Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı

4.6. İrq, etnik mənsubiyyət, rəng və milli azlığa

mənsubiyyət

Əsas kimi ‘İrqi və etnik mənşə’nin genişliyi Aİ və AİHM-nin yanaşmaları

baxımından fərqlənir. Fərq ondadır ki, İrqi Bərabərlik haqqında Direktiv

‘milliyyət’i irq və ya etnik mənsubiyyət konsepsiyasından açıq şəkildə is-

tisna edir. AİHK ‘milliyyət’ və ‘milli mənşə’ anlayışlarına ayrıca bir əsas kimi

yanaşsa  da,  aşağıda  müzakirə  olunan  presedent  hüququ  göstərir  ki,

117

Müdafiə olunan əsaslar

_____________________________________

199. AİHM, T Birləşmiş Krallığa qarşı (T. v. UK) [GC] (No. 24724/94), 16 dekabr 1999; V. v. UK [GC] (No.

24888/94), 16 dekabr 1999.

200. AİHM, D.G. İrlandiyaya qarşı (D.G. v. Ireland) (No. 39474/98), 16 may 2002; AİHM, Bouamar

Belçikaya qarşı (Bouamar v. Belgium) (No. 9106/80), 29 fevral 1988.

---

milliyyət etnik mənsubiyyətin konstitutiv elementi kimi başa düşülə bilər.

Bu ona görə deyil ki, Aİ hüququnda milliyyət zəminində ayrı-seçkiliyə icazə

verilir, bu ona görədir ki Aİ hüququ elə inkişaf etmişdir ki, milli zəmində ayrı-

seçkilik  şəxslərin  hərəkət  azadlığı  hüququ  kontekstində  nizamlanır.

Milliyyəti açıq şəkildə istisna etməkdən əlavə, İrqi Bərabərlik haqqında Di-

rektiv özü-özlüyündə ‘irqi və ya etnik mənşə’ anlayışını da vermir. İrqi və

etnik  mənşənin  necə  başa  düşülməli  olması  haqqında  bir  sıra  başqa

sənədlər  də  mövcuddur.  Nə  ‘rəng’,  nə  də  milli  azlığa  məxsusluq  İrqi

Bərabərlik haqqında Direktivdə sadalanmasa da, AİHK-da ayrıca əsaslar

kimi  sadalanırlar.  Bu  terminlər  irq  və/və  ya  etnik  mənsubiyyət

anlayışlarından ayrılmazdır və buna görə də burada da nəzərə alınacaqdır.

Aİ  Şurasının  irqçilik  və  ksenofobiyaya  qarşı  cinayət  hüququ  əsasında

mübarizə haqqında Çərçivə direktivinin irqçilik və ksenofobiyaya verdiyi

anlayış ‘irqinə, rənginə, dininə, törəmə və ya milli və ya etnik mənşəyinə’

görə hansısa qruplara qarşı yönəlmiş zorakılıq və ya nifrəti ehtiva edir.

Avropa Şurasının İrqçilik və Dözümsüzlüyə qarşı Komissiyası (ECRİ) da

‘irqi ayrı-seçkiliyə’ geniş anlayış vermişdir ki, bu anlayış da özündə ‘irq,

rəng, dil, din, milliyyət və ya milli və ya etnik mənşə’ kimi əsasları ehtiva

edir.

201

Oxşar şəkildə, İrqi Ayrı-seçkiliyin Ləğv olunması haqqında (AB-nin

və Avropa Şurasının bütün Üzv Dövlətlərinin qoşulmuş olduğu) 1966-cı il

BMT Konvensiyasının 1-ci Maddəsi ilə də irqi ayrı-seçkiliyə verilən anlayış

‘irq, rəng, törəmə və ya milli və ya etnik mənşə’ kimi əsasları özündə ehtiva

edir.

202

Konvensiyanın təfsiri və ona əməl olunmasının monitorinqinə məsul

olan  İrqi  Ayrı-seçkiliyin  Ləğv  olunması  haqqında  Komitə  (CERD)  də

bildirmişdir ki, əksi sübut olunmayınca, bir fərdin hansısa bir irqi və ya etnik

qrupa məxsus olub-olmadığının müəyyənləşdirilməsi ‘sözügedən şəxsin

öz mənsubiyyətini necə müəyyən etməsinə əsasən həyata keçirilməlidir’.

203

Bu Dövlətin tanımadığı hər hansı etnik qrupları da müdafiədən kənarda

saxlamasının qarşısını alır.

Aİ  hüququnun  dil,  rəng  və  ya  mənşə  kimi  əsasları  açıq  şəkildə

118

Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı

_____________________________________

201. ECRI, İrqçilik və İrqi Ayrı-seçkiliyə qarşı Mübarizə üçün Milli Qanunvericilik haqqında 7 Saylı

Ümumi Tövsiyyə (General Policy Recommendation No. 7 on National Legislation to Combat Racism and

Racial Discrimination), CRI(2003)8, 13 dekabr 2002-ci ildə qəbul olunmuşdur, bəndlər. 1(b) and (c).

202. 660 UNTS 195.

203. CERD, ‘ Konvensiyanın 1-ci Maddəsinin, 1 və 4-cü bəndlərinin tətbiqi ilə bağlı VIII Ümumi Tövsiyyə’

(‘General Recommendation VIII concerning  the interpretation and application of Article 1, paragraphs 1

and 4 of the Convention’).

---

sadalamamasına baxmayaraq, bu o demək deyil ki, bu xüsusiyyətlər irq

və ya etnik mənsubiyyətin hissəsi kimi müdafiə oluna bilməz, çünki dil, rəng

və mənşə təbii olaraq irq və etnik mənsubiyyətə bağlıdır. Bu həm də o

deməkdir ki, milliyyəti təşkil edən faktorlar da irq və etnik mənsubiyyətə də

uyğun olduqca, bu əsas da müvafiq hallarda həmin əsaslara aiddir.

Bərabər Məşğulluq haqqında Direktivə əsasən din ayrıca əsas kimi açıq

şəkildə müdafiə olunur. Lakin, dini ayrı-seçkiliyin iddia olunan qurbanı dini

irqi əsasla da assosiasiya etməkdə maraqlı ola bilər, çünki, hazırda AB

hüququ ilə də müəyyən olunduğu kimi, irqi ayrı-seçkiliyə qarşı müdafiənin

əhatə dairəsi dini ayrı-seçkiliyə qarşı müdafiənin əhatə dairəsindən daha

genişdir. Bu ona görə belədir ki, İrqi Bərabərlik haqqında Direktiv məşğul-

luq, həmçinin mallara və xidmətlərə çatım imkanı ilə bağlı olduğu halda,

Bərabər Məşğulluq haqqında Direktiv yalnız məşğulluqla əlaqədardır.

İrq və etnik mənsubiyyət konsepsiyalarını izah edərkən AİHM müəyyən

etmişdir ki, dil, din, milliyyət və mədəniyyət irqdən ayrılmaz ola bilər. Timi-

shev  işində  Çeçen  mənşəli  ərizəçinin  nəzarət  keçid  məntəqəsindən

keçməsinə icazə verilməmişdi, çünki gözətçilərə Çeçen mənşəli şəxslərin

girişinə  imkan  verməmək  göstərişi  verilmişdi.  AİHM  bununla  əlaqədar

aşağıdakı izahı vermişdir: