AZƏrbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura məRKƏZ
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. MDB çərçivəsində inteqrasiya proseslərinin əsas inkişaf istiqamətləri
1992-ci ildən başlanmış olan yeni yaranmış müstəqil dövlətlər arasında qarşılıqlı əməkdaşlıq münasibətləri 1993-cü il sentyabrda Moskvada dövlət və hökumət başçıları tərəfindən birlik çərçivəsində iqtisadi ittifaqın yaradılması haqqında razılaşmanın imzalanması ilə davam etdi. lkin olaraq bu ittifaqa 7 ölkə: Ermənistan, Belarus, Qazaxıstan, Rusiya, Tacikistan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Moldova və Ukrayna assosiativ üzv hüququ ilə daxil oldu. qtisadi ittifaqın yaradılması haqqında razılaşma ümumi iqtisadi məkanın yaradılmasına təkan verdi. Bu razılaşmaya uyğun olaraq münasibətlər bazar prinsipləri əsasında qurulmalı, qarşılıqlı maraqlara uyğun olan iqtisadi layihələrin birlikdə həyata keçirilməsi və ekoloji problemlərin həllinə birlikdə iştirak edilməsi edilməli idi. Məhsul, xidmət, kapital, işçi qüvvəsinin azad hərəkəti, pul-kredit, büdcə, vergi, qiymət, xarici ticarət, gömrük və valyuta siyasətinə uyğun şəkildə təmin edilməli idi. Bu razılaşma üzv ölkələrin inteqrasiya prosesində mərhələli hərəkətinə azad ticarət zonası - gömrük ittifaqı, valyuta ittifaqı və nəhayət ümumbazar əsasında təklif edirdi. Azad ticarət zonasının yaranması ölkələrarası məhsul hərəkətində gömrük təriflərinin ləğv olunmasını və kəmiyyət məhdudlaşdırmalarının tətbiq edilməsini təklif edirdi. Bu zonaya daxil olan hər bir ölkə digər ölkəyə qarşı müəyyən tarif tətbiq edə bilər. Bu razılaşma 1994-cü il 15 apreldə imzalanmışdır. Bu razılaşma imzalandıqdan sonra ölkələr arasında iki meyl özünü göstərirdi. Birinci meyl. Birlik ölkələrinin qarşılıqlı ticarət məsələlərinin azad ticarət zonasının çoxtərəfli mexanizmi əsasında tənzimlənməsi idi. Bu mexanizm hələ tam müəyyən edilməmişdir. kinci meyl. Onunla əlaqədar ki, MDB ölkələri azad ticarətin çoxtərəfli assosiasiyaların tərəfindən müəyyən edilən vəzifələri özünə aid etmək istəmirdilər. Qarşılıqlı ticarətin tənzimlənməsi ikitərəfli ticarət-iqtisadi danışıqlar vasitəsilə həyata keçirilir. MDB çərçivəsində ölkələrin qarşılıqlı ticarət əlaqələri mexanizminin işlək olmaması onların qarşılıqlı məhsul dövriyyəsində əks olunur. Birlik ölkələrinin ixracı yanacaq-energetika və mineral-xammal sahələri üzrə həyata keçirilir. 90-cı ildə MDB ölkələri arasındakı ticarət ümumi ixracın 72%-ə qədəri idisə, 90-cı ilin sonunda bu göstərici 36,5%-ə qədər aşağı düşmüşdür. Paralel olaraq birlik ölkələrinin uzaq xaric ölkələri ilə xarici ticarət əlaqələrində Rusiya 78%, Ukrayna
56%, Özbəkistan 72%, Azərbaycan 57%, Ermənistan 64%, Gürcüstan 55% artım əldə etmişdir. Vahid iqtisadi məkanın əldə edilməsi müvəffəqiyyətlərindən biri 1995-ci ildə Belarus, Qazaxıstan, Rusiya tərəfindən "Gömrük ittifaqının" yaradılması haqqında ə ldə edilmiş razılaşma olmuşdur. 1996-ci ilin martında Qırğızıstan, 1999-cu ilin fevralında Tacikistan da daxil oldu. Gömrük ittifaqının fəaliyyəti dövründə çoxlu sayda sənədlər imzalanmışdır ki, onların arasında 1996-cı il 26 martda iqtisadi və humanitar sənədlərdə inteqrasiyanın möhkəmləndirilməsi və onun məntiqi inkişafı olan 26 fevral 1999-cu il gömrük ittifaqı və vahid iqtisadi məkan haqqında olan sənədlərin mühüm əhəmiyyəti var. Məhz bu sənədlərdə əməkdaşlığın aşağıdakı istiqamətləri təyin olundu: azad ticarət zonasının formalaşması, gömrük ittifaqının 3-cü ölkələrə qarşı qarşılıqlı münasibətləri, vahid gömrük ərazisinin formalaşdırılması, ümumi xidmət və əmək bazarı, vahid elmi-texniki informasiya məkanının formalaşdırılması və s. Müəyyən nailiyyətlərlə yanaşı gömrük ittifaqının formalaşması təcrübəsi bir sıra ciddi problemləri və çətinlikləri aşkara çıxardı. Gömrük ittifaqının formalaşmasının əsas prinsipial məsələləri hələ həll edilməmişdir. Yaranmasından bəri əldə olunan iqtisadi fəaliyyətdəki nəticələr hələ kifayət deyil. Gömrük ittifaqı nəticəsində gedən inteqrasiya hökm sürən bir növ sabitlik bir sıra əhəmiyyətli amillərdən asılıdır ki, onların içərisində iqtisadi inkişaf səviyyəsindəki, istehsalın səviyyəsi strukturunda həmçinin ölkənin coğrafi mövqeyinin xüsusiyyətlərində olan müxtəliflik başlıca rol oynayır. Hələ ki ümumi gömrük tarifinin formalaşması üçtərəfli əsasda həyata keçirilir. Bununla əlaqədar əgər Rusiyf, Qazaxıstan və Belarusda qoyulan gömrük rüsumları təsadüfən üst-üstə düşürdüsə, 99-cu ilin sonlarında Belarusda 10%, Qazaxıstanda isə 40% təşkil etmişdir. Tamqiymətli gömrük ittifaqının formalaşması çətinliklərlə üzləşir. Belə ki, onun bəzi üzvlərinin bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə uzaqlaşması infrastrukturun zəif inkişafı, həmçinin milli nəqliyyat tariflərinin fərqli olması əsas amllərdir. 2000-ci ilin oktyabrında 5 ölkədən (Rusiya, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan) ibarət gömrük ittifaqı dəyişdirilərək onun yerində Avrasiya qtisadi Cəmiyyəti yarandı. Yeni təşkilatın məqsədləri 5 ölkənin ərazisində vahid iqtisadi məkanın formalaşması idi. Birlik qarşısında yaxın vəzifələr müəyyən olunmuşdur. Üzv ölkələrdə iqtisadiyyatda struktur islahatlarının uzlaşdırılması, vahid nəqliyyat strukturunun və vahid nəqliyyat bazarının yaradılması, vahid gömrük tarifinin tətbiqi, milli qanunvericiliklərin uyğunlaşdırılması və beynəlxalq təşkilatlarla münasibətdə ümumi siyasi kursun işlənməsi. nteqrasiyanın formalaşmasından reallığa çevrilməsi üçün mühüm yeni aspektlərdən biri bu qurumda yeni təsərrüfat qarşılıqlı əlaqələrinin yaradılmasıdır. Mərkəzi komitə - nteqrasiya komitəsi, həmçinin parlamentlərarası asambleya və cəmiyyət məhkəməsi yaradılması nəzərdə tutulur. Bunun üçün təşkilatın sənədlərində ilk dəfə olaraq hər bir ölkə üçün dövlətlərarası strukturların maliyyələşməsi və səslərin bölüşdürülməsi üçün kvota müəyyən olunmuşdur. Qərar isə səslərin 2/3-si həcmindən çox olduğu halda qəbul olunur. Cəmiyyət ona qoşulmağa arzu edən bütün ölkələr üçün açıqdır. qtisadi birliyin gömrük ittifaqı bayrağı altında formalaşmasının real problemlərindən biri ümumi xarici gömrük sərhədləri və ümumi xarici gömrük tarifi müəyyən edilməmiş, gömrük sərhədlərinin ləğd edilməsi oldu, bu da üzv ölkələrin daxili bazarlarında nizamsızlığa, pozuntulara gətirib çıxara bilər. nteqrasiya yolunda Rusiya və Belarusiyanın öndə getmələrinə baxmayaraq, onların ikitərəfli münasibətlərində də müxtəlif problemlər ortaya çıxır. 1999-cu ildə Belarusdan uzaq xaric ölkələrinə rus xammalından istehsal olunmuş neft məhsulları ixracı artmışdır. Bu Belarusda Rusiyadan fərqli olaraq ixrac gömrük rüsumlarının olmaması ilə əlaqədar idi. 1994-cü il 30 apreldə Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistan respublikaları arasında ümumiqtisadi məkan yaradılması haqqında razılaşma imzalandı. 30 mart 1998-ci ildə buraya Tacikistan da qoşulmuşdur. 17 iyul 1998-ci ildən etibarən bu birlik Mərkəzi Asiya qtisadi Birliyi adlanır. Razılaşmanın 3-cü, 4-cü bəndlərinə əsasən vahid iqtisadi məkanın formalaş- dırılması məqsədlərinə aşağıdakılar aid edilir:
− Kapitalın və işçi qüvvəsinin azad hərəkəti üçün iqtisadi-təşkilati və zəruri hüquqi şəraitin yaradılması; − Yük
və sərnişinlərin səmərəli daşınması üçün nəqliyyat və kommunikasiyanın inkişafı sahəsində siyasətin yürüdülməsi; − Antiinhisar tənzimlənməsi daxil olmaqla vicdanlı rəqabətin formalaşması üçün şəraitin yaradılması; − Təsərrüfat subyektləri arasında birbaşa iqtisadi əlaqələrin inkişafının təmini və istehsal korporasiyalarının təmini üçün əlverişli şəraitin yaradılması; − Müştərək müəssisələrin, prioritet sahələrdə istehsal birliklərinin, kommersiya, maliyyə-kredit sahələrinin və təşkilatlarının yaradılmasına kömək edilməsi; − Qarşılıqlı kapital qoyuluşu, investisiya siyasətinin koordinasiyalaşdırılması, iqtisadiyyat sahəsində xarici investisiyalar və kreditlərin cəlb edilməsi və investisiya haqlarının hüquqi və maraqlarının qorunması üçün fəaliyyət mexanizminin yaradılmasında bərabər iqtisadi şəraitin təmin edilməsi; − Gömrük rüsumlarının ləğvi, vergilərin, yığımların və digər məhdudiyyətlərin həcminin aşağı salınması; − Gömrük proseduralarının sadələşdirilməsi; − Gömrük qanunvericiliyinin istiqamətləndirilməsi. 10 oktyabr 1997-ci ildə Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldova ölkə prezidentlərinin Strasburq görüşündə 4 ölkə tərkibində dövlətlərarası birlik yaradılması haqqında ideya irəli sürüldü. 1999-cu il aprelin 24-də Özbəkistan da rəsmi olaraq bu quruma qoşulduğunu elan etdi. Yuxarıda adı çəkilən birliyin yaradılmasının başlıca səbəbləri həm siyasi sferada, həm də iqtisadi sferada məsələn, separatizmlə, dini ekstremizmlə və terrorizmlə mübarizə, sülhməramlı fəaliyyət, Avropa-Qafqaz nəqliyyat dəhlizinin inkişafı, "Dünya üçün tərəfdaşlıq" proqramı çərçivəsində NATO ilə əməkdaşlıq məsələlərində irəli gəlirdi. MDB ölkələrinin bu regional birliyi kütləvi informasiya vasitələrində GÜÖAM kimi səslənirdi.
Birlik məkanında baş verən inteqrasiya proseslərinə əhəmiyyətli dərəcədə yer tutan razılaşmalardan biri də 1996-cı il 2 apreldə Rusiya və Belarus arasında olan razılaşmadır. Bu razılaşma düz bir ildən sonra Rusiya-Belarus ittifaqı adını aldı. Bu ittifaqın MDB məkanında baş verən inteqrasiya proseslərində xüsusi yer tutmasının ə sası ondadır ki, Rusiya-Belarus ittifaqının iri bir regional birlik kimi formalaşmasından sonra tərəflər çoxtərəfli inteqrasiyanın inkişafı, xüsusilə sıx ittifaq qurmağı elan etmişlər. 2000-ci il 26 yanvarda Rusiya Federasiyası ilə Belarus Respublikası arasında ittifaq dövləti yaratmaq haqqında razılaşma imzalandı. Razılaşmanın 2-ci maddəsinə görə ittifaq dövlətinin formalaşmasının əsas məqsədləri kimi aşağıdakılar göstərilir: − Üzv ölkələrin qardaş xalqlarının sülh və demokratik inkişafının təmini, dostluğun möhkəmləndirilməsi, əhalinin həyat səviyyəsinin və rifah halının yüksəldilməsi; − ştirakçı dövlətlərin xammal və intellektual potensialının birləşdirilməsi ə sasında sosial-iqtisadi inkişafın və iqtisadiyyatın funksiyalaşmasını bazar mexanizmi ə sasında fəaliyyət göstərməsi üçün vahid ÿiqtisadi məkanın yaradılması; − Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarına beynəlxalq hüququn ümumi qəbul edilmiş prinsip və qaydaları çərçivəsində riayət edilməsi; − Müdafiə sahəsində düzgün siyasət yeridilməsi; − Demokrafik dövlətlərin vahid hüquq sisteminin formalaşdırılması; − nsanın layiqli yaşamış və azad inkişafını təmin edən məqsədyönlü sosial siyasətin aparılması; − MDB-nin Avropada və dünyada təhlükəsizliyi və qarşılıqlı faydalı ə məkdaşlığın təmin edilməsi. ş tirakçı ölkələr vahid iqtisadi məkanın formalaşdırılmasında formalaşacaq ittifaq dövləti üçün əsaslı prinsipləri elan etmişlər. − Təsərrüfat fəaliyyətinin tənzimlənməsi üçün əvvəl tətbiq olunmuş, sonra vahid qanunvericiliyin, həmçinin vətəndaş və vergi qanunvericiliyinin fəaliyyəti; − Makroiqtisadi və sosial inkişaf göstəricilərinə mərhələli yanaşmaq üçün tədbirlərin görülməsi və vahid struktur siyasətinin həyata keçirilməsi;
− Vahid emissiya mərkəzinin yaradılması ilə yanaşı pul vahidinin təşkili; − Vergi toplamada tətbiq olunan prinsiplərin fəaliyyəti; − Xidmət, xarici və daxili borcların ödənişi sahəsində vahid hüquqi bazanın yaradılması; − Qiymətəmələgəlmə sahəsində siyasətin aparılması; − Vahid qiymətli kağızlar bazarının yaradılması; − 3-cü ölkəyə, beynəlxalq iqtisadi təşkilatlara, iqtisadi birliklərə qarşı vahid ticarət siyasətinin yeridilməsi; − Birlik dövlətlərində vahid gömrük məkanının fəaliyyəti; − ttifaq dövlətlərindən kənarda birləşmiş energetika, nəqliyyat, kommunikasiya və rabitə sisteminin əlaqələndirilməsi; − Əhalinin sosial müdafiəsi, təqaüdlə təmini
sahəsində ə mək qanunvericiliyinin fəaliyyəti. Rusiya və Belarus ittifaqı hər iki ölkənin maraqlarına cavab verir. Rusiya kimi Belarus dövləti də başa düşür ki, əsas makroiqtisadi və sosial göstəricilərin yaxınlaşması, vahid struktur siyasətinin yeridilməsi, vahid valyutaya keçmək və digər məsələlər əmək tələb edən çətin işdir. Lakin bu iki dövlətin birləşməsinə mane ola bilməz.
Ə lbəttə Rusiya və Belarusun birlikdən əldən etdikləri strateji gəlirləri hər ş eydən əvvəl həmin ölkələrin iqtisadi əsası olan maliyyə imkanları vasitəsilə qiymətləndirilməlidir. Son dövrdə Ukrayna, Gürcüstan, Azərbaycan, Moldova arasında yaxınlaşma hiss olunur. Bunun əsasında onların ümumi maraqları durur ki, bu da keçmiş SSR - nin cənubundan keçən nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Azərbaycan, Türkmənistan və Qazaxıstan xarici bazarlara neftin nəqli problemi bu ölkələrin iqtisadi inkişafının əsas xüsusiyyətidir. Qərb və Türkiyə tərəfindən dəstəklənərək onlar enerji daşıyıcılarının nəqli yollarını diversifikasiya etməyə çalışırlar. Öz növbəsində öz gəlirlərini tranzit yolu ilə Gürcüstan, Ukrayna isə enerji daşıyıcıları ilə təminatda alternativ tələblər vasitəsilə genişləndirməyə maraq oyatmışdır. Hələ ki deyilən ölkələr arasında dürüst bir təşkilati forma yaranmamışdır. MDB çərçivəsində regionallaşma proseslərinin ümumi inteqrasiya proseslərinə təsiri bir tərəfli qəbul olunur. Bir tərəfdən o vahid iqtisadi məkanı bir növ parçalayır, digər tərəfdən postsovet məkanında ümumi inteqrasiya prosesinin çətinləşdiyi bir dövrdə mini inteqrasiya planları yaradır. Müəyyən şəraitdə "müxtəlif sürətli inteqrasiya" proseslərinə tam şəkildə təsir göstərir. Müxtəlif sürətli inteqrasiya proseslərində MDB üzvlərinin müxtəlif sahələrdəki obyektiv maraqları durur. nteqrasiya və dezinteqrasiya prosesinin fəaliyyətinin son nəticəsi postsovet məkanında bir çox səbəblərdən asılı olacaq, o cümlədən islahatların nəticəsi, iqtisadiyyatın vəziyyəti, MDB hakim dövlətlərin siyasəti və MDB çərçivəsindəki digər faktorların böyük təsiri vardır. Aydındır ki, Qərb dövlətləri gələcəkdə MDB ölkələrinə qarşı ziddiyyətli siyasətini davam etdirəcəklər. Hal-hazırki dövrdə onlar Zaqafqaziyada və Mərkəzi Asiyada cərəyan edən hadisələrə daha çox diqqət yetirirlər, bu da onların liderlərinə MDB-nin digər ölkələri ilə əlaqələrini soyuqlaşdırmağa bir dəstək kimi qiymətləndirilir.
II FƏS L. AZƏRBAYCANIN MDB ÖLKƏLƏR LƏ QT SAD ƏLAQƏLƏR N N MÜAS R VƏZ YYƏT VƏ ƏSAS ST QAMƏTLƏR 2.1. Azərbaycanın MDB çərçivəsində inteqrasiya proseslərində iştirak xüsusiyyətləri Müasir şərtlərlə beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya makroiqtisadi proseslərin transmilliləşdirilməsinin məntiqi, qanunauyğun bir nəticəsidir. Keçmiş SSR -nin yerində yaranan müstəqil respublikaların MDB ilə yanaşı, regional əməkdaşlığa, təşkilati qurumlara inteqrasiya olunma cəhdləri nəticəsində aşağıdakı mexanizmlər yaranmışdır. − 11 ölkə çərçivəsində Qara Dəniz qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının yaranması ticarət və investisiyaların preferensial rejiminin formalaşdırılması və birgə institutların yaranması − Azərbaycan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan və Qazaxıstanın qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına daxil olması − Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistan respublikaları arasında vahid iqtisadi məkanın yaradılması haqqında razılaşma − Belarus-Rusiya arasında olan gömrük ittifaqına sonradan Qazaxıstan da qoşuldu
− Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Rusiyanın arasında iqtisadi və humanitar sahədə inteqrasiyanın dərinləşməsinə dair olan razılaşmanın imzalanması, Türkmənistanın da qoşulması − Azərbaycan, Gürcüstan, Ukrayna, Özbəkistan və Moldova ölkələrinin hələ də qeyri-formal birliyi. Həqiqətdə isə bu gün MDB daxilində yaranan 3 gömrük ittifaqı: 4 ölkənin gömrük ittifaqı (Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya); Mərkəzi Asiya ölkələrinin gömrük ittifaqı və Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya və Tacikistanın gömrük ittifaqı (Avrasiya gömrük ittifaqı) MDB çərçivəsində bu 3 ittifaqın yaranması təkcə inteqrasiya proseslərinin deyil, həmçinin dezinteqrasiya proseslərinin inkişafının təəccüblü sübutudur. Bu ölkələrdə iqtisadi inteqrasiyanın inkişafının nəticələrindən biri də birlik məkanından kənardakı beynəlxalq ticarətin səviyyəsidir.
Ümumi ticarət dövriyyəsi (mln. ABŞ dolları) 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cəmi
11638,9 11771,7
54926,0 20824,5
27960,8 36326,9
33560,9 34687,9 MDB
2693,4 2598,3
3417,8 2964,6
4035,0 5477,9
3630,0 4062,9
MDB-nin xüsusi çəkisi (%-lə) XTD
23,1 22,1
6,2 14,2
14,4 15,1
10,8 11,7
xrac 10,1
18,2 2,4
7,7 9,3
11,0 5,2
6,3 dxal
38,9 33,3
31,9 29,8
31,1 26,2
24,6 23,8
Mənbə: www.azstat.org Cədvəl göstərir ki, 2006-2013-cü illərdə Azərbaycanın bütövlükdə xarici ticarət dövriyyəsi 3 dəfəyə qədər artdığı halda, MDB ölkələri xarici ticarət ə laqələrinin xüsusi çəkisi xeyli azalmışdır. Bəzi rus iqtisadçıları belə hesab edirlər ki, MDB çərçivəsində hətta gömrük ittifaqı dövlətlərində qarşılıqlı əmtəə dövriyyəsində təəssüf ki, müsbətlilik müşahidə olunmur. Son illərin təcrübəsi MDB-nin həqiqətən inteqrasiya qruplaşmasına çevrilməsində əhəmiyyətli perspektivlər vəd etmir. Azərbaycan MDB-ni bərabərhüquqlu və milli maraqların qorunmasına xidmət edən suveren dövlətlərin hüquqi səlahiyyətli bir birliyi kimi görmək istərdi. MDB-ni yaradarkən üzv ölkələr keçmiş SSR məkanında ikitərəfli ticarət ə ləqalərinin qırılmasından sonra yaranan böyük itkiləri aradan qaldırmaq üçün mövcud vəziyyəti hissə-hissə də olsa bərpa etmək istəyirdilər. Bununla yanaşı, ölkələr arasında xarici iqtisadi və siyasi sahədə düyünlər (ziddiyyətlər) yarandı. Bunlardan biri Xəzər düyünüdür. Bu onun statusu və bu rayondan nəql edilən neftin marşrutu ilə bağlıdır. 2 postsovet ölkəsi - Azərbaycan və Qazaxıstan müxtəlif əsaslarla Xəzərin zonalarla bölgüsünü təklif edirlər. Rusiya isə öz növbəsində Xəzərin təkindəki neft yataqlarından digər Xəzəryanı ölkələrlə birlikdə istifadəni təkid edir. O nefti Rusiya ərazisindən Avropaya nəqli üçün böyük sahədə yataqları əldə etmək marağındadır. Rusiya Azərbaycanda neft sənayesində öz mövqeyini saxlamağı davam etdirir. 1994-cü ildə rus konserni "Lukoyl" Xəzər dənizinin Azərbaycan şelfindəki Azəri, Çıraq, Günəşli yataqlarından neft çıxaran beynəlxalq konsorsiuma daxil oldu. Bu ş irkətin payı 10%-dir. 1995-ci ildə bu kampaniya digər bir layihədə (100 min tondan çox ehtiyatı olan Qarabağ yatağı) əhəmiyyətli bir mövqe tutdu. Burada beynəlxalq konsorsiumda payı 35% idi. 1996-cı ildə neft ehtiyatı 200 mln ton, qaz kondensatı 100 mln ton və 400 mlrd m3 qaz ehtiyatı olan Şahdəniz konsorsiumuna daxil oldu. Xəzər regionu MDB ölkələri xüsusilə Rusiya ilə digər ölkələr mövcud olan ziddiyyətlərdən biridir. Bunu birlik ölkələrinin o cümlədən Azərbaycanın Rusiya ilə məhsul dövriyyəsinin azalmasında görmək olar. Dünya iqtisadiyyatı tendensiyalarının və Azərbaycanın ticarət əlaqələrinin kompleks tədqiqatlarının aparılması, regional xüsusiyyətlərin, coğrafi-ölkə ə saslandırılmış proqnozların hazırlanması xarici ticarətin inkişaf strategiyasının müəyyən olunmasında böyük rol oynayır. Bu strategiyanı müəyyən edərkən dünya ticarətinin keçid iqtisadiyyatı ölkələrində inkişafının xüsusiyyətini nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, son 15 ildə bu ölkələrin dünya ixracatında və ÜDM-də payı getdikcə artır. 1992-ci ilə nisbətən 2007-ci ildə bu göstəricilər uyğun olaraq 2,05 və 1,51 punkt artmış, nəticədə 8,01 və 15,5 təşkil etmişdir. MDB ölkələrinin ixracatı isə 1992-ci ildə 1,4%-dən 1998-ci ildə 2,3%-dək artmışdır. Bu meyllər keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə iqtisadiyyatın transformasiyası eləcə də xarici-iqtisadi əlaqələrin liberallaşdırılması nəticəsində iqtisadi aktivliyin artmasından xəbər verir. Azərbaycan mövcud şəraitdə dünya bazarında və onun ayrı-ayrı seqment və sferalarında baş verən proseslərə təsir etmək iqtidarında deyil. Hələ SSR tərkibində respublikamızın xarici ölkələrlə ticarət əlaqələrinə nəzərə salsaq görərik ki, idxal ixracı bir neçə dəfə üstələyir. Bu SSR rəhbərliyinin perifriya respublikalarına münasibətdə apardığı məqsədyönlü siyasət olmaqla, onları mərkəzin xammal əlavəsinə çevirmək məqsədini güdürdü. Respublikanın əsas ticarət partnyoru Rusiya olmuşdur. Belə ki, ixracatın 60%-i Rusiyanın payına düşürdü. Məhz bu şə raitdə Azərbaycan özünü müstəqil elan etməklə B M-in müstəqil subyekti kimi azad ticari-iqtisadi münasibətlərə qoşuldu. Hazırda Azərbaycan Respublikası tərəfindən bütün MDB ölkələri (Ermənistandan başqa) ilə azad ticarət rejimi yaradılmış, sərbəst sərmayə üçün hüquqi baza tərtib olunmuşdur. 2011-ci ildə MDB çərçivəsində "Azad ticarət zonası haqqında Saziş" imzalanmışdır, hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının Sazişə qoşulması ilə bağlı danışıqlar aparılmaqdadır. Bununla yanaşı, MDB-nin 2020-ci ilədək qtisadi nkişaf Strategiyasının ikinci mərhələsinin (2012-2015-ci illər) həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planı layihəsi işlənib hazırlanmış, MDB Hökumət Başçıları Şurasının 18 oktyabr 2011-ci il tarixli Qərarı ilə sözügedən Tədbirlər Planı təsdiq olunmuşdur. Həmin Plana əsasən beynəlxalq innovasiya, ticari-iqtisadi, texniki tənzimləmə, informasiya və kommunikasiya kimi sahələrdə əməkdaşlıq, ətraf mühitin qorunması, maddi və təbii resursların effektiv istifadəsi, istehlakçıların hüquqlarının qorunması, nəqliyyat, sənaye və digər sahələrdə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. 2011-ci ilin 28 iyun-3 iyul tarixlərində Moskvada Ümumrusiya Sərgi Mərkəzində Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) 20 illiyinə həsr olunan Dövlətlərarası Sərgidə MDB-yə üzv dövlətlərdən rəsmi şəxslərlə yanaşı, Azərbaycanda müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən iş adamları iştirak etmişdir. Sərgidə 40-a yaxın Azərbaycan ş irkətinin 250 çeşiddən çox məhsulları nümayiş olunmuşdur. Azərbaycanın milli pavilyonunda sənaye,
kənd təsərrüfatı, yanacaq-energetika, informasiya texnologiyaları, mədəniyyət, turizm və digər sahələrə dair stendlər təşkil edilmişdir. MDB-nin qtisadi Şurasının 20 sentyabr 2013-cü il tarixində keçirilmiş növbəti iclasında sözügedən Sazişə dəyişikliklərin edilməsi barədə Protokol layihəsi haqqında Qərar layihəsi hazırlanmış və MDB-nin Hökumət Başçılarının 20 noyabr 2013-cü il tarixində keçirilmiş növbəti iclasında baxılmaq üçün təqdim olunmuşdur. Həmçinin, 2014-cü ilin 9-12 oktyabr tarixlərində Moskva şəhərində Ümumrusiya sərgi mərkəzinin ərazisində keçirilmiş "Qızıl payız" adlı sərgidə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, bitkiçilik məhsulları istehsalçılarının iştirakının, logistika mərkəzlərinin, alternativ enerji üzrə avadanlıqların nümayişi həyata keçirilmişdir.
"MDB-də malların mənşə ölkəsinin təyin edilməsi Qaydaları haqqında 2009-cu il 20 noyabr tarixli Sazişə dəyişikliklər edilməsi barədə Protokol" Azərbaycan Respublikasına münasibətdə 2013-cü il 1 may tarixindən qüvvədədir.
Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|