AZƏrbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura məRKƏZ



Yüklə 0,64 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/7
tarix21.04.2017
ölçüsü0,64 Mb.
#15035
1   2   3   4   5   6   7

1.3.

  MDB çərçivəsində inteqrasiya proseslərinin əsas  

inkişaf istiqamətləri 

 

1992-ci  ildən  başlanmış  olan  yeni  yaranmış  müstəqil  dövlətlər  arasında 



qarşılıqlı    əməkdaşlıq  münasibətləri  1993-cü  il  sentyabrda  Moskvada  dövlət  və 

hökumət  başçıları  tərəfindən  birlik  çərçivəsində  iqtisadi  ittifaqın  yaradılması 



 

haqqında  razılaşmanın  imzalanması  ilə  davam  etdi.  lkin  olaraq  bu  ittifaqa  7  ölkə: 

Ermənistan,  Belarus,  Qazaxıstan,  Rusiya,  Tacikistan,  Özbəkistan,  Qırğızıstan, 

Moldova və Ukrayna assosiativ üzv hüququ ilə daxil oldu. 

qtisadi  ittifaqın  yaradılması  haqqında  razılaşma  ümumi  iqtisadi  məkanın 

yaradılmasına  təkan  verdi.  Bu  razılaşmaya    uyğun  olaraq  münasibətlər  bazar 

prinsipləri  əsasında  qurulmalı,  qarşılıqlı  maraqlara  uyğun  olan  iqtisadi  layihələrin  

birlikdə  həyata  keçirilməsi  və  ekoloji  problemlərin  həllinə  birlikdə  iştirak  edilməsi 

edilməli idi. Məhsul, xidmət, kapital, işçi qüvvəsinin azad hərəkəti, pul-kredit, büdcə, 

vergi,  qiymət,  xarici  ticarət,  gömrük  və  valyuta  siyasətinə  uyğun  şəkildə  təmin 

edilməli  idi.  Bu  razılaşma  üzv  ölkələrin inteqrasiya  prosesində  mərhələli hərəkətinə 

azad ticarət zonası - gömrük ittifaqı, valyuta ittifaqı və nəhayət ümumbazar əsasında 

təklif edirdi. 

Azad  ticarət  zonasının  yaranması  ölkələrarası  məhsul  hərəkətində  gömrük 

təriflərinin  ləğv  olunmasını  və  kəmiyyət  məhdudlaşdırmalarının  tətbiq  edilməsini 

təklif edirdi. Bu zonaya daxil olan hər bir ölkə digər ölkəyə qarşı müəyyən tarif tətbiq 

edə bilər. Bu razılaşma 1994-cü il 15 apreldə imzalanmışdır. 

Bu razılaşma imzalandıqdan sonra ölkələr arasında iki meyl özünü göstərirdi. 

Birinci  meyl.  Birlik  ölkələrinin  qarşılıqlı  ticarət  məsələlərinin  azad  ticarət 

zonasının  çoxtərəfli  mexanizmi  əsasında  tənzimlənməsi  idi.  Bu  mexanizm  hələ  tam 

müəyyən edilməmişdir. 

kinci  meyl.  Onunla  əlaqədar  ki,  MDB  ölkələri  azad  ticarətin  çoxtərəfli 

assosiasiyaların  tərəfindən  müəyyən  edilən  vəzifələri  özünə  aid  etmək  istəmirdilər. 

Qarşılıqlı ticarətin tənzimlənməsi ikitərəfli ticarət-iqtisadi danışıqlar vasitəsilə həyata 

keçirilir. 

MDB  çərçivəsində  ölkələrin  qarşılıqlı  ticarət  əlaqələri  mexanizminin  işlək 

olmaması onların qarşılıqlı məhsul dövriyyəsində əks olunur. Birlik ölkələrinin ixracı 

yanacaq-energetika və mineral-xammal sahələri üzrə həyata keçirilir. 

90-cı ildə MDB ölkələri arasındakı ticarət ümumi ixracın 72%-ə qədəri idisə, 

90-cı ilin sonunda bu göstərici 36,5%-ə qədər aşağı düşmüşdür. Paralel olaraq birlik 

ölkələrinin  uzaq  xaric  ölkələri  ilə  xarici  ticarət  əlaqələrində  Rusiya  78%,  Ukrayna 


 

56%, Özbəkistan 72%, Azərbaycan 57%, Ermənistan 64%, Gürcüstan 55% artım əldə 

etmişdir. 

