Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

Qrafik 21.9. Əmək bazarında tarazlıq 
 
Qrafik 21.9a-da A nöqt
əsində bir saalıq əməkdən olan fayda (MRP
L
) son 
əmək məhsulundan son mədaxil) ona çəkilən son məxariclərə bərabərdir (W əmək 
haqqı stavkasma). 
Ona gör
ə də məhsul və istehsal amilu bazarı təkmil rəqabətli olduqda 
resurslardan effektiv istifad
ə olunur. Məcmuu fayda ilə məcmuu xərclər arasındakı 
f
ərq maksimumlaşdırılır. 
Resurslardan istifad
ənin effektivliyinin bu şərti başqa formalarda da təzahür 
edir. (21.2) b
ərabərliyindən bilirik ki, rəqabətli əmək bazarında son məhsuldan 
alman son m
ədaxil, məhsulun qiyməti ilə son əmək məhsulunun hasilinə 
b
ərabərdir. MRP
L 
=
P.MP
L
. R
əqabətli əmək bazarı effektiv olduğu üçün, bu 
b
ərabərlik effektivliyin şərti olur. 
M
əhsul bazarı təkmil rəqabətli olmadıqda MRP
L 
=
=P.MP
L
şərti özünü 
doğrultmur. Qrafik 21.9b - də son əmək məhsulu ilə qiymətin hasilini göstərən əyri 
(P.MP
L
) son m
əhsuldan alman son mədaxil əyrisindən yuxarıdadır (MR.MP
L
). B 
nöqt
əsi W
M
tarazlı əmək haqqını və L
M
tarazlı əmək təklifi həcmini göstərir. 
Lakin, istehlakçıların əlavə əmək vahidinin tətbiqindən əldə etdikləri dəyəri P.MP
L
x
ətti xarakterizə edir. Ona görə də L
M
f
əhlə məşğul olduqda firmanın son xərcləri 
(W
M
) c
əmiyyət üçün son faydadan (
CM
) 
azdır. Beləliklə də, firma öz mənfəətini 
maksimumlaşdırır. Xalis fayda firma böyük kəmiyyətdə istehsal amilu tutub, çoxlu 
423 

---

miqdarda m
əhsul istehsal etdikdə daha da çox ola bilərdi. 
B
əzi amil bazarlarında fərdi alıcılar monopsoniya qüvvəsinə malik olurlar, 
başqa sözlə qiymətə təsir göstərə bilirlər. Məsələn, AvtoVAZ avtomobil üçün 
çoxlu k
əmiyyətdə akkumulyator və elektrik avadanlıqları, habelə radiatorlar və 
dig
ər hissələr alır. 
O, avtomobill
əri təmir edən emalatxanalara nisbətən məhsulları daha ucuz 
qiym
ətə ala bilər. Əməyin ödənişinin mərkəzləşdirilmiş tarif sistemi olan ölkələrdə, 
dövl
ət əmək bazarında iş qüvvəsini alarkən hökmran mövqeyə malik idi. Amil 
bazarında monopsoniyaya aid çoxlu misallar çəkmək olar. Biz təhlil üçün ən sadə 
v
əziyyəti seçirik. Tutaq ki, hazır məhsul bazarı təkmil rəqabətlidir, lakn amil 
bazarında bir nəhəng firma yeganə alıcıdır (Əgər inhisarçı yeganə satıcıdırsa, 
monopsonist - yegan
ə alıcıdır). 
Tutaq ki, firma amili r
əqabətli bazardan alır. Bu zaman onun son və orta amil 
x
ərcləri eyni olur (AE = ME). Lakin, firma monopsonist olduqda son və orta 
x
ərclər üst-üstə düşmür. Bu, qrafik 21.10-da öz əksini tapmışdır. 
İnhisarçının rəhbər tutduğu amil təklifi əyrisi bazar təklifi əyrisidir. 
Monopsonist bütün amil vahidl
əri üçün eyni qiyməti ödədiyinə görə, təklif əyrisi 
amilin orta x
ərclər əyrisidir. Orta xərclər əyrisi müsbət meyllidir. Çünki 
monopsonist çoxlu istehsal amilu 
əldə etmək istəyirsə, daha yüksək qiymət 
öd
əməlidir. Lakin mənfəəti maksimumlaşdıran firma üçün nə qədər amil almaq 
haqda q
ərar qəbul edərkən son xərclər əyrisi vacibdir. Son ME, AE orta xərclər 
əyrisindən yuxarıda durur. Çünki, firma böyük miqdarda amil almaq istəyir və 
daha yüks
ək qiyməti ödəyir. O, yalnız sonuncu üçün deyil, bütün amil vahidləri 
üçün öd
əməlidir. Bu halda firma hansı kəmiyyətdə amil əldə etməlidir? 
Firma amilun 
əldə edilməsini o səviyyəyə qədər genişləndirməlidir ki, son 
x
ərclər, son məhsuldan alınan son mədaxilə bərabər olsun. Belə səviyyədə son 
olaraq 
əldə edilmiş amil vahidindən (MRP
L
) 
əldə olunan fayda, dəqiq olaraq 
x
ərclərə (ME) bərabər olur. Qrafik 21.10 qrafiki əmək bazarı üçün bunu şərh edir.