Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

Həmcins kəmiyyət zərflikləri: - Düşməynəndir dənə, il başı 
beş mant, altı ma- nat alallardı, gedərlərdi (Sab.);
Ədəbi dillə müqayisədə şivələrdə bağlayıcılı həmcins üzvlü 
işlənməsinə ehtiyac qalmır;məs.: Qurtarıb gələciyəm, əlimi yuya-
cıyam, döşdüyümü yuyacıyam, çörəyimi bişirəciyəm;- Çamaxnan 
əliyirdix`, so: ra da boylum xəlbirnən təmizdiyirdix` (Nax.);-Bağı 
ya- ner, ağajı yaner, pammığı da ( Qaz.);- So:ra gedirüg öydə 
çörəy pişirirüg, su gətir- rüg, heyvanı sağıruğ, qatığ çalxeyruğ, 
nehrə çalxeyruğ, yağ qayrıyuğ (Bs.);- Çəltix`, buğda, arpa, darı 
saçardıx o vaxdında ( Ş.);- Üzük və ya sırğa və paltar aparırlar 
(İt.) və s.
Ədəbi dildən fərqli olaraq, şivələrdə həmcins tamamlıqlı 
cümlələrdə xəbər eyni kəmiyyətdə təkrarlanır; məs.:- Onnan get-
di qartof əkərıx, bamador əkərıx, badımcan əkərıx, pəxla əkərıx, 
onnan so:ra soğan əkarıx, qarpız əkərıx;- Kərdidə soğan əkirik, 
səviz əkirik, kavar əkirik;- Xərtnən pıçax itildillər, dəhrə itildillər, 
kərənti itildillər, orax itildillər, mərəndə itildillər (Nax.);- Har-
da kı sulu yer var, qarpız əke:r, göy göərti əke:r, mamodor əke:r 
(Qaz.);- Pammığı yığaruğ torbiya, onnan so:ra yığıruğ siyəziyə 
(Bs.) və s. 
Naxçıvan və qərb şivələrində ədəbi dildə olduğu kimi, həm-
cins tamamlıqlı cümlələrdə xəbərin təkrar işlənməsinə ehtiyac 
qalmır; məs.:- Maşlıq olmuşux, qalxozun işiynən, əkiniynən, bi-
çiniynən, herməniynən;- Himdi lapataynan, qaz- maynan açı-
rıx( Nax.):-Paxaçı südnən, yağnan, şəkərnən, yumurtaynan pişir 
(Br.);- Üzük, sırğa, boyınbağı, kalağayı, şal, üş dəs tuman, üş dəs 
köynək, pencək, beş dənə qoyın, dügi verillər (Sab.);- Toy bi sutqa 
çalnır, sora atnan, faytınnan gəlif gəlni apardılar (Ş.) və s. 
 
Həmcins tamamlıqlı cümlələrdə xəbərin ol koməkçi feili ifadə 
olunması qərb şivələri üçün səciyyəvi xüsusiyyətdir; məs.:- Ağız-
dıx bir suya lazım olor, bir də nöytə lazım olor;- Pompul hipopda, 
çöl töüxlarında olur (Br.) və s.
Həmcins tamamlıqlar üçüncü növ təyini söz birləşmələri iıə 
ifadə olunduqda qərb şivələrində birinci tərəf ikinci də buraxılır;- 
Bambılın uzunu da olor, dəyirmisi də olor (Br.);-Bu Dassalahlı-
dan bu kətdən bir öylü kişi gətirellər, buların əppəyini, suyunu 
qayırmaxçun (Qaz.) və s.

---

266
267