Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti


 Uzunmüddətli aktivlərin uçotunun təkmilləşdirilməsi yolları



Yüklə 1,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/27
tarix08.11.2022
ölçüsü1,57 Mb.
#68107
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   27
S-leymanov-Abid-h-d 311019

3.2. Uzunmüddətli aktivlərin uçotunun təkmilləşdirilməsi yolları 
Yeni iqtisadi münasibətlərin inkişafının mülkiyyətdə bütün formaların 
fəaliyyətinə çoxşaxəli fürsətlər açmışdır. Bu şəraitdə dövlətlə onun icraedici 
qurumlarının qeyri-dövlət sferasında olmuş təsərrüfat subyektlərinın fəaliyyətinə 
müdaxilə etməsi və inzibati nəzarətini xeyli məhdudlaşdırır. Ancaq dövlət, sahib 
olduğu mülkiyyətin formasından asılı olmadan, bütün təsərrüfatlar üzrə 
qanunverici və normativlərdəki hüquqi aktlardan yaranan tələblərin, normaların 
icra edilməsində, həmdə təsərrüfat subyektlərinin hazırladığı maliyyə fəaliyyətində 
yol 
veriləcək 
yalnışlıqların tapılması, habelə cinayət bazalı maliyyə 
əməliyyatlarının zamanında aşkarlanması və ya müəyyənləşməsi vacibdir. Qeyd 
edildiyi kimi mühüm əhəmiyyət daşıyan bu məsələlərin hazırki dövrdə praktiki 
həll edilməsinin müxtəlif yollarından biri ökədə uzunmüddətli aktivlərin də daxil 
olduğu mühasibat uçotu üzrə fəaliyyətin təkmilləşdirilməsidir. 
Uzunmüddətli aktivlərlə bağlı uçotun təkmilləşdirilməsi, düzgün və effektiv 


60 
təşkili müəssisənin öhdəliklərinin yerinə yetirilməsində baza rolu oynayır. Çağdaş 
dövrdə əsas məqsədlərdən biri müxəlif sahələrdə fəaliyyətdə olmuş təsərrüfat 
subyektlərinin mühasibat uçotunda dəqiqliyin və dürüstlüyün olması və aparılması, 
mühasibat və maliyyə əməliyyatları üzrə hesabatlarının tərtibinin proseduraları, 
həm də mövcud olmuş vəsaitlərdən öz təyinatına uyğun olaraq effektiv istifadə 
edilməsi və düzgünlüyünün müstəqil qaydada yoxlaması hesab olunmaqdadır. Bu 
vaxt, səlahiyyətli olan dövlət təşkiatlarının verdiyi qərarlara əsasən keçirilən 
yoxlama və s. əməliyyatlarla bağlı ekspertlər tərəfindən verilən rəylər təsərrüfat 
subyektlərnin gələcək fəaliyyətinə birbaşa təsir etməkdədir. Belə bir şərait 
yarandığı zaman müəssisənin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə aparılan 
əməliyyatlarda maliyyə sənədləri ilə uçot sənədlərində müəssisənin əks etdirdiyi 
konkret müddəalara əsaslanaraq verilir. 
Ümumiyyətlə, uzunmüddətli aktivlərlə bağlı uçotun təkmilləşməsi 
istiqamətində aparlan dəyişiklikləri görmək üçün köhnə hesablar sistemi ilə yeni 
hesablar sistemini müqayisə edək. Köhnə hesablar sistemində əsas vəsaitlərin uçtu 
aşağıdaı kimi apalırdı: 01. “Əsas vəsaitlər”. Həmin hesabda əlavə subhesablar 
açılırdı. Məsələn, 01.1 Torpaq, 01.2 Binalar, 01.3 Avadanlıqlar və s. 
İndi isə milli mühasibat uçotu üzrə standartlarında əsas vəsaitlərin necə 
adlandırıldığına nəzər salaq. Yeni hesablar planında asas vəsaitlər 11 saylı 
maddədə uçota alınır.


