AZƏrba yca n mġLLĠ elm lər akadem ġyasi a. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu


§ 3. MĠLLĠ S ĠYASƏTDƏ ƏYĠNTĠLƏR. ĠNZĠBATĠ-AMĠRLĠK



Yüklə 5,7 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə27/37
tarix03.02.2017
ölçüsü5,7 Mb.
#7305
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   37
§ 3. MĠLLĠ S ĠYASƏTDƏ ƏYĠNTĠLƏR. ĠNZĠBATĠ-AMĠRLĠK 

SĠSTEMĠNĠN GÜCLƏNMƏSĠ 

 

Ço xmillətli  ölkədə  sosial  və  iqtisadi  dəyiĢikliklər  prosesində "əzəmətli 



sosialist  dövləti"nin  taleyi  üçün  milli  məsələ  obyektiv  olaraq  öz  əhəmiyyətini 

itirmə miĢdi.  Bu  prosesin  baĢlanğıcında  xalq ların  dövlətçilik,  iqtisadi  və  mədəni 

inkiĢafındakı  qeyri-bərabərliyin  ləğv  edilməsi  tələbini  yerinə  yetirmək  milli 

məsələ  sahəsində  baĢlıca  vəzifə  sayılır,  milli  ayrı-seçkilik:  velikorus  Ģovinizmi 

və millətçilik pislən irdi. KeçmiĢ böyük imperiyanın ucqarlarındakı  xalqları  zorla 

ruslaĢdırma təhlükəsi artıq qorxutmurdu, ço xmillətli ölkodə dinc yanaĢı yaĢamaq 

Ģəraiti  bərqərar  olmuĢdu,  heç  bir  millət  baĢqasına  hücum  etməyə  və  onu  milli 

hüquqlarından  məhru m  etrnəyə  hazırlaĢmırdı,  iqtisadi  və  mədəni  sahədə  geridə 

qalmıĢ  xalq lara  hərtərəfli  kö mək  edilirdi.  Ancaq  39-cu  illərdən  baĢlayaraq 

"stalinçi  rəhbərlik"  millətlərin  sürətlə  yaxınlaĢ ması  və  hətta  qovuĢması 

"nəzəriyyəsini"  irəli  sürdü.  Bu,  mahiyyətcə  baĢqa  millətlə  velikorus  nüvəsi 

ətrafında  birləĢdirib  özünə  tabe  etmək  n iyyətinin-həyata  keçirmək  üçün  onun 

zahirin i  örtən  məfkurə  pərdəsi,  yəni-bütün  çoxmillətli  ö lkən in  idarə  olun masını 

"millətlərin  və  xalq ların

 

inkiĢaf  səviyyəsini  bərabərləĢdirmək"  adı  altında 



Moskvada 

cəmləĢdirilməsi, 

" millətlərin 

çiçəkləndirilməsi 

vasitəsilə 

yaxınlaĢ masını  sürətləndirmək  Ģüarı  altında  mədəniyyət  və  məiĢətin 

standartlaĢdırılması idi. 

"Nəzəriyyə"  milli  məsələ  sahəsində  totalitar  rejimin  inzibati-amirlik 

siyasi quruluĢu ideologiyasının tərkib hissəsinə çevrilirdi. 

Sosializm quruculuğunda milli amilin təhrif olun ması əhalisi  müsəlman  

olan  respublikalarda,  o  cümlədən  Azərbaycanda  xüsusilə  aydın  Ģəkildə  təzahür 

edir,  onlara  münasibətdə  milli  ədalətsizliyin  konservasiyasına,  suveren 

hüquqların  tapdanmasına,  d il-mədəniyyət  siyasətinin  təhrif  ed ilməsinə, 


341 

 

beynəlxa lq 



tərbiyənin 

birtərəfliliyinə, 

kadrların 

hazırlanması 

və 

yerləĢdirilməsində beynəlmilə lçi prinsiplərin pozulmasına daha çox yol verilird i. 



Vəzifəyə  təyin  olunan  zaman  kadrların  uçotu  anketində  "milliyyət" 

haqqında  bənd  həlledici  rol  oynayırd ı.  O,  milli  qrupların  sıxıĢdırılıb  

uzaqlaĢdırılması  üçün  əlveriĢli  vasitə,  əslində  vətəndaĢların  Konstitusiya 

hüquqların ın  pozulması  demək  id i.  Ço xmillətli  Azərbaycanda bu qayda  bir  sıra 

məsul partiya, dövlət və təsərrüfat orqanlarında azərbaycanlı kadrları sıxıĢdırmaq  

üçün əlveriĢli vasitə idi. Bu orqanlarda, beləliklə əksər hallarda,  xüsusilə də cəza 

orqanlarında,  nəin ki  ruslar  və  ermən ilə r,  hətta  digər  gə lmə  millətlə rin  

nümayəndələri də ço xluq təĢkil ed ird ilər. 

Azərbaycanda  milli  özünüdərkin  hər  cür  təzahürü  əksər  hallarda 

millətçilik damğası  ilə  kökündən kəsilir, onu az-ço x ö zündə əks etdirən elmi və 

ədəbi əsərlər partiya və ictimaiyyət yığıncaqlarında,  mətbuat səhifələrində təhqir 

dolu tənqid atəĢinə tutularaq biabır ed ilird i.  

Rus  dili  ço xmillətli  dövlətin  yaradılması  ilə  meydana  gələn  konkret 

tarixi  Ģərait  hesabına  Sovet  Ġttifaqında  məskunlaĢmıĢ  xalqlar  arasında  ünsiyyət 

vasitəsi,  dövlət  dili  kimi  nüfuz  qazandı,  qeyri-rus  xalq ların  da  rus  dilini 

öyrənməyə meylini gücləndirən amil oldu.  

Lakin  böyük  dövlətçilik  diktatının  totalitar  rejimi  təĢəkkü l  tapan  bir 

Ģəraitdə  rus  dilinin  "birinciliy i"  ictimai-siyasi  və  mədəni  həyatın  bütün 

sahələrində  həlledici  amilə  çevrilərək,  milli  d illəri  sıxıĢ dırır,  xalqlar  arasına 

ayrıseçkilik  salın masına,  onların  ö z  dil  köklərindən  uzaqlaĢdırılmasına,  öz 

ədəbiyyatı  və  tarixi  keçmiĢinə  biganə  qalmasına,  orijinal  mədəni  ənənələri 

unutmasına səbəb olurdu. 

