AZƏrbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

NƏTICƏ

Milli iqtisadi çağırışlar zəmnində təşkilat və təsərrüfat subyektlərində auditin aparılmasında analitik prosedurların həyata keçirilməsi və onlardan istifadənin səmərəliliyini müəyyən etmək üçün aşağıdakı təklifləri vermək olar :

1. 
   Milli Mühasibat hesabatının mühüm mövqelərinə əsasən aşkar etməmək
   

riskinin azaldılması imkanıdır.Analitik prosedurlar uçotun tamlığının araşdırılması üçün istifadə olunur. Əsas analitik nisbətlər tez tətbiq edilməlidir. Təhlil zamanı təşkilatda çoxsaylı dövrlər ərzində həmin nisbətlərin kənarlaşma meyli müəyyən olunmalıdır.

2. 
   Auditin tənzimlənməsi zamanı analitik prosedurlar maliyyə eləcə qeyri – maliyyə informasiyalarına ( məsələn , real satışın həcmi, bazar üçün məkan və realizə olunmuş malların həcmi arasında əlaqə ) əsaslanır. Bu istiqamətdə düzgün təşkil edilmiş əvvəlcədən müşahidə auditora sifarişçinin fəaliyyəti ilə bağlı daha geniş tanış olmağa imkan verir. Ümumiyyətlə, göstəricilər arasında əlaqənin mövcudluğu eləcə onların həyata keçirilməsi uçot sistemi ilə işlənilən informasiyaların tamlığı, dürüstlüyü, həqiqiliyi eləcə qanuniliyi ilə bağlı auditor məlumatlarını formalaşdırır.
   
3. 
   Auditor qiymətləndirmə səviyyəsində əhəmiyyətli nöqsanlar riskinin qiymətləndirilməsinə adekvat olaraq, subprosedurları planlaşdırır eləcə həyata keçirir. Qiymətləndirmə səviyyəsində auditorun tədqiq edilidiyi subprosedurlar geniş testdən, subanalitik prosedurlardan eləcə ya hər ikisinin kombinasiyasından asılı ola bilər.Vacib audit məqsədinə nail olmaq geniş audit prosedurundan istifadə olunması haqqında qərar qəbul olunması qiymətləndirmə səviyyəsində qiymətləndirilmiş əhəmiyyətli nöqsanlar riskini qəbul edilə bilən zaman aşağı səviyyəyə salmaq eyni zamanda nəzərdə tutulan vacib audit prosedurlarının effektliyinə dair auditorun mühakiməsinə əsaslanır.
   
4. 
   Auditor subanalitik prosedurların həyata keçirilməsi özünün tərəfindən istifadə edilən eləcə təşkilat tərəfindən məlumatın hazırlanmasında nəzarətlə əlaqəli keçirilən testləri nəzərə alır. Göstərilən nəzarət vasitələri effektli hesab edildikdə, auditor informasiyanın etibarlılığına və bu nəticədən subanalitik prosedurların yekunlarına daha çox inanır. Qeyri – maliyyə xüsusiyyətli informasiyalar üzərində nəzarət vasitələri çox vaxt nəzarətlə bağlı keçirilən müxtəlif testlərlə birlikdə yoxlanıla bilər.
   
5. 
   Bazar iqtisadiyyatı şəraitində analitik prosedurlar maliyyə hesabatlarının, törəmə müəssisələrin, bölmələrin və seqmentlərin maliyyə hesabatlarının və maliyyə məlumatlarının ayrı–ayrı elementlərinin konsolidasiyasına münasibətdə həyata keçirilir.
   

Analitik prosedurlar, mürəkkəb statistik üsullardan istifadə olunmaqla, adi müqayisədən kompleks təhlilədək müxtəlif üsullarla tədqiq edilə bilər.

6. 
   Qeyri–kəmiyyət prosedurlarına, milli mühasibat uçotu sahəsində bütöv biliklərin tətbiqini nəzərdə tutan metodlar aiddir. Bu biliklər, həmçinin, hesabların vahidliyi, qanuniliyi eləcə dəqiqliyi və onların qarşılıqlı əlaqəsi haqqında müsbət rəy yaratmağa imkan verən imkan xüsusiyyyətlətini əhatə edir. Buraya xarici mənbələrdən əldə edilmiş məlumatların və daxili məlumatların yoxlanılması, məlumatların müqayisə olunmasına daxil edilməlidir.
   
7. 
   Ümumiyyətlə, analitik yoxlama prosedurlarının həyata keçirilməsinin məqsədi, milli maliyyə (mühasibat ) hesabatlarının hazırlanmasına şərait yaradan müxtəlif amillərə münasibətdə aşkarlanmama riskini kiçiltməkdən ibarətdir ki, bu da məzmunu üzrə aparılan prosedurların əsas növlərinin sayını azaltmağa şərait yaradır. Aşkarlanmama riskini azaltmaq vasitəsi ilə auditorun mahiyyəti üzrə araşdırma prosedurlarına nə dərəcədə etibar olması, mühasibat uçotunun hesabları üzrə real və əməliyyatların müfəssəl formada yoxlanılmasından, analitik prosedurlardan elə birinci mərhələdəcə istifadə olunması məhdudlaşdırıcı faktorlar qismində çıxış etməlidir.
   
8. 
   Maliyyə nəticələrinin təhrifi onların qeyridəyişkən bəyan olunmasına görə, təşkilatın gəlirinin bir-birindən asılı olan təşkilatlarda yerləşdirilməsi məqsədli istifadəsi yekununda baş verir. Gəlirin daxil olması üçün çox asılı olan təşkilatlar arasında qiymətlərin məqsədyönlü artırılması eləcə azalması mexanizmindən istifadə olunur. Onların köməyi ilə təşkilatın gəliri (itkiləri) vergiqoymada güzəşt etməsi olan və onların yaranmasında əsas iştirak etməyən təsərrüfat subyektlərinə transfer edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, milli hesabatı vergi orqanlarına aid edən təsərrüfat subyektləri üçün aktivlərin eləcə gəlirin azaldılması, investorlara aid edən hesabatlarda isə əksinə aktivlərin eləcə gəlirlərin artırılması səciyyəvidir.
   
9. 
   Əsas fəaliyyətin yüksək (ümumi mənfəətə görə hesablanmış gəlirlilik) eləcə zəif mənfəətliliyin (vergiqoymaya qədər gəlirdən hesablanmış) olduğu halda kommersiya, icarə, əməliyyat və satışa aid etməyən xərclər hesabına ümumi gəlirliliyin saxta azaldılması imkanları var. Bunlar vergi yükünün azalmasına eləcə ya aktivlərin qeyri-qanuni mənimsəməsinə istiqamətlənən nöqsanların nəticəsi ola bilər. Bunlar informasiya, məsləhət eləcə s. xidmətlərin göstərilməsinə görə ödənişlərə, nisbi ödənişlərinə, mənfi məzənnə fərqlərinə, sənədlər üzrə cərimələrə digər məsrəflərin ödənilməsinə gətirib çıxarır. Bu yekunlar bir-birindən asılı edilən şəxslər arasında olan müqavilələrin nəticəsi hesab edilir.
   
10. 
    Əsas vəsaitlərin vəziyyətinin audit qiymətləndirilməsi. Sahibkarların uzunmüddətli kapital qoyuluşuna, eyni zamanda əsas vəsaitlərə münasibəti sahibkarın inkişafının və menecmentin keyfiyyəti prespektivlərinin uzunmüddətliyini xarakterizə edir. Əgər təşkilatların rəhbərləri eləcə sahibkarları əsas vəsaitləri lazımi əsasında qoruyub saxlamırlarsa və istehsal bazasının formasına uzunmüddətli investisiyalar həyata keçirmirlərsə, uzunmüddətli vəsaiti, nizamnamə kapitalına kredit, lizinq, investisiya cəlb etmirlər eləcə əhəmiyyətli məbləğləri bölüşdürülməmiş gəlir formada saxlamırlarsa, onların uzunmüddətli sahibkarlıq üçün məqsədləri yoxdur. Bu cür davranış adətən təşkilatlarda mədaxilin və yaxud aktivlərin məbləğinin azalması ilə müşayiət olunmalıdır.
    
11. 
    Məlumdur ki, auditin tənzimlənmə istiqamətində nəzərə alınan analitik prosedurlar auditor yoxlamalarının vəziyyətinin işlənib hazırlanması və kənarlaşmaları müəyyən etməyə imkan verən xarakterik əlaqələrin eləcə asılılıqların müəyyən edilməsi məqsədini güdür. Məhz bu baxımdan, bazar iqtisadiyyatı şəraitində auditor yoxlamalarının aparılması vasitəsilə həyata keçirilən analitik prosedurlardan istifadə imkanlarının öyrənilməsi, maliyyə hesabatlarının iqtisadi təhlili metodikasının İşlənib hazırlanması eləcə auditorun fəaliyyət məntiqinin aşkarlanması auditin tənzimlənmə mərhələsində onlardan istifadənin vacibliyini daha da artırır. Ona görə də, hazırkı dövrdə auditor analitik prosedurlardan istifadəbnin praktiki nəticələrini hesablayır, yoxlamaların tənzimlənməsində konkret alqoritmlərdən istifadənin məqsədəuyğunluğu məqbuldur və buraxılmış səhvlərin əvvəlcədən müəyyən edilməsi mexanizmini işləyib yekunlaşdırır. Bundan fərqli olaraq, auditor analitik prosedurlardan istifadənin alqoritmlərinin nəzəri hissəsində əsaslandırılmış iş prinsipləri əsasında məntiqi qavrama zəncirini qurur. Buna görə də, auditor birinci növbədə analitik prosedurların tətbiqinin məqsəd və vəzifələrini müəyyən edir.
    
12. 
    Hazırda , yoxlamanı daha səmərəli təşkil etmək üçün hər əsas auditor qarşıya qoyulmuş pirioritetlərin həlli baxımından müstəqil proqnoz tərtib edir. Ümumilikdə, auditor tərəfindən müstəqil variantda tərtib edilmiş tənzimlənən əksər hallarda mühasibat balansı eləcə maliyyə nəticələri haqquıda hesabat sənədinin ayrı-ayrı elementlərinin siyahısından ibarət olur. Bəzi hallarda auditor sifarişlə əlaqədar heç bir məlumatı özündə göstərilməyən proqnoz tərtib edə bilər. Bu qayda ilə tərtib edilmiş proqnozda maliyyə hesabatı maddələrinin adları eləcə onların hər birini yoxlayan əsas icraçılar göstərilir. Bununla yanaşı, sifarişçi haqqında vacib minimal məlumatı olan auditor rəyin hər bir hissəsinin yoxlanılmasına sərf olunan əmək xərclərini də proqnozlaşa bilər. Yoxlamanın planlaşdırılınası mərhələsində auditor prosedurlarının icrası «xüsusidən ümumiyə» prinsipinə əməl edir. Bu zaman, hər bir xüsusi obyektin yoxlanılmasının mürəkkəblik səviyyəsini qiymətləndirməklə hər bir ümumi sahənin yoxlanılmasına sərf ediləcək vaxtın eləcə xərclərin miqdarını daha dəqiq müəyyənləşdirmək mümkündür. Bundan başqa, auditor auditin tənzimlənməsi mərhələsində hesabat məlumatları əsasında əsaslandıırlmış maliyyə əmsallarından istifadə olmaqla yoxlanılacaq fərdi obyektləri müəyyən ola bilər. Fikrimizcə, bu baxımdan likvidlik eləcə maliyyə sabitliyi əmsallarıa diqqət yetirmək daha məqsədəuyğundur.
    
13. 
    Göründüyü kimi, mütərəqqi təsərrüfatçılıq formaları şəraitində real və iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış icra qərarlarının qəbul edilməsi üçün əsas şərt sayılan operativ eləcə analitik informasiyanın əldə olunması reallığı meydana çıxir. Bu baxımdan, təşkilatın əmlak vəziyyətinin iqtisadi təhlilinin əsas metodikasına müasir təsərrüfatçılıq formalarının sifarişlərinə cavab verən yeni aspektlərin vacibliyi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Digər tərəfdən, təşkilatın əmlak vəziyyətinin nəzərdə tutulan təhlili metodikasının əvəzinə prinsipcə mütərəqqi metodikanın hazırlanması onun sistemliliyini eləcə tamlığını tələb edir. Deməli, bazar iqtisadiyyatı şəraitində təşkilatın əmlak vəziyyətinin təhlili geniş parametrlər sisteminə əsaslanır. Məhz belə təhlil onun təcrübəvi nəticələrinin yaxşılaşdıra və optimal icra qərarlarının qəbul edilməsi üçün vacib məlumatların əldə olunmasına imkan verir.
    
14. 
    Məlumdur ki, mühasibat uçotunun beynəlxalq standartlarının sifarişlərə müvafiq tərtib edilən mühasibat formaları maliyyə təhlilinin yeni üsullarından istifadənin zəruriliyini meydana çıxarır. Fikrimizcə, belə bir üsula potensial tərəfdaşın düzgün seçilməsi, təşkilatın maliyyə sabitliyi və əmlak dayanıqlığının qiymətləndirilməsi, işgüzar aktivliyin eləcə sahibkarlıq fəaliyyətinin effektivliyi aşkara çıxarılması üçün vacib əhəmiyyət kəsb edir. Bu zaman, potensial tərəflərin maliyyə fəaliyyəti haqqında əsas, çox hallarda yeganə informasiya mənbəyi əks olunan
    

mühasibat hesabatı sayılır. Müasir şəraitində hesabat maliyyə uçotunun informasiyaların ümumiləşdirilməsinə əsaslanır, təşkilatın cəmiyyətlə və işgüzar tərəfdaşlarla əlaqələndirən informasiya həlqəsi hesab olunur. Nəzəriyyə və praktikada müəssisənin fəaliyyəti ilə maraqlananlar təhlilin obyektləri kimi qəbul edilir.

15. 
    Hazırda əsas fondlardan istifadənin effektliyi fondvermə və fondtutumu göstəriciləri vasitəsi ilə ölçülür və qiymətləndirilir. Bu zaman, fondverimi əmtəə satışından yaranan valyuta gəlirlərinin əsas fondların məbləğinə nisbəti fondtutumu isə fondverimi parametrlərinin əksi kimi hesablanır. Fondtutumu göstəricisi məhsul satışı vaxtı pul gəlirlərinin hər manatına ayrılan əsas vəsait xərclərini xarakterizə edir.
    
16. 
    Təşkilatın imkan qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün tətbiqi nəzərə alınmaqla analitik prosedurlar artıq auditin tənzimlənmə mərhələsində təsərrüfat subyektlərinin əsas maliyyə çətinlikləri ilə üzləşməsi vəziyyətini müəyyən etməyə imkan verir. Onda auditor riskinin qiymətləndirilməsi vaxtı auditor təsərrüfat subyektlərinin zəifləməsi ehtimalını nəzərə alır və bu zaman audit prosesində istifadə olunan analitik prosedurlar həmin imkanı qabaqcadan görməyə əlverişli mühit yaradır. Yoxlamanın son mərhələsində auditor tərəfindən təşkilatın fəaliyyət qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi “ahəngdarlığın araşdırılması prosedurası” adlanır. Ahəngdarlığın qiymətləndirilməsi mühasibat eləcə maliyyə hesabatlarının düzgünlüyü haqqında auditorun son rəyinin formalaşmasına müsbət təsir göstərir.
    