61 
İndi isə əsas vəsaitlərlə bağlı uçotla köhnə və yeni tərtib edilmiş hesablar 
planında hansı fərqlər olduğuna baxaq ilkin fərq ondadır ki, köhnə hesabların 
planında belə aktivlər əsas vəsaitlər adlanırdı, amma yeni hesablarda artıq onlar 
“Torpaq, tikili və avadanlıqlar” adı ilə uçota alınır. Yəni, yeni hazırlanan Milli 


62 
Mühasibat Uçotu Standartlarında artıq əsas vəsait anlayışı yoxdur. Sadəcə, köhnə 
hesablar planında olan əsas vəsaitlər indiki “Torpaq, tikili və avadanlıqlara” uyğun 
gəldiyinə görə bunları fərqləndiririk. Qeyd edək ki, yeni Mühasibat Uçotu 
Standartlarında “Torpaq, tikili və avadanlıqlara” daha çox aktiv kimi yanaşılır 
Doğrudur, köhnə hesablarda da asas vəsaitlər dövriyyədənkənar aktivlər, yəni 
uzunmüddətli aktivlər sayılırdı. 
İndi isə aktilərin hansı hallarda əsas vəsait olaraq, hansı hallarda isə “Torpaq, 
tikili və avadanlıqlar” kimi uçota alındığına baxaq. Mühasiblərə daha aydın və 
asan olsun deyə, əsas vəsait olaraq qəbul olunan aktivlərin nə zaman “Torpaq, tikili 
və avadanlıqlar” kimi nəzərə alındığına, hansı hallarda isə başqa bir balansın 
hesabatında uçota alındığına baxaq. 
Köhnə hesablar planının müvafiq təlimatlarda əsas vəsaitlər haqqında 
aşağıdakı məlumat yer alırdı: 
01 nömrəli “Əsas vəsaitlər” hesabı, təşkilatın mülkiyyətində yerləşən: 
istismarda və ehtiyatda olan, müvəqqəti olaraq dayandırılan, ya da icarəyə 
verilmiş, yəni uzun müddət ərzində icarəyə götürülmüş olanlardan başga əsas 
vəsaitlərın mövcudluğu ilə bağlı və hərəkəti üzrə məlumatların ümumiləşməsi 
məqsədilə nəzərdə tutulub. Əsas vəsaitlərə daxil olan obyektlər, habelə onların 
tərkibi qanunvericilik və digər normativ akta uyğun nizamlanır.
Müəssisələrin istehsal və ya xidmət sahəində bir ildən çox müddətdə iştirak 
etmiş, dəyəri isə normativ sənədlərə görə tənzimlənmiş, köhnəldikcə özünün 
dəyərinin qanunvericiliklə müəyyənləşmiş normalara əsasən hissə-hissə istehsal 
edilən məhsulun dəyərinə ötürən, istehsal prossesində öz natural formasını qoruyan 
əmək vasitələrinin əsas vəsaitləri adlandırılırdı.
Bina, qurğu, ötürücü qurgular, işlərlə bağlı maşınları (və ya avadanlıqlar) 
ölçüləri tənzimləyən cihazlar, hesablama texnıkası; nəqliyyat alətləri, vasitələr, 
istehsalat və təsərrüfat inventarı, işçi olaraq qeydiyyata alınan məhsuldar 
heyvanlar, çox illik əkmələr (ağac, kol), daxili təsərrüfat yollari, müəssisə 
mülkiyyətində olan torpaq ərazisi, torpaqların yaxşılaşmasına, həmçinin başqa 
fəaliyyət və işə qoyulmuş kapital vəsaitləri və digər vəsaitlər/əmək vəasiti əsas 


63 
vəsaitə daxil edilməkdədir. İnflyasiyanın sürətini diqqətə alaraq 1996-cı ildən 
başlayaraq alınmış əsas vəsaitlər üzrə vahidlərin, həm də dəstinin məbləğinin 
minimum limiti 500 000 manat dəyərində göstərilir. 
01 nömrəli əsas vəsaitər hesabında uçota alınmış əmək vəsaitlərinin iqtisadi 
sferada uyğun təhlilə sahib olmaq məqsədilə aşağıdakı kimi qruplaşdırılmaqdadır 
(S.M.Səbzəliyev, Bakı 2003): 

Yüklə 1,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   27




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin