Az Book Library Filosof Fikri

rəsmilərinə də pulu şəxsən ödəyibmiş.
Yetimxananın tikintisi üç il çəkdi. Artıq səkkiz yaşım tamam olmuşdu.
Xatırlayıram, uşaq evinin açılışından əvvəlki gün Baba məni Kabildən bir neçə
kilometr şimalda Qarğa gölünə apardı. O, Həsəni də aparmaq istəyirdi, amma mən
yalandan dedim ki, Həsənin işi var. Babanın tam olaraq, sadəcə, özümə məxsus ol-
masını istəyirdim. Tək bu da deyildi. Bir dəfə Qarğa gölündə Həsənlə mən çaya daş
atırdıq. Həsən daşını çayda səkkiz dəfə səkdirə bilmişdi, məndə isə ən çoxu beş
dəfə alınmışdı. Baba da bizə baxırdı və sonda Həsənin kürəyini şappıldadıb, hətta
qolunu onun çiyninə də salmışdı.
İkimiz – sadəcə, Baba və mən, çayın qırağındakı piknik masasının kənarında
oturub qaynanmış yumurta ilə köftə sendviçləri – lavaş içində kotlet və turşu
dürməyi yedik. Su gömgöy idi və günəşin şüaları şüşə kimi təmiz üzündə bərq
vururdu. Cümələri gölün qırağı günəşli günü təbiətin qoynunda keçirmək
istəyənlərlə dolu olardı. Amma bu gün cümə deyildi, odur ki, Baba ilə mən və bir
cüt uzunsaç, saqqallı turistdən başqa heç kim yox idi. Belələrini “hippi” deyə
çağırardılar. Onlar, əllərində tilov dokda oturub ayaqlarını suya sallamışdılar. Mən
Babadan onların saçlarını niyə uzatdığını soruşdum, o isə cavab əvəzinə mızıldandı.
Əlində bir dəstə əlyazmanı vərəqləyir, orda-burda karandaşla qeydlər edir, sabah
söyləyəcəyi nitqi hazırlayırdı. Əlimdəki yumurtanı dişləyib, Babadan soruşdum ki,
məktəbimizdə oxuyan bir oğlanın dediyi düzdürmü – doğrudanmı adam yumurta
qabığını udsa onu işəməli olacaq? Baba yenə də dodaqaltı mızıldandı.
Mən sendviçdən bir dişləm götürdüm. Sarısaç turistlərdən biri ucadan gülüb,
yanındakının kürəyinə vurdu. Uzaqda, gölün o biri tərəfində bir yük maşını ağır-ağır
təpənin üzərinə qalxan yola dönürdü. Günəş şüaları maşının yan güzgülərində əks
olunub göz qamaşdırırdı.
– Deyəsən, məndə şiş var, – dedim. – Xərçəng.
Baba mehin xışıldatdığı kağızlardan ayrılıb, başını qaldırdı. Dedi ki, mən qazlı
suyu özüm də götürə bilərəm, maşının yük yerindəymiş, axtarsam, taparammış.
Ertəsi gün uşaq evinin qarşısındakı mərasimə o qədər adam gəlmişdi ki,
içəridən çıxarılan oturacaqlar gələnlərə çatmadı. Çox adam açılış mərasimini ayaq
üstə seyr etməli oldu. Hava küləkli idi. Mən yeni binanın əsas girişinin yanında kiçik
səhnədə Babanın arxasında oturmuşdum. Babanın əynində yaşıl kostyum, başında
qaragül papaq var idi. Nitqinin ortasında külək Babanın papağını atdı. Hamı
gülüşdü. O, işarə elədi ki, papağını saxlayım. Çox məmnun idim, çünki belə hamı
onun mənim atam, mənim Babam olduğunu görürdü. O yenidən mikrofonu

götürüb, binanın papaqdan daha səbatlı olacağına ümid etdiyini dedi. Hamı yenə
də gülüşdü. Baba nitqini başa vuranda adamlar ayağa qalxıb, onu alqışlamağa
başladı. Alqışların ard-arası kəsilmirdi. Sonra adamlar yaxınlaşıb onun əlini sıxırdı.
Bəziləri saçımı sığallayıb, mənim də əlimi sıxırdılar. Ürəyim Babama, özümüzə görə
fəxrlə dolu idi.
Amma Babanın uğurlarına baxmayaraq, adamlar hər zaman onun
təşəbbüslərini şübhə ilə qarşılayırdı. Babama demişdilər ki, biznes onun qanında
deyil və o, atası kimi hüquqşünas olmalıdır. Baba isə onların yanıldığını sübut edib,
nəinki öz biznesini qurdu, hətta Kabilin ən varlı tacirlərindən biri olmağı bacardı.
Baba və Rəhim Xan müdhiş gəlir gətirən xalça ixracı işi, iki aptek və restoranda
şərik idilər.
Adamlar Babanın əsil-nəsilli bir qızla evlənəcəyinə də şübhə edirmiş, axı o
zadəgan nəslindən deyildi. Baba isə anamla – yüksək təhsilli, Kabilin ən möhtərəm,
gözəl və istedadlı xanımlarından biri sayılan Sofiya Əkrəmi ilə evləndi.
Universitetdə klassik Fars ədəbiyyatından dərs deməkdən əlavə anamın bir əsas
məziyyəti də vardı – o, əsilzadə idi. Atam onu “mənim şahzadəm” çağırmaqla
bədxahlarını cırnatmağı çox sevərdi.
Babanın ətrafında nə vardısa, onun istəyinə, zövqünə uyğun idi. Hər şey və hər
kəs. Bir məndən başqa. Əlbəttə, problem onda idi ki, Baba dünyanı ağ və qara
rənglərdə görürdü. Və o, nəyin ağ, nəyin qara olacağına şəxsən qərar verməyə
alışmışdı. Bu cür yaşayan adamları qorxmadan sevmək mümkün deyil. Bəlkə, həm
də bir az nifrət etmədən...
Beşinci sinifdə bizə İslamdan dərs deyən molla müəllimimiz vardı. Molla
Fətiullah Xan kötüyə bənzər qaməti, üzündə çoxlu çopur izləri və kobud səsi olan
balacaboy kişi idi. O bizə zəkatın faydası və həccin vacibliyindən danışar, gündə beş
yol namaz qılmanın dolaşıq qaydalarını izah edər və Qurandan ayələri əzbər-
lədərdi. Bu ayələrdəki sözlərin mənasını heç zaman anlatmasa da, yonulmuş iydə
çubuqlarının köməyi ilə bizə başa salardı ki, biz bu ərəb sözlərini doğru tələffüz
etməliyik, yoxsa Allah səsimizi yaxşı eşitməz. Bir gün o dedi ki, İslama görə, içki ağır
günahdır və içki içənlər Qiyamət günündə ilahi məhkəmə qarşısında öz gü-
nahlarına görə cavab verməli olacaqlar. O vaxtlar içki içmək Kabildə yayğın, adi iş
idi. Heç kimi sərxoş olduğuna görə şallaqlamazdılar, amma içki içən əfqanlar
ehtiram naminə bunu açıq, cəmiyyət içində etməzdilər. Adamlar şotland viskisini
“dərman” kimi, xüsusi “aptek”lərdən, qəhvəyi kağız torbalara bükülü şəkildə alar-
dılar. Onlar bu torbaları kənar baxışlardan gizlədərək dükandan çıxarar, amma
bəzən bu yerlərdə nəyin alverinin getdiyindən xəbərdar olanların mübhəm, qınaq
dolu baxışlarına tuş gələrdilər.
Yuxarıdakı kabinetdə – qəlyan otağında olanda mən ona Molla Fətiullah Xanın
bizə dərsdə dediklərini Babaya söylədim. Otağın küncündə quraşdırdığı bardan
özünə viski süzürdü. Dediklərimə qulaq asdı, başını buladı və içkisindən bir qurtum
aldı. Sonra özünü dəri üzlüklü divana basdı, stəkanını kənara qoydu və məni dizinin

üstünə oturtdu. Babanın dizləri üstə oturmaq iki yoğun ağac budağı üstündə
oturmaq kimi idi. O dərindən nəfəs aldı, burnundan buraxdığı havanın fısıltı ilə
bığlarının arasından keçməsini gözləmək sonsuzluq kimi gəldi mənə. Həmin an
içimdə baş qaldıran istəyin nə olduğuna qərar verə bilmirdim – onu qucaqlamaq,
yoxsa ölümünə qorxduğum üçün dizlərindən düşüb, qaçıb getmək istəyirdim?
– Baxıram, məktəbdə öyrədilənlərlə həyat dərslərini qarışıq salmısan, – deyə,
atam qalın səsi ilə yavaşca sözə başladı.
– Amma onun dediyi doğrudursa, belə çıxır ki, sən günah işlədirsən, Baba?
– Hmm... – Baba buz parçasını dişləri arasında şaqqıltı ilə sındırdı. – Bilmək
istəyirsən, sənin atan günah haqqında nə düşünür?
– Bəli.
– Onda mən sənə deyərəm, – Baba dedi. – Amma əvvəl bir şeyi anlamalısan.
Və bunu indi birdəfəlik anla, Əmir: sən bu saqqallı axmaqlardan heç vaxt dəyərli bir
şey öyrənməyəcəksən.
– Molla Fətiullah Xanı deyirsən?
Baba cavab əvəzinə stəkanı havada oynatdı. Stəkanın içindəki buzlar
şaqqıldadı.
– Mən onların hamısını nəzərdə tuturam. Sıçım o özündənrazı meymunların
hamısının saqqalına.
Məni gülmək tutdu. Babanın özündənrazı, ya başqa, hər hansı bir meymunun
saqqalına sıçmasını təsəvvür etmək çox gülməli idi.
– Onlar təsbeh oynatmaqdan və anlamadıqları dildə yazılmış kitabdan sitat
gətirməkdən başqa bir şey bilmirlər. – Baba viskidən bir qurtum da aldı. –
Əfqanıstan onların əlinə keçsə, Allah dadımıza çatsın.
– Amma Molla Fətiullah Xan yaxşı adama oxşayır.
Gülüş məni hələ də boğsa da, bunu deyə bildim.
– Çingiz Xan da elə idi, – Baba dedi. – Nə isə, bu barədə kifayətdir. Sən günah
haqqında soruşdun, mən də sənə bu barədə demək istəyirəm. Qulaq asırsan
mənə?
– Bəli, – deyib, təsəvvürümdə hələ də canlanan saqqalı nəcisli meymun
obrazına gülməmək üçün dodaqlarımı bir-birinə daha bərk sıxdım. Amma boğmağa
çalışdığım pıqqıltı burnumdan xorultu səsi ilə çıxdı. Bu məni yenə güldürdü.
Babanın gözlərimə dikilən daş baxışı gülüşümü dodaqlarımda dondurdu. Daha
gülmürdüm.
– Səninlə kişi kimi danışmaq istəyirəm. Necə bilirsən, bir dəfə buna
qabiliyyətin çatar?
– Bəli Babacan, – deyə mızıldandım. İlk dəfə deyildi, amma Babanın məni cəmi
bir neçə sözlə sındırma qabiliyyətinə yenə də heyrət etməyə bilmədim. Bu, ən
yaxşı anlardan biri idi – Baba mənimlə nadir hallarda danışardı, o ki qala məni
qucağında oturtsun – bu məqamı boşuna xərcləmək axmaqlıq olardı.

– Yaxşı, – Baba bunu desə də, gözlərində hələ də inamsızlıq vardı. – Bax, molla
nə öyrədir öyrətsin, dünyada sadəcə, bir günah var, bircə dənə. Bu da oğurluqdur.
Bütün başqa günahlar oğurluğun müxtəlif formalarıdır. Başa düşürsən bunu?
– Yox, Babacan. – dedim. O anda onun nə dediyini anlamağı hər şeydən çox
istərdim. Babanı yenidən məyus etmək istəmirdim.
Baba səbirsizliklə bir ah çəkdi. Bu ah da məni iynə kimi sancdı, çünki o heç də
hövsələsiz birisi deyildi. Onun qaranlıq düşənə kimi evə gəlmədiyi, mənim şam ye-
məyimi tək yediyim bütün günlər yadımda idi. Mən Əlidən Babanın harda
olduğunu soruşardım, hərçənd, yaxşı bilirdim ki, o tikinti meydançasında işə
nəzarət edir, göstərişlər verirdi. Bütün bunlara hövsələ lazım deyildi bəs? Tikdirdiyi
uşaq evində yaşayacaq bütün uşaqlara indidən nifrət edirdim – hərdən ürəyimdən
keçirdi ki, onlar da valideynləri ilə birgə öləydilər.
– Sən adam öldürəndə, onun həyatını oğurlayırsan, – Baba dilləndi. –
Arvadının ərli, uşaqlarının isə atalı yaşamaq haqqını oğurlayırsan. Yalan deyəndə
başqasının həqiqət haqqını oğurlayırsan. Kələk gələndə, başqasının ədalət haqqını
oğurlayırsan. Başa düşdün?
Dediklərini anlamışdım. Atamın altı yaşı olanda gecəyarısı evlərinə oğru
girmişdi. Babam – hamının hörmət etdiyi hakim – oğrunun qarşısına çıxmışdı. Oğru
isə onun boğazından bıçaqla vurub yerindəcə öldürmüşdü – Babanın atasını
oğurlamışdı. Şəhər əhli oğrunu ertəsi gün səhər yaxalamışdı; Qunduz bölgəsindən
bir avara imiş. Günorta namazına iki saat qalmış o artıq palıd ağacının budağından
asılmışdı. Bu əhvalatı da mənə Baba yox, Rəhim Xan danışmışdı. Baba haqqında
hər şeyi həmişə başqalarından öyrənməli olurdum.
– Oğurluqdan iyrənc hərəkət yoxdur, Əmir, – Baba sözünə davam etdi. –
Özünə məxsus olmayanı götürən adam, fərqi yoxdur bu başqasının həyatı olsun, ya
bir tikə çörək... Mən o adamın üzünə tüpürərəm. Belə bir adam qarşıma çıxsa,
Allah onun dadına çatsın. Başa düşürsən?
Babanın oğru ilə əlbəyaxa olması fikri məni həm həyəcanlandırdı, həm də
dəhşətli dərəcədə qorxutdu.
– Bəli, Baba, – dedim.
– Əgər orda Allah varsa, mən güman edirəm ki, onun diqqətinə mənim donuz
əti yeməyim və viski içməyimdən daha çox layiq olan məsələlər var. İndi isə düş
görüm. Bu günah haqqında söhbətlər mənim boğazımı qurutdu.
Babanın barda stəkanını doldurmağına baxa-baxa düşündüm ki, görəsən, bir
də nə zaman beləcə, indi danışdığımız kimi danışacağıq? Əslində hiss edirdim ki,
Baba mənə bir az nifrət edir. Niyə də yox? Axı onun sevimli arvadını, gözəl
şahzadəsini mən öldürmüşdüm. Belə deyildimi? Bunun müqabilində gərək mənim
heç olmasa, bir az ona oxşamağa qabiliyyətim çataydı. Amma mən ona
oxşamamışdım. Zərrə qədər də.

MƏKTƏBDƏ biz Şeir Cəngi adlanan oyun – şeir deyişməsi qurardıq. Fars dili
müəllimi bu oyunun aparıcısı idi. Oyunda şagirdlərdən biri şeirdən bir beyt oxuyur,
başqa biri isə 60 saniyə ərzində həmin beytin bitdiyi hərflə başlayan şeir deməli idi.
Sinifdə hamı mənim onların komandasında olmamı arzulayardı, çünki on bir
yaşımın tamamına mən Xəyyamdan, Hafizdən və Ruminin məşhur Məsnəvisindən
onlarla beyti əzbər bilirdim. Bir dəfə mən bütün sinfə qarşı oynayıb udmuşdum.
Həmin gecə sevincək Babaya bu xəbəri verəndə bircə kəlmə eşitdim: “Yaxşı”.
Beləcə, Babanın mənə qarşı biganəliyindən mərhum anamın kitabları arasında
sığınacaq tapırdım. Və əlbəttə ki, Həsən vardı. Mən hər şeyi oxuyurdum – Rumi,
Hafiz, Sədi, Viktor Hüqo, Jül Vern, Mark Tven, Yan Fleminq. Anamın kitablarını –
darıxdırıcı tarix kitablarını demirəm, onlara heç zaman aludə olmadım – romanları
və eposları oxuyub qurtarandan sonra mən gündəlik cibxərcliyimi kitablara
xərcləməyə başladım. Cinema Parkın yanındakı kitab mağazasından həftədə bir
kitab alar və dolabımdakı rəflərdə yer qurtarandan sonra onları karton qutulara
yığardım.
Əlbəttə, şairlə evlənmək bir şeydi, ova getməkdənsə başını şeir kitablarının
içindən çıxarmayan oğulun atası olmaq başqa bir şey... hər halda, məncə, bu,
Babanın planına uyğun deyildi. Əsl kişi şeir oxumaz – şeir yazmasını isə Allah
göstərməsin! Əsl kişi – əsl oğlanlar futbol oynayırlar – necə ki, Baba cavanlığında
oynayardı. İndi də çox həssaslığı vardı bu oyuna. 1970-ci ildə Baba futbol üzrə
dünya çempionatının televiziya translyasiyasına baxmaq üçün uşaq evinin
tikintisinə fasilə verib, təyyarə ilə Tehrana getmişdi. Həmin vaxt hələ Əfqanıstanda
televiziya yox idi. Eyni həvəsi məndə də oyatmaq üçün futbol komandasına
yazdırdı. Mənim oyunum acınacaqlı idi – komandamın üz qarası olmuşdum –
həmişə ya əlverişli pasın qarşısını kəsirdim, ya da bilməyərəkdən açıq yolu
tuturdum. Mən sısqa ayaqlarımı meydançanın o başından bu başına sürütləyir, heç
vaxt mənə atılmayacaq paslar üçün çığır-bağır salırdım. Nə qədər çox çalışsam,
qollarımı əsəb və səbirsizlik içində başımın üstündə yellədərək “mən boşam”,
“mənə atın” deyə nə qədər qışqırsam da, mənə məhəl qoyan olmurdu. Baba isə əl
çəkmirdi. Məlum olanda ki, onun atletik istedadlarının bir zərrəsi də məndə
yoxdur, o, futbolçu atası olmaq ideyasını buraxıb, indi də məni azarkeşə çevirmək
üçün çalışmağa başladı. Heç olmasa bunu bacarmalıydım axı... Mən bacardığım
qədər yalandan maraq göstərməyə çalışdım. Kabilin komandası Qəndəhara qol
vuranda onunla birgə alqışlayır, hakim bizim komandaya penalti təyin edəndə
Baba ilə birgə ona qarğış və söyüş yağdırırdım. Amma Baba marağımın saxta
olduğunu hiss elədi və oğlunun heç zaman nə futbolçu, nə də azarkeş olmayacağı
fikri ilə barışmalı oldu.
Yadımdadır, bir dəfə Baba məni Buzkaşı
5
yarışmasına apardı. Baharın
əvvəlində – Yeni ilin ilk günündə keçirilən Buzkaşı hər zaman Əfqanıstanın milli
xəstəliyi olub, elə indi də elədir. Oyunun qaydası belədir: adətən, zəngin
rəsmilərdən birinin himayədarlıq etdiyi çox mahir bir at minicisi – çapandaz keçi,

yaxud başqa heyvan cəmdəyini qapıb bütün stadion boyu atı dördnala çapmalı, bu
cəmdəyi dairənin sonundakı nöqtəyə gətirib çıxarmalıdır. Bu arada bir dəstə başqa
çapandaz onu izləyir və qamçı, təpik, toxmaq, yumruq zərbələri, bir sözlə, hər
vəchlə cəmdəyi onun əlindən vurub salmağa çalışır. Həmin gün də kütlə yarış
həyəcanında nərildədikcə, at üstündəki yarışçılar onların döyüş hayqırtılarının
sədaları altında, toz dumanının içində cəmdək uğrunda itələşirdilər. At
dırnaqlarının şaqqıltısından torpaq titrəyirdi. Biz stadionun yuxarı sıralarından
yarışı seyr edirdik. Aşağıda, yarışçılar hayqıra-hayqıra bir-birinin üstünə şığıyır,
ildırım sürətilə atları çapır, atların ağzından çıxan köpük havada uçurdu.