Milli  siyasətdəki  əyintilər,  "sovet  milli  dövlətçiliyi"  institutlarının  

hüquqların ın  məhdudluğu,  "müttəfiq  respublikaların  azald ılmıĢ  suveren 

hüquqların ın 

azaldılması 

halları" 

stalinçi 

avtoritar-ehkamçı 

rejimi 


möhkəmləndikcə, sosializm ideyası və quruculuğunun mahiyyətcə deformasiyası 

sürətləndikcə  daha  da  artırdı.  Milli  siyasət  və  "sosialist  beynəlmiləlçiliyi"  

"stalinçi  xəyalı"  kəskin  (incəldilmiĢ)  formada  praktik  olaraq  "qələbə  çalmıĢ 

sosializmin"  yeni  Konstitusiyasının  elan  etdiyi  milli  hüquqları  heçə  endirir  və 

tədricən SSRĠ bayrağı altında "vahid bölünməz  Rusiyanın" yenidən dirçəlməsinə 

aparırdı. 

Unitar dövlətin "təkmilləĢdirilməsi"  meylinin güclən məsi, hakimiyyətin 

getdikcə  Mərkəzdə  cəmləĢdirilməsi,  partiya,  hə mkarlar  ittifaqları,  ko msomol  və 

ordu  kimi  institutların  vasitəsilə  "abstrakt  beynəlmiləlçilik"  adı  altında  güclü 

nəzarətin bərqərarlaĢ ması faktiki o laraq velikorus özəyinə üstünlük verir, ö lkən in 

digər millət və xalq larının ona tabe edilməsinə kö mək edirdi.  


342 

 

Ko mmunist partiyasının avtoritar idarəçiliyə,  inzibati-amirlik sisteminin  



təĢəkkülünə  doğru  yuvarlanması,  Zaqafqaziya  partiya  təĢkilatın ın  baĢçısı 

L.P.Beriyanın  və  Azərbaycan  Kommunist  Partiyasının  lideri  M.C.Bağ ırovun  da 

canfəĢanlıqla  -  ilkin  qızıĢdırıcı  fəaliyyətləri  ilə  Stalin in  Ģəxsiyyətinə  pərəstiĢin 

formalaĢdırılması  ö zbaĢınalığa,  aĢkar  qanunsuzluğa,  vicdanlı  ko mmunistlərin, 

baĢqa  cür  düĢünən  ictimai-siyasi  xadimlərin  və  millətlərin  ən  yaxĢı  zəkalı 

nümayəndələrin in  güllələn məsi  ilə  müĢayiət  olunan  repressiyaların  güclənməsi 

ilə  nəticələn miĢdi.  Bağırovun  Stalinə  və  onun  etibarlı  cəllad ı  Beriyaya  "nökər 

sədaqətiylə"  pərəstiĢinin  ağır  nəticəsi  ola raq,  Azərbaycan  xalqı,  demək  o lar  ki, 

millətin  zehni  sərvətini  təĢəkkü l  edən  ço x  parlaq  simaların  bir,  bəlkə  də,  iki 

nəslini  itird i.  Faktik  o laraq  Azərbaycan  milləti  yüksələn  in kiĢafında  müəyyən 

müddət  öz  insanlarının  ağıl  və  düĢüncəsindən  -  öz  intellektual  imkanlarından 

məhru m edilmiĢdi. 

Bütün  bu  qanlı  kampan iyalar  ö lkədə,  eləcə  də  Azərbaycanda  Stalin  

konstitusiyası"nın  layihəsi  hələ  müzakirə  o lunarkən  baĢ  verird i.  Cəmiyyətdə 

"sinfi  sayıqlıq"  -  çuğulluq  (donosbazlıq)  ikili  mənəviyyat,  Ģübhə  epidemiyası 

yayılırdı:  "Qələbə  çalmıĢ  sosializm

 

partiyası  ilə  bağlı  Ģadyanalıq"  xalq ın  bütün 



sosial  təbəqələrində  olan  həmvətənlərə  qanlı  divan  tutulmasının  yekdilliklə 

bəyənilməsi ilə müĢayiət edilirdi. 

Azərbaycanda  "Mərkəzin"  proqramı  ilə  fəaliyyət  göstərən  cəza 

mexanizmi  xüsusilə "dəqiq və məhsuldar" iĢləyirdi. Ölü m cəzası tətbiq etmək də 

daxil  olmaqla  A zərbaycanda  iĢlərə  məhkə mədən  xa ric  ba xıĢ  həyata  keçirilir, 

əksər hallarda isə günahı olmayan adamları siyahı ilə güllələyirdilər. Ġlk növbədə 

Azərbaycan  ziyalılarına,  qocaman  inqilabçılara,  partiya  üzvlərinə  ağır  zərbə 

endirilirdi.  Bağırov  və  onun  əlaltıları  tarixi  sa xtalaĢdırmaq la  "böyük  dahi  və 

Zaqafqaziya  partiya  təĢkilatının  rəhbəri"  Stalin   haqqında  əfsanə  yaratmaq 

naminə  vicdanlı  tarixçilərə  -  Partiya  Tarixi  Ġnstitutunun  əməkdaĢlarına  divan 

tutaraq, əslində onu o zaman ta ma milə baĢsız qoydular. Tarixçilərin həbs olunub 

güllələn məsindən  sonra  onların  kitabları  -  təxminən  40  min  vərəqlik  makina  və 

əlyazma əsərləri  müsadirə edilmiĢdi. Digər  ixtisasdan olan alimlərə də belə tale 

nəsib  olurdu.  Sanki  "rəhbərin"  qarĢısında  hesabat  verən  Bağırov  1939 -cu  il 

martın  11-də  ÜĠK(b)P-n in  XVIII  qurultayında  demiĢdir:  "Ziyankar  faĢist 

bandasını  ifĢa  və  darmadağın  edən  Azərbaycan  zəh mətkeĢləri  elmin, 

mədəniyyətin  yeni,  daha  parlaq  çiçək  açması  üçün  yolları  təmizləmiĢdirlər...  ". 

Bu  bəyanatda  həm  xalqın  faciəsi,  həm  də  əsil  xalq  düĢmənlərinin  xalqa  zid d 

fəaliyyətlərin i xalq ın adı ilə necə maskalamaları əks olunmuĢdur. 

Lenin in ölü mündən sonra təsir dairəsi və hakimiyyət uğrunda partiya v ə 

dövlətin  yuxarı  eĢelonunda  güclənən  mübarizə  "ideologiyalaĢdırılmıĢ"  siyasi 

sistemin  daha  çox  aĢağı  dairələrini,  xalqın  mü xtəlif  təbəqələrin i  özü  qurduğu 



343 

 

burulğana  cəlb  edərək,  30-cu  illərin  sonlarında  xüsusilə  kəskin ləĢmiĢdi.  Stalinə 



pərəstiĢ  bu  dövrdə  özünün  ən  yüksək  nöqtəsinə  çatmıĢ  və  o,  ö lkədə  mütləq 

hakimiyyəti  öz  əlində  cəmləĢdirmiĢdi.  Bu  iĢdə  ona  sıralarında  Zaqafqaziya 

partiya  təĢkilatın ın  rəhbəri  Beriya  və  Azərbaycan  K(b)P  MK-nın  birinci  katibi 

Bağırov  kimilərin in  olduğu  vəzifəpərəst  yaltaqlar  kö mək  etmiĢdilər.  ÜĠK(b)P 

Zaqafqaziya  ölkə  Ko mitəsinin  birinc i  katib i  Be riya  1936-cı  il  avqustun  19-da 

"Pravda"  qəzetində  böyük  məqalə  ilə  çıxıĢ  edərək,  orada  Zaqafqaziya 

Ģəhərlərində,  o  cümlədən  Bakıda  və  Kirovabadda  sos ializmin,  xalq ın 

düĢmənlərin in  "əksinqilabçıların

,  t rotski-zinovyevçi  qruplarının  ifĢa  edilməsi, 



haqqında  məlu mat  verird i.  Bu  məqalə  A zərbaycanın  görkə mli  part iya,  sovet, 

təsərrüfat kadrlarını,  məĢhur  mədəniyyət və elm  xadimlərin i qırmağa bir çağırıĢ 

idi. Ondan sonra bütün kütləvi in formasiya vasitələri  ilə "ictimai  fikir" hazırlığı 

aparılır,  fəhlələrin,  kolxo zçu ların,  alimlərin,  mədəniyyət  xadimlərinin,  partiya 

fəallarının  mitinq  və  ümu mi  yığıncaqlarından  "zəhmətkeĢlərin  qəzəbi",  "xalq 

düĢmənlərinə  ölü m",  "əksinqilabçılara  aman  yo xdur"  və  s.  baĢlıqlı  xəbərlər, 

qeydlər,  qətnamələr  dərc  edilird i.  1937-ci  ilin  may ında  keçirilmiĢ  XII  Bakı 

partiya  konfransının  tribunasından  Bağırov  S.M.Əfəndiyevin,  H.H.Sultanovun, 

M.Ġsrafılbəyovun  (Qədirli)  və  baĢqa  qocaman  partiya  üzv lərinin  "ideyaca 

darmadağın  edilməsi"  üçün  hücuma  keçərək  onla rı  "burjua  millətçiliy ində" 

günahlandırırdı.  Heç  bir  əsas  olmadan  partiyadan  xaric  etmək  baĢlandı, 

kollekt ivlərdə  yaltaqlıq,  çuğulluq,  ina msızlıq  və  qorxu  h issləri  yaradılırd ı.  Belə  

bir Ģəraitdə əsil ko mmunistlərə, v icdanlı  kadrlara və ziyalıların nümayəndələrinə 

qarĢı böhtançı ərizələr epidemiyası baĢ alıb gedirdi. 1937-ci ilin sonlarında təkcə 

Bayıl,  Bibiheybət  rayonunda  600-dək  belə  ərizə  yığılmıĢdı.  Onlar  v icdanlı 

adamları təqib edib d ivan tutmaq üçün ən effektli vasitələrdən biri idi. 

Azərbaycanda  burjua  millətçiləri,  pantürkçülər,  terror  aktlarının  

təĢkilatçıları,  ziyankarlar,  tə mayülçülər  və  dönüklərin,  əgər  belə  demək 

mü mkünsə,  mühakimə  p rosesləri  bütün  ölkəyə  səs salmıĢdı.  DəhĢətli  və  çirkin 

iĢlər  uydurulur,  Xəzər  gəmiçiliy ində,  Azərneftdə,  Bakı  Ģəhər  komsomol 

ko mitəsində  əksinqilabçı  və  "təxribatçı  casus"  özəkləri,  kəndlilə r  arasında 

"üsyançı"  dəstələr  "aĢkar"  edilird i.  ġamaxı  faciəsi  tarixə  qara  hərflərlə  daxil 

olmuĢdur:  1937-ci  ilin  iyununda  Təklə  kəndindəki  Mo lotov  adına  kolxo zun 

sədrinə  tapĢırıq  verilir  ki,  tarla  və  fermalardakı  staxanovçu  novatorların 

respublika  toplanıĢında  iĢtira k  et mə k  üçün  70  nəfə r  qabaqcıl  ko lxo zçunun 

siyahısını  versin.  Hə min  siyahı  tutulur  və  ona  yaĢı  30-dan  yu xarı  o lan  70  kiĢi 

daxil  edilir.  Onla r  gecə  ikən  həbs  olunub  Bakıya  -  Xalq  Da xili  ĠĢlər 

Ko missarlığının  da xili  həbsxanasına  gətirilir.  Onlardan  60  nəfəri  edam 

edildikdən  sonra  o  saat  elan  olunur  ki,  guya  "Həmid  Sultanovun  baĢçılığı  ilə 

ġamaxı  rayonunda  antisovet,  əksinqilabçı,  üsyançı,  casus-terrorçu  və  burjua-



344 

 

millətç i  təĢkilat  1937-c i  ildə  buna  oxĢar  gecə  reydləri  Ġs mayıllı,  Əli-Bayra mlı 



(indiki  ġirvan  -  məsul  red.),  Cəbray ıl,  Astraxanbazar  (indiki  Cəlilabad  -  məsul 

red.),  Qonaqkənd  və  baĢqa  rayonlarda  da  keçirilir.  Bə zi  hesablamala ra  görə  70 

minə  yaxın,  baĢqa  hesablamalarn  görə  isə  100  mindən  də  artıq  adam  etaplarla 

düĢərgələrə göndərilmiĢ, üç mindən artıq kəndli isə məhv edilmiĢdi. 

Bağırov  və  sonralar  onunla  birgə  mühakimə  edilən  murdar  nökərləri  - 

Sumbatov-Topuridze ,  Maka ryan,  Ye melyanov,  Qriqoryan,  BorĢov,  AtakiĢiyev 

inqilab ın,  milli azadlıq və demo kratik hərəkatların fəal  iĢtirakçılarına,  ziyalıların  

görkəmli  nü mayəndələrinə  və  əməkdar  zəh mətkeĢlərə  qarĢı  xüsusi  qəddarlıqla 

hücuma keçmiĢ, ilk öncə Azərbaycan partiya təĢkilatının qocaman özəyini  məhv 

etmiĢdilər.  1937-ci  ilin  iyununda  çağırılmıĢ  XIII  qurultaydan sonra  Azərbaycan 

(kursiv.  -  məsul  red.)  Ko mmunist  (bolĢeviklər)  partiyasının  -  AK(b)P  adı 

dəyiĢdirilib  Azərbaycanın  (kursiv  -  məsul  red.)  Ko mmun ist  (bolĢeviklər) 

Partiyası  edildi.  (Азербаиджанская  Коммунистическая  Пар тия  -  yəni 

azərbaycanlı  -  M illi  mənada  -qəbul  olundu  -  Ko mmunistiçeskaya  Partiya 

Azerbaid jana  -  yəni  əra zi  mənasında  -  məsul  red.).  MK  Rəyasət  Heyəti  MK 

Bürosu  ilə  əvəz  olundu.  Elə  bu  dəhĢətli  1937-1939-cu  illərdə  1920-ci  ilin  

fevralında  qeyri-leqal  Ģəraitdə  keçirdilmiĢ,  azərbaycanlı  ko mmun istlərin  

təĢəbbüsü  ilə  çağırılmıĢ  birinci  təsis  qurultayında  təsdiq  olunmuĢ AK(b)P  MK-

nın, demək olar  ki, bütün tərkibi repressiya qurbanı oldu və o vaxtlardan partiya, 

sovet  orqanları  sənədlərində,  tədricən  də  mətbuat  nəĢrləri  səhifələrində  "Aprel 

inqilab ı"  anlayıĢı  yoxa  çıxd ı.  A xı  1920-ci  il  aprelin  28-i  Azərbaycanda  Aprel 

inqilab ının qələbəsi  kimi qeyd olunurdu. AK(b)P M K plenu munun hələ 1935-c i 

ilin  may ında  qəbul  olunmuĢ  qətnaməsi  də  "Azərbaycanda  Aprel  inqilabın ın  15 

illiyin in bayra m edilməsinə ha zırlıq haqqında" adlanırdı. 

M.C.Bağ ırov  Azərbaycan  AK(b)P-n in  XIII  qurultayın ın  tribunasından 

Azərbaycan  xalqının  qaymağ ının  məhv  edilməsinə  yol  açan  Ģər  və  zorakılıq  

atmosferin i qızıĢdırmaq üçün istifadə etmiĢdi. 

Respublikanın  görkəmli  partiya  və  dövlət  xadimlərindən  R.A xundov, 

D.Bünyadzadə, M.Hacıyev, M.D.Hüseynov, Ç.Ġld ırım, M.Ġsrafilbəyov (Qədirli), 

Ə.H.Qarayev,  M.Qu liyev,  Q.Musabəyov,  M.Nərimanov,  H.Rəh manov, 

H.Su ltanov,  S.M.Əfəndiyev,  N.Rzayev  görkəmli  mədəniyyət  və  elm 

nümayəndələrindən  Hüseyn  Cavid,  Mikay ıl  MüĢfiq,  B.A.Talıblı,  V.Xuluflu, 

Yusif  Vəzir  (Çəmənzəmin li)  -  Əh məd  Cavad,  T.ġahbazi,  M.Cuvarlinski, 

B.Çobanzadə, Həsənbəyov və baĢqaları məhv edilmiĢdilər. 

Təkcə  1937-ci  ildə  Azərbaycanda  "xalq  düĢməni"  kimi  29  min  nəfər 

güllələn miĢ  və  ya  Sibirə  sürgün  edilmiĢdi.  1937-ci  il  dekabrın  sonuna  qədər 

təkcə  Xəzər  Gəmiçiliyi  Ġdarəsindən  200  rəhbər  iĢçi,  gə mi  kap itanı  repressiya 

edilmiĢ,  Ġsmayıllı  rayonu  KürdmaĢı  kəndinin  bütün  kolxo zçuları  kütləv i  Ģəkildə 


345 

 

həbs  edilmiĢ  və  onlardan  63  nəfəri  güllələn miĢdi.  Bağırov  və  K°-n ın  məh kəmə 



prosesində aydın oldu ki, sa xtalaĢdırma  və qanunsuzluq nəticəsində 300 nəfə rdən 

artıq rəhbər partiya və sovet iĢçisi, o cümlədən 32 rayon partiya ko mitəsi katib i, 

28  rayon  icraiyyə  ko mitəsi  sədri,  18  xalq  ko missarı  və  onların  müavin ləri,  66 

mühəndis, Qızıl ordu və hərbi dəniz donanmasının 88 ko mandiri və siyasi isçisi, 

8 professor və bir çox baĢqa vicdanlı və namuslu adamlar həbs olunaraq ya uzun 

müddətə azadlıqdan, ya da həyatdan həmiĢəlik məhru m edilmiĢdilər. 

Əslində  bu,  Azərbaycan  millətinin  qatı  düĢmənləri  tərəfindən  onun  ən 

yaxĢı  h issəsinin  siyasi  qərəzçiliklə  pərdələn miĢ  etnik  düĢmənçilik  məqsədilə 

məhv edilməsi  idi və belə bir  kədərli  faktla sübut olunur ki, A zərbaycandakı  51 

rayondan  31-də  Xalq  Da xili  ĠĢlər  Ko missarlığı  rayon  bölməsinin  baĢında 

ermənilər dururdula r. Astara dairəsində Arake lov, Astraxanba zarda  Co mardyan, 

Zəngilanda  Zərgəryan,  Samu xda  Petrosyan,  Masallıda  Avanesov,  Lənkəranda 

Movsesyan,  Tovatov,  Naxçıvanda  Akopyan,  Ağacanyan,  Akopov,  Seyranov, 

Zakyan,  Parseqov,  Ġonesyan,  ġıxanyan,  Ba kıda  isə  cəza  orqanlarının  Mərkə zi 

aparatında  Sumbatov-Topuridze,  Markaryan,  Koqan,  Silman,  Bo rĢov, 

Yemelyanov, Mailyan və b. baĢçılıq edird ilər. 