17. 
    Aydındır ki, praktikada müfəssəl auditor prosedurlarının ixtisar olunması məqsədilə analitik prosedurlar öyrənilə bilər. Əgər analitik prosedurlar vasitəsilə vacib kənarlaşmaları aşkar etmək çətindirsə, onda bu ciddi səhv eləcə ya qeyri-dəqiqlik ehtimalının aşağı olduğu anlamına gəlir. Fikrimizcə, təcrübədə bir qayda olaraq həmin analitik proseduranın yekunu mühasibat hesabları üzrə qalıqların araşdırılması və onların düzgünlüyünün təsdiqinə istiqamətlənir. Bu isə, öz növbəsində, araşdırılan mühasibat və maliyyə hesabatlarının iqtisadi təhlili zamanı az miqdarda geniş testlərlə kifayətlənməyə imkan verir. Müasir şəraitdə, analitik prosedurların tətbiqi nəticəsində əldə edilən faktların eləcə sübutların yararlıq səviyyəsi konkret mühitdə onların etibarlılıq səviyyəsindən asılı olur. Audit prosesində bəzi problemlərin həll edilməsi zamanı onların ümumi prosedur növlərindən daha effektli olması ehtimalı yüksəkdir. Digər şəraitdə analitik prosedurlar çox yaxşı halda auditorun diqqətini loyal faktların və sübutların toplanılmasına istiqamətləndirə bilər.
    
18. 
    Aydındır ki, bu mərhələnin əhəmiyyətini iqtisadi təhlil, onun nəticələrinin şərhi eləcə auditor tərəfindən aşkar olunmuş qeyri-adi kənarlaşmaların
    

ümumiləşdirilməsi prosesi əhatə edir. Bu zaman analitik prosedurların icrası və onun layihələşdirilməsi üsulunun seçilməsi qarşıya qoyulmuş vəzifələr tamlığından asılı olaraq həyata keçirilir. Auditor təhlilin ardıcıllığı baxımından birinci növbədə maliyyə (mühasibat) hesabatının araşdırılması metodunun seçilməsi eləcə ondan istifadə olunması məsələnin həllini məqsədəuyğun sayır. Bu üsul təşkilat kapitalının və əldə edilmiş mənfəətin formalaşması mənbələrinin müəyyən edilməsi məqsədilə əks olunan hesabatlarda mövcud parametrlərin real kəmiyyətlərinin, uçot siyasətinin əsas

məqamlarının və illik hesabata edilmiş formaların öyrənilməsi eləcə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman maliyyə formalarındakı qeyri-adi kənarlaşmalara eləcə məbləğlərə xüsusi diqqət yetirilir. Bundan başqa, analitik prosedurların icrası prosesində auditor iqtisadi təbiilin fərq, interpolyasiya, korrelyasiya. reqressiya metodlarından, iqtisadi-riyazi üsullardan və digər evristik qaydalardan istifadə edə bilər.

19. 
    Strateji yol xəritəsinin tətbiqi şəraitində, milli iqtisadiyyatın bütün sahələrində, o cümlədən kommersiya strukturlarında auditin aparılmasının analitik prosedurların və onların təkmilləşdirilməsinin hər an diqqət mərkəzində olduğuna görə auditorlar analitik prosedurların bütün seqmentlərində səmərəli istifadə etməklə lazımi nəticələrin alınmasına xüsusi fikir verməlidirlər.
    
20. 
    Hazırda əsas fondlardan istifadənin effektliyi fondvermə və fondtutumu göstəriciləri vasitəsi ilə ölçülür və qiymətləndirilir. Bu zaman, fondverimi əmtəə satışından yaranan valyuta gəlirlərinin əsas fondların məbləğinə nisbəti fondtutumu isə fondverimi parametrlərinin əksi kimi hesablanır. Fondtutumu göstəricisi məhsul satışı vaxtı pul gəlirlərinin hər manatına ayrılan əsas vəsait xərclərini xarakterizə edir. Aydındır ki, məhsulun fondtutumunun səviyyəsinin azalması əsas fondlardan istifadənin
    

effektliyinin yüksəldilməsinin keyfiyyət göstəricisidir.