Vahid  iqtisadi  məkanın  əldə  edilməsi  müvəffəqiyyətlərindən  biri  1995-ci  ildə 

Belarus,  Qazaxıstan,  Rusiya  tərəfindən  "Gömrük  ittifaqının"  yaradılması  haqqında 

ə

ldə  edilmiş  razılaşma  olmuşdur.  1996-ci  ilin  martında  Qırğızıstan,  1999-cu  ilin 



fevralında Tacikistan da daxil oldu. 

Gömrük ittifaqının fəaliyyəti dövründə çoxlu sayda sənədlər imzalanmışdır ki, 

onların arasında 1996-cı il 26 martda iqtisadi və humanitar sənədlərdə inteqrasiyanın 

möhkəmləndirilməsi  və  onun  məntiqi  inkişafı  olan  26  fevral  1999-cu  il  gömrük 

ittifaqı  və  vahid  iqtisadi  məkan  haqqında  olan  sənədlərin  mühüm  əhəmiyyəti  var. 

Məhz  bu  sənədlərdə  əməkdaşlığın  aşağıdakı  istiqamətləri  təyin  olundu:  azad  ticarət 

zonasının  formalaşması,  gömrük  ittifaqının  3-cü  ölkələrə  qarşı  qarşılıqlı 

münasibətləri,  vahid  gömrük  ərazisinin  formalaşdırılması,  ümumi  xidmət  və  əmək 

bazarı, vahid elmi-texniki informasiya məkanının formalaşdırılması və s. 

Müəyyən  nailiyyətlərlə  yanaşı  gömrük  ittifaqının  formalaşması  təcrübəsi  bir 

sıra ciddi problemləri və çətinlikləri aşkara çıxardı. 

Gömrük  ittifaqının  formalaşmasının  əsas  prinsipial  məsələləri  hələ  həll 

edilməmişdir.  Yaranmasından  bəri  əldə  olunan  iqtisadi  fəaliyyətdəki  nəticələr  hələ 

kifayət  deyil.  Gömrük  ittifaqı  nəticəsində  gedən  inteqrasiya  hökm  sürən    bir  növ 

sabitlik  bir  sıra  əhəmiyyətli  amillərdən  asılıdır  ki,  onların  içərisində  iqtisadi  inkişaf 

səviyyəsindəki,  istehsalın  səviyyəsi  strukturunda  həmçinin  ölkənin  coğrafi 

mövqeyinin xüsusiyyətlərində olan müxtəliflik başlıca rol oynayır. 

Hələ ki ümumi gömrük tarifinin formalaşması üçtərəfli əsasda həyata keçirilir. 

Bununla  əlaqədar  əgər  Rusiyf,  Qazaxıstan  və  Belarusda  qoyulan  gömrük  rüsumları 

təsadüfən üst-üstə düşürdüsə, 99-cu ilin sonlarında Belarusda 10%, Qazaxıstanda isə 

40%  təşkil  etmişdir.  Tamqiymətli  gömrük  ittifaqının  formalaşması  çətinliklərlə 

üzləşir. Belə ki, onun bəzi üzvlərinin bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə uzaqlaşması 

infrastrukturun  zəif  inkişafı,  həmçinin  milli  nəqliyyat  tariflərinin  fərqli  olması  əsas 

amllərdir. 



 

2000-ci ilin oktyabrında 5 ölkədən (Rusiya, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və 

Tacikistan)  ibarət    gömrük  ittifaqı  dəyişdirilərək  onun  yerində  Avrasiya  qtisadi 

Cəmiyyəti  yarandı.  Yeni  təşkilatın  məqsədləri  5  ölkənin  ərazisində  vahid  iqtisadi 

məkanın  formalaşması  idi.  Birlik  qarşısında  yaxın  vəzifələr  müəyyən  olunmuşdur. 

Üzv  ölkələrdə  iqtisadiyyatda  struktur  islahatlarının  uzlaşdırılması,  vahid  nəqliyyat 

strukturunun və vahid nəqliyyat bazarının yaradılması, vahid gömrük tarifinin tətbiqi, 

milli  qanunvericiliklərin  uyğunlaşdırılması  və  beynəlxalq  təşkilatlarla  münasibətdə 

ümumi siyasi kursun işlənməsi.  nteqrasiyanın formalaşmasından reallığa çevrilməsi 