Stalin  -  Bağırov terrorunun dəhĢətləri yeni həyat qurucularının yaradıc ı 

fəaliyyətinə  kölgə  salmıĢ,  Azərbaycan  xa lqın ın  səbir  və  iradəsini  ciddi  sınağa 

çəkmiĢdi. 

Bu  faciə  və  istibdadı  zaman  mühakimə  etdi  və  birmənalı  hökmünü  

verdi. Xalq onun təkrarlan masına yol verməyəcəyinə and içdi. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

346 

 

X FƏS ĠL 

 

AZƏRBAYCAN MÜHARĠBƏ ƏRƏFƏS ĠNDƏ  

 

(1938 - iyun, 1941-ci illər) 

 

§ 1. XALQ TƏSƏRRÜFATI 

 

Sənaye  və  nəqliyyat.  Ġkinci  beĢillik  planın  yerinə  yetirilməsi  ilə 

dünyanın  altıda  bir  hissəsində  sosialist  cəmiyyətinin  əsasən  yaradılması  rəsmi 

surətdə  elan olundu.  Yüzdən  artıq  millət  və  xalqı  birləĢdirən,  mədəni  inkiĢafına 

görə  mü xtəlif  səviyyədə  olan  çoxmillətli  sovetlər  ölkəsində  təxminən  20  ilə, 

tarixdə  ilk dəfə yeni cəmiyyət - sosialist cəmiyyəti yarad ıld ı.  Ġndi  isə qarĢıda bu 

cəmiyyəti  təkmilləĢdirmək,  "planlı  sosializmin"  "Stalin  modeli"ni  həyata 

keçirmək  dururdu.  Bu  vəzifə  ÜĠK(b)P  XVIII  quru ltayının  (mart  1939-cu  il) 

təsdiq  etdiyi  SSRĠ  xalq  təsərrüfatının  inkiĢafına  dair  üçüncü  beĢillik  p landa 

(1938-1942-ci illər) nəzə rdə tutulmuĢdu. 

Üçüncü  beĢillikdə  Azərbaycanın  qarĢısında  duran  ən  əsas  vəzifə  yenə  

də  neft  və  qaz  istehsalını  artırmaq   id i.  Yaxın laĢan  müharibə  təhlükəsi 

baxımından  bu  vəzifə  daha  ciddi  idi.  SSRĠ  xalq  təsərrüfatının  in kiĢafına  dair 

üçüncü beĢillik planda ölkədə 1942-ci ildə 54  milyon ton neft və qaz çıxarılması 

nəzərdə  tutulduğu  halda

1

, Azərbaycanda  neft  hasilatını  28,2  faiz  artırmaq,  27,4 



milyon  ton  və  yaxud  1937-c i  ildə kindən  6  milyon  ton  çox  neft  istehsal  etmə k 

planlaĢdırılırd ı

2

.  Azərbaycanda  hasil  ediləcək  neftin  həcmin in  olduqca  çox 



olmasına baxmayaraq, bu, ittifaqda çıxarılacaq neftin 50 faizindən bir qədər artıq  

idi. Ha lbuki 1937-c i ildə Azərbaycan ölkədə hasil edilən bütün neftin 75,1 fa izini 

vermiĢdi. 

Azərbaycan  SSRĠ-nin  neft  ehtiyatının  29  faizinə  malik  o lduğu  halda, 

ölkədə istehsal olan neftin dörddə üçünü, neft ehtiyatının 71 faizinə  mənsub olan 

rayonların  isə  cə mi  dörddə  birini  verməsi

3

  respublikan ın  maddi  ehtiyatlarından 



qeyri-mütənasib və israfçılıq la

 

istifadə etmək,  iqtisadi qanunauyğunluğu pozmaq 



demək idi. 

Üçüncü  beĢillik  plana  müvafiq  olaraq,  ölkənin  neft  istehsalında 

Azərbaycanın  xüsusi  çəkisi  1938-ci  ildəki  73,5  faizdən  1942-ci  ildə  54  faizə 

düĢməli  idi

4

.  ÜĠK(b)P  qurultayının  beĢillik  plan  barədə  qətnaməsində  ölkənin 



neft  bazasının  hərtərəfli  inkiĢaf  etdirilməsilə  əlaqədar  göstərilirdi:  " Vo lqa  ilə 

Ural  arasında  rayonda  yeni  neft  bazası  -  "Ġkinci  Bakı"  yaradılsın.  Geolo ji-

kəĢfıyyat  iĢlərini  sürətlə  geniĢləndirmək  və  neft  sənayesinin  bütün sahələrind ə 


347 

 

yüksək  texnika  tətbiq  etməklə,  neft  çıxarılması  və  emalı  proqramı  təmin  



edilsin"

5



Qurultayın  qərarından  az  sonra  KuybıĢev  Ģəhərində  (Samara ) 

"BaĢkirneft", 

"Sızranneft" 

və 


"Embaneft" 

trestlərini 

birləĢdirən  

"ġərqneftistehsalbirliyi" 

yaradılır, 

Ba kı 


"Len inneft" 

trestinin 

müdiri 

N.K.Baybakov isə onun rəisi təyin olunur



6

Üçüncü  beĢillikdə  SSRĠ-nin  digər  neft  rayonlarında  istehsalın 



sürətləndirilməsi nəzərdə tutulsa da, Bakı yenə də ölkənin əsas neft bazası olaraq  

qalır  və  neft  hasilatını  ilbəil  artırırdı.  Azərbaycanda  neft  çıxarılması  p lanının  

artırılması  üçüncü  beĢilliyin  əvvəlində  də  davam  edirdi.  Buna  görə  də  Bakı 

neftçiləri 1938-ci ilin birinci yarısında neft istehsalı plan ını 212,2 min ton kəsirlə 

ödəyə bilmiĢdilər

7



Respublika  neft  sənayesində  yaranan  bu  gerilik  yenə  də  ixtisaslı 

kadrların, texniki təchizatın çatıĢ maması, əmək  intizamının və təsərrüfat-texn iki 

rəhbərliy in zəifliy i, guya " xalq düĢmənlərinin" törətdikləri təxribatla izah olunur, 

beləliklə  də  1937-1938-ci  illərdə  neft  sənayesində  rəhbər  iĢçilərin  -  bir  ço x 

mühəndis-texnik  və  təsərrüfat  kadrlarının  əsassrz  təqiblərə  və  repressiyalara 

məruz qalaraq tez-tez dəyiĢdirilməsindən neft sənayesinə vurulan dağıdıcı  ziyan 

aĢkarlan mamıĢ qalırdı. Azərbaycan Ko mmunist Partiyasının XIV qurultayı (7 -14 

iyun  1938-ci  il)  neft  üzrə  olan  borcun  qısa  müdd ətdə  ödənilməsini  və  bunun 

üçün bütün qüvvələrin səfərbərliyə alın masını israrla tələb edird i. 

