Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Uzunmüddətli aktivlərin uçotunun təkmilləşdirilməsi yolları
Yüklə 1,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2. Uzunmüddətli aktivlərin uçotunun təkmilləşdirilməsi yolları
Yeni iqtisadi münasibətlərin inkişafının mülkiyyətdə bütün formaların fəaliyyətinə çoxşaxəli fürsətlər açmışdır. Bu şəraitdə dövlətlə onun icraedici qurumlarının qeyri-dövlət sferasında olmuş təsərrüfat subyektlərinın fəaliyyətinə müdaxilə etməsi və inzibati nəzarətini xeyli məhdudlaşdırır. Ancaq dövlət, sahib olduğu mülkiyyətin formasından asılı olmadan, bütün təsərrüfatlar üzrə qanunverici və normativlərdəki hüquqi aktlardan yaranan tələblərin, normaların icra edilməsində, həmdə təsərrüfat subyektlərinin hazırladığı maliyyə fəaliyyətində yol veriləcək yalnışlıqların tapılması, habelə cinayət bazalı maliyyə əməliyyatlarının zamanında aşkarlanması və ya müəyyənləşməsi vacibdir. Qeyd edildiyi kimi mühüm əhəmiyyət daşıyan bu məsələlərin hazırki dövrdə praktiki həll edilməsinin müxtəlif yollarından biri ökədə uzunmüddətli aktivlərin də daxil olduğu mühasibat uçotu üzrə fəaliyyətin təkmilləşdirilməsidir. Uzunmüddətli aktivlərlə bağlı uçotun təkmilləşdirilməsi, düzgün və effektiv 60 təşkili müəssisənin öhdəliklərinin yerinə yetirilməsində baza rolu oynayır. Çağdaş dövrdə əsas məqsədlərdən biri müxəlif sahələrdə fəaliyyətdə olmuş təsərrüfat subyektlərinin mühasibat uçotunda dəqiqliyin və dürüstlüyün olması və aparılması, mühasibat və maliyyə əməliyyatları üzrə hesabatlarının tərtibinin proseduraları, həm də mövcud olmuş vəsaitlərdən öz təyinatına uyğun olaraq effektiv istifadə edilməsi və düzgünlüyünün müstəqil qaydada yoxlaması hesab olunmaqdadır. Bu vaxt, səlahiyyətli olan dövlət təşkiatlarının verdiyi qərarlara əsasən keçirilən yoxlama və s. əməliyyatlarla bağlı ekspertlər tərəfindən verilən rəylər təsərrüfat subyektlərnin gələcək fəaliyyətinə birbaşa təsir etməkdədir. Belə bir şərait yarandığı zaman müəssisənin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə aparılan əməliyyatlarda maliyyə sənədləri ilə uçot sənədlərində müəssisənin əks etdirdiyi konkret müddəalara əsaslanaraq verilir. Ümumiyyətlə, uzunmüddətli aktivlərlə bağlı uçotun təkmilləşməsi istiqamətində aparlan dəyişiklikləri görmək üçün köhnə hesablar sistemi ilə yeni hesablar sistemini müqayisə edək. Köhnə hesablar sistemində əsas vəsaitlərin uçtu aşağıdaı kimi apalırdı: 01. “Əsas vəsaitlər”. Həmin hesabda əlavə subhesablar açılırdı. Məsələn, 01.1 Torpaq, 01.2 Binalar, 01.3 Avadanlıqlar və s. İndi isə milli mühasibat uçotu üzrə standartlarında əsas vəsaitlərin necə adlandırıldığına nəzər salaq. Yeni hesablar planında asas vəsaitlər 11 saylı maddədə uçota alınır. 61 İndi isə əsas vəsaitlərlə bağlı uçotla köhnə və yeni tərtib edilmiş hesablar planında hansı fərqlər olduğuna baxaq ilkin fərq ondadır ki, köhnə hesabların planında belə aktivlər əsas vəsaitlər adlanırdı, amma yeni hesablarda artıq onlar “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” adı ilə uçota alınır. Yəni, yeni hazırlanan Milli 62 Mühasibat Uçotu Standartlarında artıq əsas vəsait anlayışı yoxdur. Sadəcə, köhnə hesablar planında olan əsas vəsaitlər indiki “Torpaq, tikili və avadanlıqlara” uyğun gəldiyinə görə bunları fərqləndiririk. Qeyd edək ki, yeni Mühasibat Uçotu Standartlarında “Torpaq, tikili və avadanlıqlara” daha çox aktiv kimi yanaşılır Doğrudur, köhnə hesablarda da asas vəsaitlər dövriyyədənkənar aktivlər, yəni uzunmüddətli aktivlər sayılırdı. İndi isə aktilərin hansı hallarda əsas vəsait olaraq, hansı hallarda isə “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” kimi uçota alındığına baxaq. Mühasiblərə daha aydın və asan olsun deyə, əsas vəsait olaraq qəbul olunan aktivlərin nə zaman “Torpaq, tikili və avadanlıqlar” kimi nəzərə alındığına, hansı hallarda isə başqa bir balansın hesabatında uçota alındığına baxaq. Köhnə hesablar planının müvafiq təlimatlarda əsas vəsaitlər haqqında aşağıdakı məlumat yer alırdı: 01 nömrəli “Əsas vəsaitlər” hesabı, təşkilatın mülkiyyətində yerləşən: istismarda və ehtiyatda olan, müvəqqəti olaraq dayandırılan, ya da icarəyə verilmiş, yəni uzun müddət ərzində icarəyə götürülmüş olanlardan başga əsas vəsaitlərın mövcudluğu ilə bağlı və hərəkəti üzrə məlumatların ümumiləşməsi məqsədilə nəzərdə tutulub. Əsas vəsaitlərə daxil olan obyektlər, habelə onların tərkibi qanunvericilik və digər normativ akta uyğun nizamlanır. Müəssisələrin istehsal və ya xidmət sahəində bir ildən çox müddətdə iştirak etmiş, dəyəri isə normativ sənədlərə görə tənzimlənmiş, köhnəldikcə özünün dəyərinin qanunvericiliklə müəyyənləşmiş normalara əsasən hissə-hissə istehsal edilən məhsulun dəyərinə ötürən, istehsal prossesində öz natural formasını qoruyan əmək vasitələrinin əsas vəsaitləri adlandırılırdı. Bina, qurğu, ötürücü qurgular, işlərlə bağlı maşınları (və ya avadanlıqlar) ölçüləri tənzimləyən cihazlar, hesablama texnıkası; nəqliyyat alətləri, vasitələr, istehsalat və təsərrüfat inventarı, işçi olaraq qeydiyyata alınan məhsuldar heyvanlar, çox illik əkmələr (ağac, kol), daxili təsərrüfat yollari, müəssisə mülkiyyətində olan torpaq ərazisi, torpaqların yaxşılaşmasına, həmçinin başqa fəaliyyət və işə qoyulmuş kapital vəsaitləri və digər vəsaitlər/əmək vəasiti əsas 63 vəsaitə daxil edilməkdədir. İnflyasiyanın sürətini diqqətə alaraq 1996-cı ildən başlayaraq alınmış əsas vəsaitlər üzrə vahidlərin, həm də dəstinin məbləğinin minimum limiti 500 000 manat dəyərində göstərilir. 01 nömrəli əsas vəsaitər hesabında uçota alınmış əmək vəsaitlərinin iqtisadi sferada uyğun təhlilə sahib olmaq məqsədilə aşağıdakı kimi qruplaşdırılmaqdadır (S.M.Səbzəliyev, Bakı 2003): Yüklə 1,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|