AZƏrbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

Əsas vəsaitlərin xarakteristikası

Göstəricilər	ilin əvvəlinə		ilin sonuna			Artım tempi, %-lə
1	2	3	4	5	6
1.Əsas vəsaitlərin ilk dəyəri	1011 2619	100.0 0	343737 98	100.00	339.6 1
2.Aktiv əsas vəsaitlərin xüsusi çəkisi (payı)	4307 640	42.6	176835 20	51.44	410.5 2
3.Əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri	8773 374	-	283901 44	-	323.5 9
4.Əsas vəsaitlərin köhnəlmə əmsalı		13.20		17.40
5.Əsas vəsaitlərin		42.91		21.98
təzələnmə əmsalı
6.Əsas vəsaitlərin dövriyyədən çıxma əmsalı		0.47		0.25

3.7 saylı cədvəldə məlumatlardan göründüyü kimi, hesabat ilində təşkilat lazımi miqdarda maddi-texniki bazaya malik olmuş eləcə əsas vəsaitlərin təzələnməsi prosesi (2016 eləcə 2017-ci illərdə müvafiq olaraq 42.91% və 21.98%) yüksək surətlə aparılmışıdr. Həmin illər dövründə əsas vəsaitlərin köhnəlməsi 13.20% eləcə 17.40% intervalında tərəddüd etmişdir. Hesabat ilinin axırında əsas vəsaitlərin fəal hissəsinin xüsusi çəkisi 42.60%-dən 51.44%-ə yüksəlmiş eləcə artım 8.84% təşkil etmişdir. Bu isə, öz növbəsində, təşkilat üçün müsbət vəziyyət kimi qiymətləndirilə bilər.

Hazırda əsas fondlardan istifadənin effektliyi fondvermə və fondtutumu göstəriciləri vasitəsi ilə ölçülür və qiymətləndirilir. Bu zaman, fondverimi əmtəə satışından yaranan valyuta gəlirlərinin əsas fondların məbləğinə nisbəti fondtutumu isə fondverimi parametrlərinin əksi kimi hesablanır. Fondtutumu göstəricisi məhsul satışı vaxtı pul gəlirlərinin hər manatına ayrılan əsas vəsait xərclərini xarakterizə edir. Aydındır ki, məhsulun fondtutumunun səviyyəsinin azalması əsas fondlardan istifadənin effektliyinin yüksəldiyini göstərir. Praktikada, əsas fondlardan istifadənin effektliyini öyrənmək üçün aşağıdakı kimi cədvəl tərtib edək.

Cədvəl 3.8

Əsas fondlardan istifadənin effektliyinin təhlili

Göstəricilər	İlin əvvəlinə	İlin sonuna	Kənarla şma (+;-)
1	2	3	4
1.Məhsul (iş və xidmətlər) satışından yaranan pul gəlirləri (ƏDV və aksizlər daxil edilmədən), min manat	28298803	103636 933	[phone]
2.Əsas fondların orta illikn dıyəri, min manatla	7966720	2224320 9	[phone]
3.Əsas vəsaitlərin fondverimi, manatla	3.55	4.66	+1.11
4.Məhsulun fondtutumu, qəpiklə	28.15	21.46	-6.69

3.8 saylı cədvəlin məlumatları əsasında fondverimi göstəricisinin səviyyəsi ilin başlanğıcına nisbətən 1.11 manat (4.66-3.55) yüksəlmiş eləcə nəticədə məhsulun fondtutumu 6.69 pul vahidi azalaraq 21.46 qəpik təşkil etmişdir. Bu isə, öz növbəsində, təşkilatın maliyyə vəziyyətinin sabitliyini eləcə əsas fondlardan istifadənin effektliyini göstərir.

Nəzəri eləcə praktiki ədəbiyyatlarda fondverimi eləcə əməyin fondla təchis olunması parametrləri ilə sıx əlaqəli olduğu əsasən vurğulanır. Bu zaman əmək məhsuldarlığı əmtəə satışından əldə olunan valyuta gəlirlərinin işçilərin mütləq sayına nisbəti kimi araşdırılır.

B= 𝑇(3.1)

𝑅

F= (3.2)

F_v (3.3)

B∙R(3.4)

C= F_v ∙R(3.5)

F=

Burada, B-əmək məhsuldarlığını,

T-məhsul satışından əldə olunan valyuta gəlirlərini,

R- personalın sayın,

F-əsas fondların fondverimini,

C-əsas fondların orta illik dəyərini,

F_v-əməyin fondla təchiz edilməsini göstərir.

Bu vaxt, fonveriminin artımının əsas nisbi əmək məhsuldarlığının dinamikasının əməyin fondla təchis edilməsinin dinamikasını üstələməsi hesab olunur. Fikrimizcə, sadalanan parametrlər arasındakı əlaqənin xarakteri göstərilən cədvəlin məlumatlarından istifadə edilməklə tam açıla bilər.

Cədvəl 3.9