ÜĠK(b)P  XVIII  qurultayında  qəbul  olun muĢ  yeni  Nizamnamədə  ilk 

partiya  təĢkilatlarına  istehsal  müəssisələrində  müdiriyyətin  fəaliyyətinə  nəzarət 

etmək  hüququ  verildikdən  sonra  partiyanın  xalq  təsnifatının  fəaliyyətinin  bütün 

sahələrinə  müdaxiləsi  daha  da  gücləndi.  Əslində  istehsalçılar  üzərində  bütün 

rəhbərlik  partiyanın  əlində  cəmləĢmiĢdi.  1938-1940-cı  illərdə  partiya  maddi-

istehsalın  əsasını  möhkəmləndirmək,  buruq  qazıma  iĢin i  səmərələĢdirmək   ü zrə 

fövqəladə  tədbirlər  müəyyən  etdi.  Staxanov  hərəkatını  inkiĢaf  etdirmək, 

istehsalatda  niza m-intiza mı  möh kə mləndirmək  istiqa mətində  SSRĠ  XKġ, 

ÜĠK(b)P M K və ÜMHĠġ-in 1938-ci ii dekabrın  28-də "Əmək intizamını qaydaya 

salmaq,  Dövlət sosial sığorta təcrübəsini yaxĢılaĢdırmaq və bu iĢdə özbaĢınalığa 

qarĢı mübarizə tədbirləri haqqında" qərar qəbul etdi 

9



Eyni  zamanda Ali Sovetin  Rəyasət Heyəti 1938-ci  il dekabrın 27-də ö z 



əməy i  ilə  iqtisadiyyatın  yüksəliĢinə  kömək  etməkdə  xüsusi  fərqlən miĢ  fəhlələri 

və bütün zəhmətkeĢlə ri həvəsləndirmə k üçün Sosialist Əməy i Qəhrə man ı adı və  

"Əmək  qəhrəmanlığ ına  görə",  "Əməkdə  fərq lən məyə  görə"  medallarının  təsis 

olunması barədə fərman verd i

10



1938-c i  il  fevra lın  19-25-də  Ba kıda  SSRĠ  Ağır  Sənaye  Xalq  ko missarı 



L.  M.  Koqanoviçin  iĢtirakı  ilə  neft  sənayesi  qabaqcılla rın ın  Ümu mittifaq 

348 

 

müĢavirəsi  keçirildi.  MüĢavirədə  Qro znı,  Tü rkmənistan,  BaĢqırdıstan,  Emba, 



Maykop,  Dağıstan,  Saxalin,  Sızran,  Pe rm  neftçilərinin  100  nü mayəndəsi  iĢtirak 

edirdi.  MüĢavirə  bütün  neftçiləri  "her  bir  mədəndə,  dəzgahda,  briqadada  və 

sexdə  bütün  fəhlələri,  mühəndisləri,  qulluqçuları  "sosialist  yarıĢına  qoĢulmağa" 

çağırırdı".  Artıq  1938-ci  ilin  aprelində  təkcə  respublikanın  neft  emalı 

zavodlarında,  bu  çağırıĢa  cavab  olaraq,  sosialist  yarıĢı  barədə  2895  nəfər  fərdi, 

288  briqada  və  168  sex  kollektiv  müqavilələr  bağlamıĢdı.  Azərbay canda  neft 

sənayesinin  qabaqcılları  -  Ağa  Nemətullan ın,  Ġs mayıl  M ikay ılın,  Suğra 

Qaibovanın,  Zaxar  Parlianovun,  Əhəd  Möhübün,  Mixail  ġiĢkanovun  və 

baĢqaların ın  adları  Bakıdan  ço x  uzaqlarda  məĢhur  idi.  Neft  emalı  zavodlarında 

staxanovçuların sayı xey li artırdı. Əgər 1939-cu il yanvar ayının 1-də staxanovçu 

fəhlə 3932 nəfər id isə, 1940-cı il yanvarın l-də 4154 nəfər o ldu

12



Gündəlik neft çıxarılmasının artmasına baxmayaraq,  mərkəzin tələbi  ilə 

tutulmuĢ  yüksək  plan  hələ  ki,  yerinə  yetirilmird i.  A zərbaycan  neft  sənayesində 

inkiĢaf  sürəti  üçüncü  beĢilliyin  b irinci  iki  ilində  ölkənin  bütün  xalq  

təsərrüfatındakı ü mu mi göstəricidən geri qalırdı.  Ölkənin tərəqqi edən sənaye və 

hərbi  texn ikası  isə  daha  çox  neft  məhsulla rı  tələb  edirdi.  Buna  görə  də,  SSRĠ 

XKġ  və  ÜĠK(b)P  M K  1938-ci  il  yanvarın  28-də  "Azərbaycan  SSR-də  neft 

çıxarılması və neft emalın ı artırmaq üçün əsaslı tədbirlər haqqında" xüsusi qərar  

qəbul     etdi     və    burada     neftçilərin      konkret      vəzifələrini  müəyyənləĢdirdi. 

Mərkəz  Azərbaycan  qarĢısında  1940-cı  ildə  23  milyon  400  min  ton  neft 

çıxarılması  tələb ini  qoyur,  bunun  üçün  485  milyon  manat  vəsait  ayrılmasını 

nəzərdə tuturdu

13



Lakin  neft  trestlərin in  ço xu  istehsal  planlarını  yerinə  yetirmirdi,  neft 

quyuları  qazılmasında  olan  gerilik  hələ  də  aradan  qaldırılmamıĢdı.  1940-cı  ilin  

ilk  beĢ  ayında  neft  quyularının  istis mara  verilməsi  p lanı  ancaq  70,6  faiz  yerinə 

yetirilmiĢdi

14

.  Bu  vəziyyətin  yaranmasında  mədənlərdə  əmək  intizamının  



pozulması,  iĢə  laqeydlik  halları  da  c iddi  təsir  göstərirdi.  Ne ft  sənayesində 

geriliy in  aradan  qaldırılması  üçün  görülən  inzibati  tədbirlər  ço x  va xt  yüksək 

nəticələr  vermirdi.  1940-cı  ilin  I  rübündə  Azərbaycan  neft  komb inatında  8530 

nəfər iĢdən azad edilmiĢdi ki, onların da yeddi min i iĢə çıxmayanlar o lmuĢdu

15



1940-c ı  il  iyunun  26-da  SSRĠ  Ali  Sovetinin  Rəyasət  Heyəti  "Səkkiz 



saatlıq iĢ gününə, yeddi günlük iĢ həftəsinə keçilməsi və idarə və müəssisələrdən 

fəhlə  və  qulluqçuların  ö zbaĢına  getmələrinin  qadağan  olunması  barəsində" 

fərman  verd i

16

.  Fərmanın  həyata  keçirilməsi  mədənlərdə  əmək  intizamının  



möhkəmlən məsində  əsaslı  dönüĢ  yaratdı,  sənaye  müəssisələrində  dəqiq  qayda-

qanun yaradıldı, keyfiyyətli məhsul istehsalının artmasına səbəb oldu. 

Beynəlxalq  aləmdə  sovet  ölkəsi  ətrafında  mürəkkəb  vəziyyət  yarandığı 

Ģəraitdə  neftin  mühü m  əhəmiyyətini  dərk  etmiĢ  Azərbaycan  fəhlə  sinfi,  onun 



349 

 

qabaqcıl  dəstəsi  olan  neftçilər  yorulmadan  çalıĢır,  yaradıcı  təĢəbbüs  nümunələri 



göstərirdilər.  1940-cı  ilin  oktyabrında  Azərbaycan  neftçiləri  SSRĠ  neft 

sənayesinin bütün fəhlələrinə müraciət edərək, neft çıxarılmasın ı və onun emalını 

daha da  artınnaq  üçün onları  sosialist  yarıĢına  çağırdılar.  Bu  vaxt  respublikanın  

neft  sənayesində  staxanovçu  24366,  zərbəçi  isə  12008  nəfər  id i

17

.  Orconikid ze  



(indiki  Suraxanı)  adına  trestin  neft  və  qaz  istehsalı  planın ı  144,2  faiz  yerinə 

yetirmiĢ on birinci  mədəninə "Sovet Ġttifaqının ən yaxĢı  mədəni" adı verildi, ona 

"Pravda"  qəzetinin,  Neft  Sənayesi  Ko missarlığı  və  Neft  Sənayesi  Fəhlələri 

Həmkarlar  Ġttifaqı M K-n ın Keçici  Qırmızı bayrağı təqdim o lundu. Neft quyuları 

qazan idarələ rin sosialist yarıĢında Leninneft tresti birinci yeri tutdu, Ona "Sovet 

Ġttifaqın ın buruq qazma üzrə ən yaxĢı  idarəsi" adı və "Pravda"nın, Neft Sənayesi 

Ko missarlığı  və  Neft  Sənayes i  Fəhlələri  Həmkarlar  Ġttifaqı  M K-nın  Keçici 

Qırmızı  bayrağı  verildi.  Neftçilərdən  889  nəfər  "Sosialist  yarıĢı  əlaçısı"  niĢanı 

qırx nəfər isə "Azərbaycan SSR Neft Ustası" adı aldı

18



Azərbaycanm  neft  sənayesi  1940-cı  ildə  Sovet  Ġttifaqında  çıxarılmıĢ  

neftin 71,4 faizini - 22231 min ton neft hasil etdi

19



Üçüncü  beĢillikdə  xalq  təsərrüfatının  in kiĢafında  mühü m  əhəmiyyəti 



olan dəmir yol nəqliyyatının texniki təminatı s ahəsində ciddi iĢ aparılır.  1939-cu  

ildə  MaĢtağa-Buzovna  (9,4  km)  elektrik  dəmir  yolu  çəkilir

20

.  1941-c i  ildə  hələ  



iyirminci  illərin  əvvəllərindən  tikintisinə  baĢlan mıĢ  Ələt-Culfa  (445  km)  dəmir 

yolu xəttin in çəkiliĢi baĢa çatdırılır.  Onun  xüsusi əhəmiyyəti var idi. Hə r Ģeydən 

əvvəl,  Naxçıvanla  Bakı  arasında  dəmir  yol  məsafəsi  iki  dəfəyədək  qısaldı,  həm 

Naxçıvanla,  həm  də  Culfa  vasitəsilə  Ġranla  əlaqələrin  artmasına  geniĢ  imkan  

yarandı:  həmin  ildə  iĢə  düĢən  Salyan  -  Astara  dəmir  yol  xətti  Salyan-Neftçala, 

Lənkə ran-Astara zonalarının Ba kı Ģəhəri ilə  əlaqəsini xeyli asanlaĢdırdı

21



1940-c ı  ildə  respublika  dəmir  yol  xətti  1937-c i  ildəki  1193  km-dən 



1210  km-dək u zadıldı və onun ümu mi yük dövriyyəsi 10,5  milyon tondan 13,2 

milyon  tona  çatdırıld ı.  Həmin  il  dəmir  yol  nəqliyyatı  ilə  29,5  milyon,  o 

cümlədən Ģəhərətrafı xətlərdə 25,5 milyon sərniĢin daĢınmıĢ dı

22



Respublikanın  xalq  təsərrüfatın ın  baĢqa  sahələrində  olduğu  kimi, 

yenilikçilər  hərəkatında  dəmiryolçu lar  da  fəal  iĢtirak  ed ird ilər.  Zaqafqaziya 

dəmir  yolunda  mühüm  yer  tutan  Bakı  sahəsi  1938-ci  ildə  Xalq  Yo llar 

Ko missarlığının  Keçici  Qırmızı bayrağın ı aldı

23

. Azərbaycanın 30 dəmiryolçusu 



uğurlu  iĢinə  görə  SSRĠ  orden  və  medalları  ilə  təltif  olundu.  Məsələn,  Bakı 

deposunun  maĢinisti  Tahirov  və  "Bakı-2"  deposunun  rəisi  Kərimova  Lenin  

ordeni,  Biləcəri  stansiyasının  manevr  üzrə  növbətçisi  Çumaka  "ġərəf  niĢanı" 

ordeni, Gəncə loko motiv deposunun maĢinisti Qurbanova Qırmızı Əmək Bayrağı 

ordeni verildi

24



350 

 

Azərbaycanda  iqtisadiyyatın  inkiĢafı  dəniz  nəqliyyatının  maddi -texniki 



bazasını da möhkəmləndirdi. "Paris Ko mmunası", "Zaqafqaziya", "Vano Sturua" 

adına  gəmi  təmiri  zavodları  gəmilərin  vaxtında  təmirini  və  istismar  müddətinin  

artmasın ı  təmin  edirdi.  1940-cı  ildə  "Paris  Kommunası"  zavodu  14  gəmini 

vaxtından əvvəl təmir edərək sosialist yarıĢının qabaqcılları sırasına çıxmıĢdı

25



1940-c ı ildə Ba kı Xəzə r dəniz nəqliyyatının ü mu mi yük dövriyyəsi 14,8 



milyon  ton  idi.  Bunun  13,4  milyon  tonunu neft  məhsulları  təĢ il  edirdi.  1940-c ı 

ildə  SSRĠ  dəniz  nəqliyyatı  yük  dövriyyəsinin  46  faizi  Xəzər  dənizinin  payına 

düĢürdü

26



Müharibədən  əvvəlki  illərdə  respublikada  rayonlararası  əlaqələrin  

geniĢləndirilməsində  avtomobil  nəqliyyatının  müstəsna  əhəmiyyəti  var  id i. 

Üçüncü  beĢillik  planda  Azərbaycan  avtomobil  tres tinin  1942-ci  ildə  4,4  milyon 

sərniĢin  (1937-ci  ildəkindən  4,3  dəfə  ço x)  və  634  min  ton  yük  (1937-ci 

ildəkindən  5  dəfə  çox)  daĢıması  nəzərdə  tutulurdu

27

.  Artıq  1940-cı  ildə 



avtomobil  nəqliyyatı  vasitəsilə  nəzərdə  tutulandan  da  çox  yük  və  sərniĢin 

daĢınmıĢdı

28

.  Təbii  ki,  avtomobil  nəqliyyatının  in kiĢaf ında  Ģose  yollarının  



geniĢləndirilməsi  və  sahmanda  saxlan ması  olduqca  vacibdir.  Üçüncü  beĢillikdə 

Azərbaycan  avtomobil  yollarının  təmiri  və  çəkilməsi  sahəsində  xeyli  iĢ 

aparılmasına baxmayaraq, 1938-ci ildə respublikan ın cənub-qərbində 170 km yol 

"sərəncamla"  Ermən istan  Ģose  yolları  idarəsinə  verildiyindən,  onun  uzunluğu 

1937-c i  ildəki  11193,9  kilo metrdən  11023,3  kilo metrə  en miĢdi

29

.  1940-cı  ildə  



Azərbaycan SSR Xalq Avtomobil Nəqliyyatı Ko missarlığı yarad ıld ı.  

Üçüncü  beĢillikdə  Azərbaycanda  bütün  sənayenin  ümumi  məhsulu 

1940-c ı  ildə  1937-c i  ildəkinə nisbətən 21 fa iz, o cü mlədən neft çıxa rılması dörd  

faiz, qaz çıxarılması 25  faiz, elektrik enerjisi  istehsalı  32  faiz, polad istehsalı 32 

faiz,  maĢınqayırma  və  metal e ma lı sənayesinin ü mu mi  məhsulu 98  faiz, se ment 

istehsalı 14 faiz, pamb ıq-parça istehsalı 22 fa iz,  ipək parça istehsalı 19 fa iz, gön-

dəri  ayaqqabı  istehsalı  49  faiz,  qənnadı  məmulatı  31  faiz,  konserv  istehsalı  yüz 

faiz artdı

30



Lakin  üçüncü  beĢillikdə  sənayenin  inkiĢaf  sürəti  əvvəlki  dövrlərə 



nisbətən  xeyli  aĢağı  olmuĢdu.  Əgər  birinc i  beĢillikdə  sənayenin  ümu mi  məhsul 

artımı  86  faiz,  ikinci  beĢillikdə  103  faiz  id isə,  1940-cı  ildə  1937-ci  ilə  nisbətən 

sənayenin ümu mi  məhsulunun artımı cəmi 21 faiz, onun aparıcı sahəsi olan neft 

istehsalı  ikinci  beĢillikdə  75  fa izə  qarĢı  cə mi  dörd  fa iz,  qa z  istehsalı  231  fa izə  

qarĢı 25  faiz, elektrik enerjisi istehsalı 125  faizə qarĢı  32 faiz və əksər sahələrdə 

göstərici ya aĢağı və ya cüzi artımla o lmuĢdu

31



Əlbəttə,  bu  dövrün  müharibə  ərəfəsi  o lması  unudulmamalıdır,  hərb i 



qüvvələrin  möhkəmləndirilməsi  və  onun  inkiĢafına  çəkilən  xərclərin  ön  planda 

durması  Ģəksiz  idi.  Odur  ki,  üçüncü  beĢ illik  planda  nəzərdə  tutulan  bir  sıra 



351 

 

nəhəng  obyektlərin  (Mingəçevir,



 

Tərtər  su-elektrik  stansiyaları,  Gəncə  alunit 

zavodu)  tikintilərinin  ləngiməsi  müəyyən  mənada  izah  olunur.  La kin  bu  dövr 

bütün  ölkədə  və  xüsusilə  də  Azərbaycanda  repressiyaların  tüğyan  etməsi  ilə 

səciyyələnirdi.  Sənaye  müəssisələri  rəhbərləri  və  aparıcı  mütəxəssis lərin  böyük 

bir  dəstəsi  repressiyaya  məruz  qalmıĢdı.  ġübhəsiz  üçüncü  beĢillik  illərində  xalq  

təsərrüfatında, o cümlədən onun aparıcı sahəsi olan neft sənayesinin inkiĢafında 

müĢahidə olunan geriləmədə bu amil az rol oynamamıĢdı.  

Azərbaycan  fəhlələri,  onun  qabaqcıl  dəstəsi  olan  neftçilər  üçüncü 

beĢilliyin ilk  illərində böyük əmək fədakarlığı, "on yaxĢı cəmiyyətin ideallarına", 

öz  xalqın ın  gələcək  nəsillərinin  xoĢbəxt  gələcəyinə  inamın ı,  namuslu  əməy i  ilə 

sədaqətini  nümayiĢ  etdirir.  Lakin,  təəssüf  ki,  in zibati-amirlik  rejimi  Ģəraitində 

nəinki tam ədalət lə qiy mətləndirilmir, hətta məĢəqqətlərlə də ü zləĢirdi. 


Yüklə 5,7 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   37




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin