Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov
Yüklə 5,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qrafik 21.11. Torpaq rentası L* W* D=MRP L S L =AE L İqtisadi renta L W 0 Qiym ət, manat/ha Torpağın kəmiyyəti,ha r 1 r 2 D 2 E 2 S D 1 426 Qrafik 21.11.-d ə amilin təklif əyrisi tamamilə qeyri - elastikdir. Çünki tikinti v ə ya kənd təsərrüfatında istifadə olunacaq torpağın miqdarı təsbit edilmişdir. Qeyri - elastik təkliflə torpağın qiyməti (icarə haqqı) tamamilə t ələblə müəyyən olunur. Qrafikdə torpağa olan tələb xətti Dı, qiyməti isə n - dir. Torpaq rentası O r ıEıS - in sahəsinə bərabərdir. Tələb D 2 - y ə qalxdıqda qiymət n - y ə qalxır. Bel əliklə də, torpağa olan tələbin artması qiymətin və iqtisadi rentanın artmasına səbəb olur. İndiyədək biz belə qəbul edirdik ki, iqtisadi hadisələr və onların nəticələri eyni zamanda baş verir. Vaxtın istisna təşkil etdiyi modellər iqtisadiyyatı dərk etm ək üçün çox əhəmiyyətlidir. Lakin, real dünya elədir ki, burada bütün prosesl ər vaxta bağlıdır. İstehlakçının sərəncamında olan 1 kq alma, bir aydan sonra olacaq almanın eyni deyildir. İqtisadi nemətlər bir-birlərindən yalnız fiziki xass ələrinə görə fərqlənmirlər. Onlar həm də zamanın bu və ya digər anına (mərhələsinə) mənsub olmaları ilə fərqlənirlər. Bu hal ümumilikdə iqtisadiyyat üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Biz ə məlum olan faydalılıq funksiyası istehlakçının yalnız müxtəlif nemət kombinasiyalarının seçimi zamanı tətbiq olunmur, həm də indiki və gələcək istehlakı fərqləndirməyə imkan verir. Bunu şərh etmək üçün vaxtlararası istehlak seçiminin sad ə məsələsini nəzərdən keçirək. Alternativ olan yerd ə seçmək mümkündür. Tutaq ki, fərdə hər bir dövrdə əldə edəcəyi gəlir əvvəlcədən məlumdur. Cari gəlirin bir hissəsini əmanət etm əklə fərd gələcəkdə xərclərini artıra bilər. Bu ona görə mümkündür ki, d əyəri bir vaxtdan digərinə keçirtmək mümkündür. Kapital bazarı varsa manevr etm ək dairəsi daha geniş olur. Kapital bazarının təkmil olduğunu qəbul etsək, gör ərik ki, fərd pulu müəyyən vaxta y faizinə kreditə ala və verə bilər. Deməli o, cari g əlirinin bir hissəsini əmanət etməklə gələcəkdəki xərclərini artıra bilir. Eyni zamanda, o kredit alaraq g ələcək gəlirlərinin hesabına indiki xərclərini artıra bilər. Bu hal və indiki, həmçinin gələgək gəlirlər büdcə məhdudiyyətlərini əmələ gətirir. Müxt əlif istehlakçılar istehlaka gedən xərcləri vaxtlar üzrə müxtəlif cür bölüşdürürlər. Məsələn, o istərdi ki, onun uşaqları orta məktəbi bitirdikdən sonra öz əl ali məktəbdə təhsil alsınlar. Bunun üçün isə pul ödəmək lazımdır. Bununla bel ə o istəməz ki, yaşa görə işdən çıxdıqdan sonra onun istehlakı aşağı s əviyyəyə ensin. Lakin, o indiki istehlakların da zəruriliyini unutmamalıdır. Tutaq ki, bu istehlak çı zövqləri faydalılıq kimi ifadə edilməlidir. Bu da həyatın müxt əlif mərhələlərində çəkilən istehlak xərclərin asılıdır. Onda istehlakçının m əqsədi faydalılıq funksiyasının maksimum-laşması kimi görünə bilər. Bu m əsələnin həlli öz əksini istehlakçının optimal çoxmərhələli planında tapır. İstehlakçının çoxvaxtlı zövqləri vaxta görə bir - birlərinə uyğundur. Bu o dem əkdir ki, istehlakçı müəyyən vaxt keçdikdən sonra gələcək mərhələlər üçün yenid ən optimal plan müəyyən edəcəkdir. 427 Vaxta gör ə istehlakçı seçiminin məsələsini qrafik olaraq təsvir edək. Bunun üçün f ərz edək ki, istehlakçının zaman qorizontu vaxtın 2 mərhələsindən ibar ətdir: indiki və gələcək. Tutaq ki, istehlakçının zövqləri U (Co, Cı) faydalılıq funksiyası ilə göstərilmişdir. Burada Co və Cı indiki və gəcələk zamanlarda istehlakın həcmidir. Qrafik 22.10-da f ərqsizlik əyrilərindən bəziləri göstərilmişdir. Fərqsizlik əyrilərindən birində yerləşən istehlak planları, istehlakçıya eyni faydalılıq s əviyyəsini verir. Fərqsizlik əyrisi nə qədər yüksəkdə yerləşirsə, faydalılığm s əviyyəsi bir o qədər yüksəkdir. H ər hansı fərqsizlik əyrisinin, məsələn U'-in uzununa hərəkəti nəyi göst ərir? Əgər C' nöqtəsindən sola hərəkət edilirsə cari istehlakın həcmi azalır, lakin g ələcək istehlakın həcmi azalır. Başqa sözlə, istehlakçı gələcək isteh- lakının müəyyən qədər artırılması “müqabilində” öz cari istehlakının azaldıl- masına razılıq verə bilər. S' nöqtəsində cari istehlakın gələcək istehlakda Yüklə 5,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|