Az eBook Archive

Bu dünyada sağ qalmaq üçün hökmən düşünmək lazım de- 
yilmi? 
 
Sənin  idrakın  sadəcə  əmək  aləti,  vasitəsidir.  O  sənin 
müəyyən  işləri  həll  etməkdə  istifadə  etməyin  üçündür, 
ancaq iş həll olunan kimi sən onu yığışdıra bilərsən. Bir 

---

37 
 
halda  ki  belədir,  mən  deyərdim  ki,  ümumi  fikir  axınının 
təxminən  80-90  faizi  nəinki  daim  təkrarlanır,  hətta  fay- 
dasızdır  və  öz  disfunksionallığı  baxımından  çox  zaman 
mənfi təbiətə malik olmaqla, əsas etibarilə həm də ziyan- 
vericidir. Beyninə gələn fikirlərə diqqət  etsən bunun  belə 
olduğuna  özün  də  əmin  olacaqsan.  Bu  fikir  prosesi  həyat 
enerjisi itkisinin ciddi səbəbidir. 
Əslində  səndən  əl  çəkməyən  fikirlərin  bu  cür  müxtə- 
lifliyi narkotika asılılığına bənzər zərərli vərdişdir. Zərərli 
vərdiş necə xarakterizə olunur? 
Bax belə: Sən artıq onu dayandırmaq seçiminə malik 
olmadığını  hiss  edirsən.Sənin  alternativin  yoxdur.  Vərdiş 
səndən  güclüdür.  Bundan  başqa,  o  səndə  yalançı  həzz 
duyğusu yaradır və sonradan bu hökmən ağrıya çevrilir. 
 
Niyə biz zəhlətökən düşünmək vərdişinə bu dərəcədə güclü 
bağlıyıq? 
 
Ona  görə  ki,  siz  özünüzü  ağlınızla  eyniləşdirirsiniz, 
bu  isə  o  deməkdirki,  siz  varlığınızı  hiss  etməyi  ağlınızın 
tutumundan  və  onun  fəaliyyətindən  alırsınız.  Çünki 
düşünürsünüz  ki,  fikir  axınını  dayandırsanız,  bu  sizin 
mövcudluğunuzu  da  dayandıracaq.  Yaşa  dolduqca  şəxsi 
və  mədəni  xüsusiyyətlərə  əsalanan  zehni  obrazınızı 
yaradırsınız.  Biz  buna,  kabus  mənlik  –  eqo  deyə  bilərik. 
Eqo ağlın fəallığından ibarətdir və ancaq fasiləsiz düşün- 

---

38 
 
mə prosesində mövcud ola bilir. “Eqo” terminini müxtəlif 
insanlar  fərqli  anlayır,  ancaq  mənim  burada  istifadə  etdi- 
yim  mənada  eqo  özünü  öz  ağlınla  şüursuz  eyniləşdirmə 
nəticəsində ortaya çıxan saxta mənlikdir. 
Eqo  üçün  indiki  an  mövcud  deyil.  O  yalnız  keçmişi 
və  gələcəyi  mühüm  sayır.  Həqiqətin  bu  cür  təhrif  olun- 
ması eqo rejimində fəaliyyət göstərən ağlı yetərincə dərin 
dəyişikliklərə məruz qoyur. O, daima keçmişi canlı şəkil- 
də  qorumağa  çalışır,  ona  görə  ki,  keçmişsiz  sən  kimsən 
axı?  Ağıl  mövcudluğunu  təmin  etmək  üçün  özünü  daim 
gələcəyə proyeksiya edir və onda özünü hər hansı şəkildə 
realizə etməyin axtarışları ilə məşğuldur. O deyir: 
- Günlərin bir günü, haçansa orada, ya burada ya bu, 
ya da o baş verəcək. 
Eqonun indi ilə bağlantısı olsa belə, onu qətiyyən in- 
diyə  aid  olan  şey  kimi  görmür:  O  indini  keçmişin  gözlə- 
riylə gördüyündən, onu tamamilə yalnış dərk edir. Ya da, 
indini bir vasitəyə çevirir ki, bu daima zehnin proyeksiya 
etdiyi gələcəkdə olan hədəf olur. Ağlınızı müşahidə edin, 
bunun belə olduğunu görəcəksiniz. 
Azadlığın açarı indiki andadır. Ancaq nə qədər ki sən 
öz ağlınsan, onu tapa bilməyəcəksən. 
 
Mən  analiz  etmək  və  öyrənmək  qabiliyyətimi  itirmək  istə- 
mirəm.  Mən  daha  aydın  və  yığcam  düşünməyi  öyrənməyin 
əleyhinə deyiləm, ağlımı da itirmək istəmirəm. Ağıl bizə veri- 

---

39 
 
lən ən qiymətli şeydir. Onsuz biz heyvan növlərindən biri olar- 
dıq. 
 
Ağlın  hökmranlığı  şüurun  təkamülü  prosesində  mər- 
hələdən başqa bir şey deyil. İndi bizim üçün təxirə salın- 
madan  növbəti  mərhələyə  keçid  zəruridir,  əks  təqdirdə, 
getdikcə  böyüyən və  yırtıcıya  çevrilən ağlımız bizi  məhv 
edəcək.  Az  sonra  bu  barədə  ətraflı  danışacağam.  Düşün- 
mək və şüur eyni anlamlı sözlər deyil. Düşünmək şüurun 
xırda  bir  aspektidir.  Düşüncə  şüurdan  ayrı  mövcud  ola 
bilməz, lakin şüurun düşüncəyə ehtiyacı yoxdur. 
Aydınlanma  düşüncənin  fövqünə  qalxmaqdır,  dü- 
şüncədən aşağı səviyyəyə düşmək, heyvan və ya bitki sə- 
viyyəsinə  qayıtmaq  deyil.  Aydınlamış  halda  olanda  isə, 
düşünən  ağlından  yararlanmağa  davam  edirsən,  lakin 
bunu əvvəlkindən qat-qat yığcam və səmərəli edirsən.Sən 
ondan  praktik  məqsədlərinin  əksəriyyətinə  nail  olmaq 
üçün  istifadə  edəcək,  amma  bu  zaman  zəhlətökən  daxili 
dialoqlardan  kənarda  qalacaq  və  dərin  rahatlıq  içərisində 
olacaqsan.  Sən  ağlından  yararlananda,  xüsusilə  yaradıcı 
bir  həllə  ehtiyacın  olduqda,  düşüncə  ilə  sükut,  düşüncə   
ilə  düşüncəsizlik  arasında  gedib-gəlirsən.  Düşüncəsizlik 
halı  düşüncəsiz  şüurdur.  Yalnız  belə  yaradıcı  şəkildə  dü- 
şünmək olar, ona görə ki, düşüncə yalnız bu halda həqiqi 
güc qazanır. Şüurun ölçüyəgəlməz, hüdudsuz səltənətiy- 

---

40 
 
lə bağlılığını itirən tənha düşüncə tez bir zamanda məz- 
munsuz, səmərəsiz, dəli və dağıdıcı olur. 
Ağıl  öz  mahiyyəti  etibarilə  həyatda  qalmağımıza  sə- 
bəb  olan  maşındır.  Digər  ağıllı  varlıqların  bəzilərinə  hü- 
cum,  digərlərindən  qorunma  vasitəsidir,  informasiya, 
toplayan,  saxlayan  və  analiz  edən  mexanizmdir  və  onun 
gücü  də  bundadır;  ancaq  bütün  bunlar  yaradıcılığa  aid 
deyil. Bütün əsl ustalar və artistlər  bilib-bilməmələrindən 
asılı  olmayaraq,  qeyri-ağıl  durumunda,  yəni  daxili  dinc- 
lik  vəziyyətində  olarkən  yaradırlar.  Ağıl  yalnız  yaradıcı 
impulsa  forma  verir  və  onun  daxili  mahiyyəti  görmək 
qabiliyyətini  aktivləşdirir.  Çox  böyük  alimlər  yaradıcılıq 
sıçrayışlarının  məhz  zehni  sakitlik  dövrlərində  baş  ver- 
diyini deyirlər. Onların iş üsulunu öyrənmək məqsədi ilə, 
Eynşteyn  də  daxil  olmaqda,  ən  məşhur  Amerika  riyaziy- 
yatçıları  arasında  aparılan  milli  araşdırma  tamamilə  göz- 
lənilməz  nəticələr  vermişdir.  Müəyyən  olunmuşdur  ki, 
“düşüncə  ikinci  dərəcəli  rol  oynayır,  həm  də  bütün  yara- 
dıcılıq  prosesinin  qısa,  yekun  mərhələsində”
2
.  Ona  görə 
də,  mən  deyərdim  ki,  alimlərin  mütləq  çoxluğu  ona  görə 
yaradıcı  adamlar  deyillər  ki,  necə  düşünməli  olduqlarını 
bilmirlər,  ona  görə  ki,  onlar  düşünmə  proseslərini  necə 
dayandıracaqlarını bilmirlər. 
Yer  üzündəki,  yaxud sənin bədənində yaradılan və 
davam edən həyatın düşüncələrin nəticəsi olmadığı mö- 
2 
A.Koestler, The Ghost in the Machine (Arkana, London 1989). 

---

41 
 
cüzədir.  Tamamilə  aydındır  ki,  bu  idrakdan  çox  böyük 
olan  ağlın  və  zəkanın  məhsuludur.  Necə  ola  bilər  ki,  
insan  bədənindəki  1/1000  düym  ölçüsü  bir  hüceyrəyə, 
DNK-da  olan  hər  biri  600  səhifə  həcmində  min  cildlik 
informasiya  yerləşə  bilir?  Bədənin  iş  prinsipini  nə  qədər 
dərindən  öyrəniriksə,  onun  daxili  ağlının  bir  o  qədər  nə- 
həng  olduğunu  dərk  edir,  eyni    zamanda,    biliklərimizin 
nə  qədər  məhdud  olduğunu  anlayırıq.  İdrak  daxili  ağılla 
birləşəndə, o ən maraqlı alətə çevrilir. Bu zaman o özün- 
dən qat-qat böyük olan bir şeyə xidmət edir. 
 
Emosiya: 
B
ədəninizin İdraka Reaksiyası