111
olan ziddiyyətlər sosial hesablar matrisinin qurulmasını çətinləşdirir. Lakin matrisin
önəmini nəzərə alaraq əksər ölkələrdə bu matris rəsmi statistika qurumları tərəfindən
müəyyən müntəzəmliklə tərtib olunur. Azərbaycanda isə sahələrarası balans cədvəlləri
5 ildən bir Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən dərc edilsə də, sosial hesablar matrisi
tərtib olunmur. İqtisadi İslahatlar İnstitutunda bu sahədə
müəyyən qədər tədqiqatlar
aparılmış və 2006 və 2011-ci illər üçün Sosial Hesablar matrisi qurulmuşdur [7, 8, 15].
Bu məqalədə isə ARDSK tərəfindən dərc edilmiş sonuncu sahələrarası balans cədvəli
əsasında SHM qurulacaqdır.
Sosial Hesablar Matrisinin tərtibinin nəzəri-metodoloji əsasları
Bu məqalədə Sosial hesablar matrisinin strukturu araşdırılaraq gələcəkdə daha detallı
bir SHM qurmaq üçün nəzəri baza formalaşdırılacaqdır.
Bu məqsədlə öncə sosial
hesablar matrisinin strukturu öyrənilmiş, daha sonra Dövlət Statistika Komitəsi tərə-
findən nəşr olunmuş sonunucu – 2016-cı ilə aid sahələrarası balans cədvəli [9] əsa-
sında ilkin formada SHM qurulmuş və ziddiyyətləri və daha çox disaqreqatlaşdırıl-
masının mümkünlüyü cəhətdən təhlil edilmişdir [16].
Avropa İttifaqı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı,
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Dünya Bankının hazırladığı “Milli Hesablar Sistemi
2008”-də [10] Sosial hesablar matrisi mal və xidmətlərin ehtiyatları və istifadə cəd-
vəlləri, sahələrarası balans cədvəllərinin göstəricilərinin bir matris şəklində toplanma-
sı, həmçinin milli hesabların institusional sektorların göstəriciləri, tədiyyə balansı gös-
təriciləri də əlavə edilməklə hazırlanır. Və tədqiqatın məqsədindən
və göstəricilərin
mövcudluğundan asılı olaraq bu hesablar daha çox hesablara ayrıla bilər. Ümumilikdə,
ən
sadə halda, hər bir SHM-də bu hesablar olmalıdır: iqtisadi fəaliyyətlər hesabı,
əmtəə və xidmətlər hesabı, faktorlar hesabı, iqtisadi agentlər hesabı, qənaət və qalan
dünya hesabları. Hər bir hesab həm sətirdə, həm də sütunda yer alır. Hər bir hesaba
uyğun sətir bu hesabın gəlirlərini, sütunu isə xərclərini göstərir və tarazlıq şərtinə görə
hər bir hesabın gəlirləri xərclərinə bərabər olduğundan hər bir hesaba uyğun sətirlərin
cəmi sütunların cəminə bərabər olur [11, 16].
Dostları ilə paylaş: 
