həm  Konvensiyanın

özünü, həm də Konvensiyanın monitorinqi

və təfsiri ilə məşğul olan Əlillərin Hüquqları

haqqında Komitənin verdiyi təfsirləri rəhbər

tutur.

193

UN CRPD-nin tərəfi olduqdan sonra AB və

onun təsisatları (və AB hüququnun təfsiri və

tətbiqi zamanı AB-nin Üzv Dövlətləri) ‘əlillik’ anlayışını təfsir edərkən bu

geniş və əhatəli yanaşmanı əsas götürməlidir.

Açıq şəkildə AİHK-da sadalanan əsaslar arasında göstərilməsə də, əlillik

AİHM tərəfindən 14-cü Maddə ilə müəyyən olunan ‘digər’ əsaslara daxil

edilmiş kimi təfsir olunub.

Misal: Glor Isveçrəyə qarşı işində AİHM müəyyən etdi ki, diabetik olan

ərizəçi, milli qanunvericiliyin bunu ‘kiçik’ əlillik hesab etməsinə bax-

mayaraq, əlil hesab oluna bilərdi.

194

Ərizəçi hərbi xidmətini başa vura

bilməməyini kompensasiya etmək üçün vergi ödəməli idi ki, bu vergi

də bütün hərbi xidmətə yararlı olanlar tərəfindən ödənilməli idi. Bu

vergi  öhdəliyindən  azad  olmaq  üçün  şəxs  ya  40%  (bir  ətrafın

olmamasına ekvivalent) səviyyəsində əlil olmalı, ya da şəxs əqidəsi

ilə əlaqədar hərbi xidmətdən imtina etməli idi. Əqidəsinə görə hərbi

xidmətdən  imtina  edənlər  ‘mülki  xidmət’  çəkməli  idilər.  Ərizəçinin

əlilliyi elə idi ki, o, orduda xidmət etmək üçün yararsız idi. Lakin, əlillik

onun həmin vergidən azad olunması üçün milli qanunvericiliklə tələb

olunan həddə çatmırdı. O, ‘mülki xidmət’ etməyi təklif etmişdi, lakin

onun bu təklifi rədd edildi. AİHM müəyyən etdi ki, Dövlət ərizəçiyə

hərbi  xidmətini  etibarlı  bir  əsas  olmadan  tamamlaya  bilməmiş

şəxslərə göstərdiyi münasibəti göstərib. Bu da ayrı-seçkilik yaradırdı,

çünki ərizəçi (hərbi xidmətə yararsız olsa da mülki xidmət çəkmək

istədiyindən) özünün fərqli vəziyyətdə olduğuna inanırdı və buna görə

də Dövlət onu mövcud qaydalardan istisna etməli idi.

114

Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı

Əlillərin Hüquqları haqqında

BMT Konvensiyasının 1-ci

Maddəsi: ‘Əlillərə - müxtəlif

maneələrlə qarşılıqlı təsir

zamanı onların digərləri ilə

bərabər səviyyədə cəmiyyətin

həyatında tam və səmərəli

iştirakına mane olan sabit fiziki,

psixi, əqli və ya hissiyyat

pozuntuları olan insanlar aiddir.

_____________________________________

193. UN Doc. A/RES/61/611, 13 December 2006.

194. ECtHR, Glor  v. Switzerland (No. 13444/04), 30 April 2009.

---

AİHK əsasında müdafiə olunan digər əsaslar kimi bu işlərə də təkcə sub-

stantiv hüquqlar əsasında deyil, daha çox substantibv hüquqların və ayrı-

seçkiliyi qadağan edən 14-cü Maddənin məcmusu əsasında baxılır.

Misal: Price Birləşmiş Krallığa qarşı işində ərizəçi yeddi günlük həbs

cəzasına məhkum edilmişdi. Ərizəçi xanım onda anasının hamiləlik

vaxtı  talidomid  (thalidomide)  qəbul  etməsi  nəticəsində  yaranmış

ətrafların olmaması və ya əhəmiyyətli dərəcədə qısa olması və böyrək

çatışmazlığı  kimi  fiziki  qüsurlardan  əziyyət  çəkirdi.

195

Nəticədə  o,

hərəkət etmək üçün əlil arabasından istifadə edirdi, tualetə getmək

və yuyunmaq üçün köməyə möhtac idi və xüsusi yatmaq şəraitinə

ehtiyac  duyurdu.  Həbsdə  keçirdiyi  ilk  gecədə  o,  elə  bir  kameraya

salınmışdı ki, orada fiziki qüsurları olan şəxslər üçün şərait yox idi və

buna görə də yata bilməmiş, kəskin ağrılar keçirmiş və bədən tem-

peraturu aşağı düşmüşdü (hipotermiya).

Çəzaçəkmə müəssisəsinə köçürülərkən o, bir az uyğunlaşa biləcəyi

xəstəxana bölməsinə yerləşdirildi, lakin orada da eyni problemlərlə

üzləşdi. Onun öz gücünü itirmiş elektrik əlil arabasını dəyişməsinə də

icazə verilməmişdi. AİHM müəyyən etdi ki, ərizəçi 3-cü Maddənin

pozulması ilə alçaldıcı rəftara məruz qalmışdır. Bu işdə 14-cü Maddə

əsasında AİHK ilə müəyyən olunan substantiv hüquqlardan biri üzrə

ayrı-seçkilik məsələsi qaldırılmadı.

Misal: Pretty Birləşmiş Krallığa qarşı işində, degenerativ xəstəlikdən

əziyyət  çəkən  ərizəçi  hökumətdən  təminat  almaq  istəyirdi  ki,

gələcəkdə  nə  vaxtsa  onun  vəziyyəti  onun  ozünün  bunu  etməsinə

imkan  vermədikdə  onun  intihar  etməsinə  cinayət  məsuliyyəti

müəyyən edilmədən kömək edilə bilsin.

196

Milli qanunvericiliyə əsasən

intihara kömək etmək özü-özlüyündə, adamöldürmə kimi bir cinayət

əməli idi. Digər məsələlərlə yanaşı, ərizəçi iddia etdi ki, onun (8-ci

Maddə ilə müəyyən olunan) şəxsi həyat hüququ kontekstində müdafiə

olunan,  öz  bədəni  ilə  bağlı  qərar  vermək  hüququ  ayrı-seçkilik

formasında pozulub, çünki Dövlətin intihara köməyi vahid qaydada

qadağan etməsi fəaliyyət qabiliyyətini itirmiş və buna görə də intihar

edə bilməyən şəxlərə qarşı qeyri-mütənasib mənfi təsir edirdi. AİHM 

115

Müdafiə olunan əsaslar

_____________________________________

195. AİHM, Prays Birləşmiş Krallığa qarşı (Price  v. UK) (No. 33394/96), 10 iyul 2001.

196. ECtHR, Pretty v. UK (No. 2346/02), 29 April 2002.

---

müəyyən etdi ki, fiziki olaraq özünə qəsd etmək iqtidarında olan və ol-

mayan  şəxslər  arasında  fərq  qoyulmasının  rədd  edilməsi  onunla

əsaslandırılırdı  ki,  qanundan  istisnaların  müəyyən  olunması

təcrübədə sui-istifadə hallarına imkan verər və yaşamaq hüququnun

müdafiəsinə xələl gətirərdi.