21. 
    Hazırki şəraitdə təşkilatın maliyyə və əmlak vəziyyəti təsərrüfat vəsaitlərinin mövcudluğu və onların yaranma vəziyyəti ilə xarakterizə olunur. Məlumdur ki, halhazırda mövcud standart sənədlərə uyğun olaraq milli balans-netto tərtib edilir, eləcə onun yekunu təşkilatın sərəncamında olan vəsaitlərin məbləğini nisbətən qiymətləndirməyə imkan verir. Lakin, həmin qiymət uçot dərəcəsi olmaqla əmlaka görə alınması vacib olan real pul vəsaitlərinin vəsaitini əks etdirmir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində aktivlərin illik qiyməti bazar konyukturası ilə reallaşır və o inflyasiya şəraitində uçot dərəcələrindən fərqlənə bilər.
    
22. 
    Fikrimizcə, auditin planlaşdırma mərhələsi bu yoxlamalarınnın aparıb aparılması üçün əsas sayılan və sistematik dəyişilən auditor tədbirlərinin siyahısının mexaniki qaydada tərtib edilməsi ilə başa vurulmur. Məlumdur ki, auditor mühasibat eləcə maliyyə hesabatlarının ayrı-ayrı elementlərin və göstəricilərinin müqayisəsi gedişatında inflyasiya ilə bağlı vacib kənarlaşmaların və risklərin mövcudluğu inamını yaxşı bilir və bunu tənzimlənmədə mütləq şərt kimi qəbul edir. Bu vaxt risk dedikdə, auditin planlaşdırma istiqamətində buraxılan səhv, uyğunsuzluq eləcə mövcud qanunvericiliyin tələblərinin pozulması inamı eləcə mümkünlüyü başa düşülür. Ona görə də, nəzəri və praktiki ədəbiyyatlarda tənzimlənmə risklərin azaldılmasına və auditin effektli təşkilinə imkan verən şərt kimi xarakterizə olunur.
    

Məlumdur ki, auditin tənzimlənmə istiqamətində nəzərə alınan analitik prosedurlar auditor yoxlamalarının vəziyyətinin işlənib hazırlanması və kənarlaşmaları müəyyən etməyə imkan verən xarakterik əlaqələrin eləcə asılılıqların müəyyən edilməsi məqsədini güdür. Məhz bu baxımdan, bazar iqtisadiyyatı şəraitində auditor yoxlamalarının aparılması vasitəsilə həyata keçirilən analitik prosedurlardan istifadə imkanlarının öyrənilməsi, maliyyə hesabatlarının iqtisadi təhlili metodikasının İşlənib hazırlanması eləcə auditorun fəaliyyət məntiqinin aşkarlanması auditin tənzimlənmə mərhələsində onlardan istifadənin vacibliyini daha da artırır. Ona görə də, hazırkı dövrdə auditor analitik prosedurlardan istifadəbnin praktiki nəticələrini hesablayır, yoxlamaların tənzimlənməsində konkret alqoritmlərdən istifadənin məqsədəuyğunluğu məqbuldur və buraxılmış səhvlərin əvvəlcədən müəyyən edilməsi mexanizmini işləyib yekunlaşdırır. Bundan fərqli olaraq, auditor analitik prosedurlardan istifadənin alqoritmlərinin nəzəri hissəsində əsaslandırılmış iş prinsipləri əsasında məntiqi qavrama zəncirini qurur. Buna görə də, auditor birinci növbədə analitik prosedurların tətbiqinin məqsəd və vəzifələrini müəyyən edir:

ƏDƏBIYYAT SIYAHISI

1. 
   Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi. Bakı. “Hüquq ədibiyyatı” 2007. 776 səh.
   
2. 
   Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi. Bakı. “Hüquq ədibiyyatı” 2011. 414 səh.
   