üçün mühüm yeni aspektlərdən biri bu qurumda yeni təsərrüfat qarşılıqlı əlaqələrinin 

yaradılmasıdır.  Mərkəzi  komitə  -  nteqrasiya  komitəsi,  həmçinin  parlamentlərarası 

asambleya  və  cəmiyyət  məhkəməsi  yaradılması  nəzərdə  tutulur.  Bunun  üçün 

təşkilatın  sənədlərində  ilk  dəfə  olaraq  hər  bir  ölkə  üçün  dövlətlərarası  strukturların 

maliyyələşməsi  və  səslərin  bölüşdürülməsi  üçün  kvota  müəyyən  olunmuşdur.  Qərar 

isə  səslərin  2/3-si  həcmindən  çox  olduğu  halda  qəbul  olunur.  Cəmiyyət  ona 

qoşulmağa arzu edən bütün ölkələr üçün açıqdır. 

qtisadi  birliyin  gömrük  ittifaqı  bayrağı  altında  formalaşmasının  real 

problemlərindən biri ümumi xarici gömrük sərhədləri və ümumi xarici gömrük tarifi 

müəyyən  edilməmiş,  gömrük  sərhədlərinin  ləğd  edilməsi  oldu,  bu  da  üzv  ölkələrin 

daxili bazarlarında nizamsızlığa, pozuntulara gətirib çıxara bilər.  nteqrasiya yolunda 

Rusiya  və  Belarusiyanın  öndə  getmələrinə  baxmayaraq,  onların  ikitərəfli 

münasibətlərində də müxtəlif problemlər ortaya çıxır. 

1999-cu  ildə  Belarusdan  uzaq  xaric  ölkələrinə  rus  xammalından  istehsal 

olunmuş neft məhsulları ixracı artmışdır. Bu Belarusda Rusiyadan fərqli olaraq ixrac 

gömrük rüsumlarının olmaması ilə əlaqədar idi. 

1994-cü  il  30  apreldə  Qazaxıstan,  Qırğızıstan  və  Özbəkistan  respublikaları 

arasında  ümumiqtisadi  məkan  yaradılması  haqqında  razılaşma  imzalandı.  30  mart 

1998-ci  ildə  buraya  Tacikistan  da  qoşulmuşdur.  17  iyul  1998-ci  ildən  etibarən  bu 

birlik Mərkəzi Asiya  qtisadi Birliyi adlanır. 

Razılaşmanın  3-cü,  4-cü  bəndlərinə  əsasən  vahid  iqtisadi  məkanın  formalaş-

dırılması məqsədlərinə aşağıdakılar aid edilir: 


 

−  Kapitalın  və  işçi  qüvvəsinin  azad  hərəkəti  üçün  iqtisadi-təşkilati  və  zəruri 

hüquqi şəraitin yaradılması; 

−  Yük 


və 

sərnişinlərin 

səmərəli 

daşınması 

üçün 

nəqliyyat 



və 

kommunikasiyanın inkişafı sahəsində siyasətin yürüdülməsi; 

−  Antiinhisar  tənzimlənməsi  daxil  olmaqla  vicdanlı  rəqabətin  formalaşması 

üçün şəraitin yaradılması; 

−  Təsərrüfat  subyektləri  arasında  birbaşa  iqtisadi  əlaqələrin  inkişafının  təmini 

və istehsal korporasiyalarının təmini üçün əlverişli şəraitin yaradılması; 

−  Müştərək 

müəssisələrin,  prioritet  sahələrdə  istehsal  birliklərinin, 

kommersiya,  maliyyə-kredit  sahələrinin  və  təşkilatlarının  yaradılmasına  kömək 

edilməsi; 

−  Qarşılıqlı  kapital  qoyuluşu,  investisiya  siyasətinin  koordinasiyalaşdırılması, 

iqtisadiyyat sahəsində xarici investisiyalar və kreditlərin cəlb edilməsi və investisiya 

haqlarının  hüquqi  və  maraqlarının  qorunması  üçün  fəaliyyət  mexanizminin 

yaradılmasında bərabər iqtisadi şəraitin təmin edilməsi; 

−  Gömrük rüsumlarının ləğvi, vergilərin, yığımların və digər məhdudiyyətlərin 

həcminin aşağı salınması; 

−  Gömrük proseduralarının sadələşdirilməsi; 

−  Gömrük qanunvericiliyinin istiqamətləndirilməsi. 

10  oktyabr  1997-ci  ildə  Gürcüstan,  Ukrayna,  Azərbaycan  və  Moldova  ölkə 

prezidentlərinin  Strasburq  görüşündə  4  ölkə  tərkibində  dövlətlərarası  birlik 

yaradılması  haqqında  ideya  irəli  sürüldü.  1999-cu  il  aprelin  24-də  Özbəkistan  da 

rəsmi olaraq bu quruma qoşulduğunu elan etdi. 