Birdən Baba mənə bir nəfəri göstərib dedi.
– Əmir, ordakı adamı görürsən?
O dediyi tərəfə baxdım.
– Bu, Henri Kissincerdir.
– Aha, – dedim. Mən Henri Kissincerin kim olduğunu bilmirdim, soruşmaq
istərdim. Amma o anda mənim diqqətimə dəhşətli bir səhnə hakim kəsilmişdi.
Çapandazlardan biri yəhərindən yıxılıb, bir dəstə atın ayaqları altında qalmışdı.
Biçarənin bədəni havada göyə atılmış kukla kimi fırlanıb, yerə düşdü, çapandazlar
cəmdəklə birlikdə oradan aralanandan sonra bir az da dığırlanıb, dayandı. Qıc
olmuş bədən bir iki dəfə dartındı və nəhayət, hərəkətsizlikdə dondu. Ayaqları
qeyri-təbii şəkildə əyilmişdi, qanından əmələ gələn gölməçə sürətlə quma hopur,
yerində tünd iz buraxırdı.
Ağlamağa başladım.
Evə qayıdanda da bütün yolu ağladım. Babanın əllərinin sükanı necə sıxdığını
indi də xatırlayıram. Mən ağladıqca, o sükanı sıxır, buraxırdı. Hər şey bir yana,
atamın sükut içində maşını sürərkən sifətindəki ikrah ifadəsini gizlətmək üçün
göstərdiyi rəşadətli səyləri heç zaman unutmayacağam.
Həmin gecə, kabinetin yanından keçərkən, onun Rəhim Xanla söhbətini
eşitdim. Qulağımı bağlı qapıya dayadım.
– Şükür elə ki, sağ-salamatdır, – Rəhim Xan dedi.
– Bilirəm, bilirəm. Amma o daim ya kitabların içində qurdalanır, ya da evin o
başından bu başına elə gəzir, elə bil hansısa yuxunun içində itib.
– Nə olsun ki?
– Mən belə olmamışam.
Babanın səsində məyusluq, az qala qəzəb vardı.
Rəhim Xan güldü:
– Uşaqlar rəngləmə albomları deyil. Sən onları sevimli rənglərinlə rəngləyə
bilməzsən.
– Sənə deyirəm axı, – Baba etiraz etdi. – Mən heç belə deyildim. Mənimlə
böyüyən uşaqların da heç biri belə deyildi.
– Bilirsən, bəzən sən həyatımda gördüyüm ən eqoist adama çevrilirsən, –
Rəhim Xan cavab verdi. O, Babaya belə söz deməyə ərki çatan yeganə adam idi.

– Bunun məsələyə dəxli yoxdur.
– Doğrudan?
– Doğrudan.
– Nədir bəs?
Baba yerində qurcuxduqca altındakı kreslonun dərisi cırıldayırdı. Mən gözümü
yumub, qulağımı qapıya daha bərk sıxdım. Eşitməyə qorxduğumu duymaq istə-
yirdim.
– Bəzən mən pəncərədən baxıram və onu küçədə qonşu uşaqları ilə oynayan
görürəm. Görürəm ki, onu itələyirlər, oyuncaqlarını əlindən alırlar, burdan dürtmə
vururlar, ordan təpik. Bilirsənmi, o heç vaxt cavab qaytarmır. Heç vaxt. Sadəcə...
başını aşağı salır və...