3. 
   Azərbaycan Respublikasının “Mühasibat uçotu haqqında” qanunu. Bakı, 2004.
   
4. 
   Azərbaycan Respublikasının “Müflisləşmə və iflas haqqında” qanunu. Bakı, 1997.
   
5. 
   Azərbaycan Respublikasının “Auditor xidməti haqqında” qanunu. Bakı, 1994.
   
6. 
   Milli Mühasibat Uçotu Standartları. Bakı, 2011.
   
7. 
   A.V.Soltanov Maliyyə auditi. Dərslik. Bakı- 1999. 425 səh.
   
8. 
   Behbudov H.A. Operativ təhlil. Dərslik. Bakı: “Elm və təhsil”, 2009. -560 s.
   
9. 
   C.B.Namazova Audit.Dərslik. Bakı, «Elm və təhsil», 2014. – 246 səh.
   
10. 
    F.Ş.Qurbanov Audit. Dərs vəsaiti. Bakı, 2011. – 270 səh.
    
11. 
    F.Ş. Hacıyev. Auditdə iqtisadi təhlil. Dərs vəsaiti. Bakı, ADİU, 2015- 156 səh
    
12. 
    Lətifov A.B. Əməliyyat auditi. Dərslik. Bakı, 2013.
    
13. 
    Salmanov V.D. Operativ audit. Dərs vəsaiti. Bakı, 2010.
    
14. 
    Tahirov S.A. Cari audit. Metodiki vəsait. Bakı, 2011.
    
15. 
    İbrahimov F.D. Maliyyə təhlili. Dərslik. Bakı, 2014.
    
16. 
    Soltanov A.V. Təftiş və nəzarət. Dərs vəsaiti. Bakı, 2015.
    
17. 
    Paşayeva V.F. Bank auditi. Metodiki göstəriş. Bakı, 2016.
    
18. 
    Mehmanov A.B. Sığorta auditi. Dərslik. Bakı, 2012.
    
19. 
    İsmayılov A.D. Kredit auditi. Metodiki vəsait. Bakı 2017.
    
20. 
    Budaqov S.Ə. İdarəetmə təhlili. Dərs vəsaiti. Bakı, 2016.
    
21. 
    Səbzəliyev S.M. Mühasibat (Maliyyə uçotu), Bakı 2008.
    
22. 
    Салавийов С.А. Аудит. Учебное пособие. Баку, 2016.
    
23. 
    Анализ финансовой отчетности: Учеб. Пособие / Под ред. О.В. Ефимовой. 2004
    
24. 
    Аренс А., Лоббек Дж. Аудит: Пер. с англ. М.: Финансы и статистика, 2008.
    
25. 
    Адамс Р. Основы аудита. Пер. с англ. / Под ред. Я. В. Соколова. - М.: Аудит, ЮНИТИ, 2005.
    
26. 
    Барышников Н.П. Практикум внутреннего и внешнего аудита. ИИЦ Филинъ, 2002.
    
27. 
    Пале В.В. Организация системы внутреннего контроля коммерческой организации. М.: Экзамен, 2008.
    
28. 
    Шеремед А.Д. Стандарты и аудита: Пер с англ. - М.: Аудит, ЮНИТИ, 2010.
    
29. 
    Крикунов А.В. и др. Опыт развития аудиторской деятельности в Швеции и России. Сп.: Юридический центр Пресс, 2004.
    
30. 
    Алборов Р.Л. Аудит в организациях промышленности, торговли и АПК.
    
31. 
    Данилевский 10.А., Шапигузов СМ., Ремизов Н.А., Старовойтова Е.В, Аудит: Учебное пособие. - М.: ФБК-Пресс, 2002. - 544 с.
    
32. 
    Сакалйов П.П. Бухгалтерский учет: Учебное пособие. -4-е изд.., перераб.
    

и доп. - М.: ИНФРА-М, 2002. - 639 с.

33. 
    Крупченко Е.А. Аудит: Учебник для студентов экономических колледжей. 2006г.- 384с.
    
34. 
    Майданцик Н.В., Аудит: Практикум: Учеб. пособие 2006г. – 224с.
    
35. 
    Суваров В.И.. Задачник по аудиту: учебное пособие для студентов ср.
    

проф. учеб. заведений . Издательский центр «Академия» , 2006.- 240 стр.