– Bu o deməkdir ki, o davakar deyil, – Rəhim Xan dedi.
– Mən dediyim bu deyil, Rəhim, sən də bunu bilirsən, – Baba cavab verdi. – Bu
oğlanda nəsə çatmır.
– Hə, çatmır. Pislik damarı.
– Özünümüdafiənin pisliyə nə dəxli var? Qonşu oğlanları onu incidəndə
bilirsən, nə baş verir? Həsən işə qarışır və onları qovur. Mən bunu öz gözlərimlə
görmüşəm. Halbuki onlar evə gələndə mən ondan Həsənin üzündəki yaraların
səbəbini soruşanda deyir, yıxılıb. Deyirəm də sənə, Rəhim. Bu oğlanda nəsə çatmır.
– Sən gərək imkan verəsən, o öz yolunu tapsın, – Rəhim Xan dedi.
– Hara gedir ki o? – Baba etiraz etdi. – Özünü qorumağa cürəti çatmayan
oğlan böyüyüb, heç nəyə cürəti çatmayan bir kişiyə çevriləcək.
– Həmişəki kimi həddindən artıq bəsitləşdirirsən.
– Mən belə düşünmürəm.
– Sən ona görə hirslənirsən ki, qorxursan, sonra Əmir sənin biznesini davam
etdirmək istəməsin.
– İndi gör, kim bəsitləşdirir? – Baba dedi. – Bax, mən bilirəm ki, səninlə onun
arasında xüsusi bir rəğbət var və mən bundan çox razıyam. Həsəd aparıram, amma
razıyam. Ciddi sözümdür. Əmirin onu başa düşən adama ehtiyacı var, çünki, Allah
şahiddir, mən onu başa düşmürəm. Amma Əmirlə bağlı ifadə edə bilmədiyim bir
narahatlıq hissi var. Bir növ...
Onun doğru söz tapmaq üçün əziyyət çəkdiyini, sanki, gözümlə görürdüm. O
alçaqdan danışmağa başladı, amma onu hələ də eşidə bilirdim.
– Əgər həkimin onu arvadımın bətnindən çıxardığını öz gözümlə
görməsəydim, heç vaxt inanmazdım ki, o mənim oğlumdur.
ERTƏSİ GÜN səhər Həsən mənim səhər yeməyimi hazırlayanda qanımın niyə
qara olduğunu soruşdu. Mən ona çımxırıb, öz işi ilə məşğul olmasını tapşırdım.
Rəhim Xan məndə pislik damarının olmaması barədə o qədər də haqlı deyildi.

4 Laaf – boş söz-söhbət
5 Buzkaşı – əfqanların milli oyunu, hərfi tərcüməsi keçi dartmaqdır.
Türkmənlərin Oğlaqqapdı oyununa uyğun gəlir.
DÖRD
1933-də – Babanın doğulduğu və Zahir Şahın Əfqanıstanda 40 illik
hökmranlığa başladığı ilin bir axşamı Kabilin zəngin və nüfuzlu ailələrindən birinin
iki oğlu atalarının üstüaçıq Fordunun sükanı arxasına oturdu. Həşiş və mastın
dumanını fransız şərabı ilə qatılaşdırmış bu iki cavan Pağman yolunda həzara ər-
arvadı maşınla vurub öldürdülər. Polis günahkarları və ölmüş ər-arvadın yetim
qalmış 5 yaşlı oğlunu çox hörmətli hakim və ləkəsiz nüfuza malik babamın yanına
gətirdi. Qardaşların etirafını və onların atasının əfv xahişini dinlədikdən sonra
babam əmr etdi ki, dəliqanlıların ikisi də Qəndəhara gedib, orduya yazılsınlar və bir
il xidmət çəksinlər, baxmayaraq ki, ailələri hansı yollasa onların orduya çağırışdan
yayınmaları üçün sənəd almışdı. Ataları etiraz etsə də, çox səs-küy salmadı və
sonda hamı razılaşdı ki, cəza ağır da olsa, ədalətlidir. Yetimə gəlincə, babam onu
gətirib, ev əhlinə qatdı. Başqa qulluqçulara tapşırdı ki, uşağa qulluqçu təlimi
keçsinlər, amma ailə qayğısını əskik etməsinlər. Bu uşaq Əli idi.
Əli və Baba uşaqlıqdan bir yerdə böyüyürdü, hər halda Əlinin ayağı
poliomielitdən şikəst olana qədər oyun yoldaşı idilər də – lap bir nəsil sonra
Həsənlə mənim birgə boya-başa çatmağımız kimi. Baba Əli ilə birgə etdiyi
dəcəlliklər barədə bizə hekayələr danışardı. Əli isə başını bulayıb deyərdi: “Amma
Ağa Sahib, siz həm də bu hadisənin planını cızan memarın və sadə icraçısının kim
olduğunu da deyin”. Baba da gülərək, qolunu Əlinin boynuna dolayardı.
Amma o hekayələrin heç birində Baba Əli haqda danışarkən, onu “dost”
adlandırmazdı.

Maraqlısı o idi ki, mən Həsən və özüm haqqında da iki dost olaraq
düşünmürdüm. Hər halda bu sözün adi mənasında. Nə olsun ki, biz sükanı buraxıb
əlsiz velosiped sürməyi birgə öyrənmişdik, nə olsun ki, karton qutudan tam
funksiyalı kameranı da birgə düzəltmişdik. Nə olsun ki, mənim üçün Əfqanıstanın
siması elə bu xırda sümüklü, qulaqları daz başının aşağısında yerləşmiş oğlan idi –
Çin kuklalarına bənzəyən çöhrəsi daim dovşandodaq təbəssümlə işıqlanan bu
oğlan.
Nə olsun ki... Tarixin üzərindən adlamaq asan deyil. Dinin də o cümlədən. Axı
mən puştu idim, o həzara, mən sünni idim, o şiə və bunu heç vaxt heç nə dəyişmə-
yəcəkdi. Heç nə.
Amma biz həm də iməkləməyi bir yerdə öyrənmişdik və dünyanın heç bir
tarixi, cəmiyyəti, milləti, yaxud dini bu faktı da dəyişmək iqtidarında deyildi. Mən
həyatımın ilk on iki ilinin çoxunu Həsənlə birgə keçirmişdim. Hərdən mənə elə gəlir
ki, mənim bütün uşaqlığım elə avara bir yay günü kimi Həsənlə qaçdı-tutdu,
gizlənqaç, quldur–polis, kovboy-hindu oynamaqla, həşəratlara işgəncə verməklə
keçmişdi. İşgəncə sahəsində bizim ən böyük nailiyyətimiz arının neştərini çıxarıb
ona ip bağlamaq idi. Yazıq arı hər dəfə uçmaq istəyəndə ipi dartıb, onu geri
qaytarardıq.
Kabildən keçib şimaldakı dağlara, evlərinə gedən Koçilərin – köçərilərin də
dalınca düşərdik. Onların karvanı bizim məhəlləyə yaxınlaşanda artıq səsləri
eşidilər – qoyun-keçiləri mələyər, dəvələrin boyunlarından sallanan zınqırovlar səs-
səsə verərdi. Karvanın yırğalana-yırğalana küçəmizdən keçməsini seyr etmək üçün
bayıra axışardıq – kişilərin toz basmış, havadan codlaşmış sifətlərinə və uzun,
rəngli şal geymiş, çoxlu muncuq, biləklərinə və ayaqlarına bilərziklər taxmış
qadınlara baxardıq. Onların keçilərinə çınqıl atar, qatırlarının üstünə su
fısqırdardıq. Arada Həsəni qarımış qarğıdalı divarının üstünə çıxıb öz quşatanı ilə
dəvələrin arxasına çınqıl atmağa məcbur edərdim.
Biz ilk vestern filminə də birgə baxmışdıq. Mənim sevimli kitab dükanımla
üzbəüz – Cinema Parkda Con Ueynin oynadığı Rio Bravo filmi idi. Yadımdadır, Ba-