Yuxarıda  adı  çəkilən  birliyin  yaradılmasının  başlıca  səbəbləri  həm  siyasi 

sferada,  həm  də  iqtisadi  sferada  məsələn,  separatizmlə,  dini  ekstremizmlə  və 

terrorizmlə  mübarizə,  sülhməramlı  fəaliyyət,  Avropa-Qafqaz  nəqliyyat  dəhlizinin 

inkişafı,  "Dünya  üçün  tərəfdaşlıq"  proqramı  çərçivəsində  NATO  ilə  əməkdaşlıq 

məsələlərində irəli gəlirdi. 

MDB ölkələrinin bu regional birliyi kütləvi informasiya vasitələrində GÜÖAM 

kimi səslənirdi. 


 

Birlik məkanında baş verən inteqrasiya proseslərinə əhəmiyyətli dərəcədə yer 

tutan  razılaşmalardan  biri  də  1996-cı  il  2  apreldə  Rusiya  və  Belarus  arasında  olan 

razılaşmadır. Bu razılaşma düz bir ildən sonra Rusiya-Belarus ittifaqı adını aldı. Bu 

ittifaqın  MDB  məkanında  baş  verən  inteqrasiya  proseslərində  xüsusi  yer  tutmasının 

ə

sası  ondadır  ki,  Rusiya-Belarus  ittifaqının  iri  bir  regional  birlik  kimi 



formalaşmasından sonra tərəflər çoxtərəfli inteqrasiyanın inkişafı, xüsusilə sıx ittifaq 

qurmağı  elan  etmişlər.  2000-ci  il  26  yanvarda  Rusiya  Federasiyası  ilə  Belarus 

Respublikası  arasında  ittifaq  dövləti  yaratmaq  haqqında  razılaşma  imzalandı. 

Razılaşmanın 2-ci maddəsinə görə ittifaq dövlətinin formalaşmasının əsas məqsədləri 

kimi aşağıdakılar göstərilir: 

−  Üzv  ölkələrin  qardaş  xalqlarının  sülh  və  demokratik  inkişafının  təmini, 

dostluğun  möhkəmləndirilməsi,  əhalinin  həyat  səviyyəsinin  və  rifah  halının 

yüksəldilməsi; 

−  ştirakçı  dövlətlərin  xammal  və  intellektual  potensialının  birləşdirilməsi 

ə

sasında sosial-iqtisadi inkişafın və iqtisadiyyatın funksiyalaşmasını bazar mexanizmi 



ə

sasında fəaliyyət göstərməsi üçün vahid ÿiqtisadi məkanın yaradılması; 

−  Vətəndaşların  hüquq  və  azadlıqlarına  beynəlxalq  hüququn  ümumi  qəbul 

edilmiş prinsip və qaydaları çərçivəsində riayət edilməsi; 

−  Müdafiə sahəsində düzgün siyasət yeridilməsi; 

−  Demokrafik dövlətlərin vahid hüquq sisteminin formalaşdırılması; 

−  nsanın  layiqli  yaşamış  və  azad  inkişafını  təmin  edən  məqsədyönlü  sosial 

siyasətin aparılması; 

−  MDB-nin  Avropada  və  dünyada  təhlükəsizliyi  və  qarşılıqlı  faydalı 

ə

məkdaşlığın təmin edilməsi. 



ş

tirakçı  ölkələr  vahid  iqtisadi  məkanın  formalaşdırılmasında  formalaşacaq 

ittifaq dövləti üçün əsaslı prinsipləri elan etmişlər. 

−  Təsərrüfat  fəaliyyətinin  tənzimlənməsi  üçün  əvvəl  tətbiq  olunmuş,  sonra 

vahid qanunvericiliyin, həmçinin vətəndaş və vergi qanunvericiliyinin fəaliyyəti; 

−  Makroiqtisadi  və  sosial  inkişaf  göstəricilərinə  mərhələli  yanaşmaq  üçün 

tədbirlərin görülməsi və vahid struktur siyasətinin həyata keçirilməsi; 


 

−  Vahid emissiya mərkəzinin yaradılması ilə yanaşı pul vahidinin təşkili; 

−  Vergi toplamada tətbiq olunan prinsiplərin fəaliyyəti; 

−  Xidmət,  xarici  və  daxili  borcların  ödənişi  sahəsində  vahid  hüquqi  bazanın 

yaradılması; 

−  Qiymətəmələgəlmə sahəsində siyasətin aparılması; 

−  Vahid qiymətli kağızlar bazarının yaradılması; 

−  3-cü  ölkəyə,  beynəlxalq  iqtisadi  təşkilatlara,  iqtisadi  birliklərə  qarşı  vahid 

ticarət siyasətinin yeridilməsi; 

−  Birlik dövlətlərində vahid gömrük məkanının fəaliyyəti; 

−  ttifaq 

dövlətlərindən 

kənarda 

birləşmiş 

energetika, 

nəqliyyat, 

kommunikasiya və rabitə sisteminin əlaqələndirilməsi; 

−  Əhalinin 

sosial 

müdafiəsi, 



təqaüdlə 

təmini 


sahəsində 

ə

mək 



qanunvericiliyinin fəaliyyəti. 

Rusiya və Belarus ittifaqı hər iki ölkənin maraqlarına cavab verir. Rusiya kimi 

Belarus  dövləti  də  başa  düşür  ki,  əsas  makroiqtisadi  və  sosial  göstəricilərin 

yaxınlaşması, vahid struktur siyasətinin yeridilməsi, vahid valyutaya keçmək və digər 

məsələlər  əmək  tələb  edən  çətin  işdir.  Lakin  bu  iki  dövlətin  birləşməsinə  mane  ola 

bilməz. 


Ə

lbəttə  Rusiya  və  Belarusun  birlikdən  əldən  etdikləri  strateji  gəlirləri  hər 

ş

eydən  əvvəl  həmin  ölkələrin  iqtisadi  əsası  olan  maliyyə  imkanları  vasitəsilə 



qiymətləndirilməlidir. 

Son  dövrdə  Ukrayna,  Gürcüstan,  Azərbaycan,  Moldova  arasında  yaxınlaşma 

hiss olunur. Bunun əsasında onların ümumi maraqları durur ki, bu da keçmiş SSR -

nin cənubundan keçən nəqliyyat dəhlizinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Azərbaycan, 

Türkmənistan  və  Qazaxıstan  xarici  bazarlara  neftin  nəqli  problemi  bu  ölkələrin 

iqtisadi  inkişafının  əsas  xüsusiyyətidir.  Qərb  və  Türkiyə  tərəfindən  dəstəklənərək 

onlar enerji daşıyıcılarının nəqli yollarını diversifikasiya etməyə çalışırlar. 

Öz  növbəsində  öz  gəlirlərini  tranzit  yolu  ilə  Gürcüstan,  Ukrayna  isə  enerji 

daşıyıcıları  ilə  təminatda  alternativ  tələblər  vasitəsilə  genişləndirməyə  maraq 

oyatmışdır. Hələ ki deyilən ölkələr arasında dürüst bir təşkilati forma yaranmamışdır. 



 

MDB çərçivəsində regionallaşma proseslərinin ümumi inteqrasiya proseslərinə 

təsiri bir tərəfli qəbul olunur. Bir tərəfdən o vahid iqtisadi məkanı bir növ parçalayır, 

digər  tərəfdən  postsovet  məkanında  ümumi  inteqrasiya  prosesinin  çətinləşdiyi  bir 

dövrdə  mini  inteqrasiya  planları  yaradır.  Müəyyən  şəraitdə  "müxtəlif  sürətli 

inteqrasiya" proseslərinə tam şəkildə təsir göstərir. 

Müxtəlif sürətli inteqrasiya proseslərində MDB üzvlərinin müxtəlif sahələrdəki 

obyektiv maraqları durur. 

nteqrasiya  və  dezinteqrasiya  prosesinin  fəaliyyətinin  son  nəticəsi  postsovet 

məkanında  bir  çox  səbəblərdən  asılı  olacaq,  o  cümlədən  islahatların  nəticəsi, 

iqtisadiyyatın  vəziyyəti,  MDB  hakim  dövlətlərin  siyasəti  və  MDB  çərçivəsindəki 

digər faktorların böyük təsiri vardır. 

Aydındır  ki,  Qərb  dövlətləri  gələcəkdə  MDB  ölkələrinə  qarşı  ziddiyyətli 

siyasətini  davam  etdirəcəklər.  Hal-hazırki  dövrdə  onlar  Zaqafqaziyada  və  Mərkəzi 

Asiyada cərəyan edən hadisələrə daha çox diqqət yetirirlər, bu da onların liderlərinə 

MDB-nin  digər  ölkələri  ilə  əlaqələrini  soyuqlaşdırmağa  bir  dəstək  kimi 

qiymətləndirilir. 


 

II FƏS L. 

AZƏRBAYCANIN MDB ÖLKƏLƏR    LƏ  QT SAD  ƏLAQƏLƏR N N 

MÜAS R VƏZ YYƏT  VƏ ƏSAS  ST QAMƏTLƏR  

 

2.1. Azərbaycanın MDB çərçivəsində inteqrasiya proseslərində  

iştirak xüsusiyyətləri 

 

Müasir  şərtlərlə  beynəlxalq  iqtisadi  inteqrasiya  makroiqtisadi  proseslərin 

transmilliləşdirilməsinin məntiqi, qanunauyğun bir nəticəsidir. 

Keçmiş  SSR -nin  yerində  yaranan  müstəqil  respublikaların  MDB  ilə  yanaşı, 

regional  əməkdaşlığa,  təşkilati  qurumlara  inteqrasiya  olunma  cəhdləri  nəticəsində 

aşağıdakı mexanizmlər yaranmışdır. 

−  11 ölkə çərçivəsində Qara Dəniz  qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının yaranması 

ticarət  və  investisiyaların  preferensial  rejiminin  formalaşdırılması  və  birgə 

institutların yaranması 

−  Azərbaycan, 

Qırğızıstan,  Tacikistan,  Türkmənistan,  Özbəkistan  və 

Qazaxıstanın  qtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatına daxil olması 

−  Qazaxıstan,  Qırğızıstan  və  Özbəkistan  respublikaları  arasında  vahid  iqtisadi 

məkanın yaradılması haqqında razılaşma 

−  Belarus-Rusiya  arasında  olan  gömrük  ittifaqına  sonradan  Qazaxıstan  da 

qoşuldu 


−  Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Rusiyanın arasında iqtisadi və humanitar 

sahədə  inteqrasiyanın  dərinləşməsinə  dair  olan  razılaşmanın  imzalanması, 

Türkmənistanın da qoşulması 

−  Azərbaycan,  Gürcüstan,  Ukrayna,  Özbəkistan  və  Moldova  ölkələrinin  hələ 

də qeyri-formal birliyi. 

Həqiqətdə  isə  bu  gün  MDB  daxilində  yaranan  3  gömrük  ittifaqı:  4  ölkənin 

gömrük ittifaqı (Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya); Mərkəzi Asiya ölkələrinin 

gömrük ittifaqı və  Belarus,  Qazaxıstan,  Qırğızıstan,  Rusiya  və Tacikistanın gömrük 

ittifaqı (Avrasiya gömrük ittifaqı) MDB çərçivəsində bu 3 ittifaqın yaranması təkcə 

inteqrasiya  proseslərinin  deyil,  həmçinin  dezinteqrasiya  proseslərinin  inkişafının 



 

təəccüblü  sübutudur.  Bu  ölkələrdə  iqtisadi  inteqrasiyanın  inkişafının  nəticələrindən 

biri də birlik məkanından kənardakı beynəlxalq ticarətin səviyyəsidir. 

 

Cədvəl 2.1. 2006-2013-cü illərdə Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi. 

 

Ümumi ticarət dövriyyəsi (mln. ABŞ dolları) 



2006 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

2012 

2013 

Cəmi 


11638,9 

11771,7 


54926,0 

20824,5 


27960,8 

36326,9 


33560,9  34687,9 

MDB 


2693,4 

2598,3 


3417,8 

2964,6 


4035,0 

5477,9 


3630,0 

4062,9 


MDB-nin xüsusi çəkisi (%-lə) 

XTD 


23,1 

22,1 


6,2 

14,2 


14,4 

15,1 


10,8 

11,7 


xrac 

10,1 


18,2 

2,4 


7,7 

9,3 


11,0 

5,2 


6,3 

dxal 


38,9 

33,3 


31,9 

29,8 


31,1 

26,2 


24,6 

23,8 


Mənbə

www.azstat.org

  

Cədvəl  göstərir  ki,  2006-2013-cü  illərdə  Azərbaycanın  bütövlükdə  xarici 

ticarət  dövriyyəsi  3  dəfəyə  qədər  artdığı  halda,  MDB  ölkələri  xarici  ticarət 

ə

laqələrinin xüsusi çəkisi xeyli azalmışdır. 



Bəzi  rus  iqtisadçıları  belə  hesab  edirlər  ki,  MDB  çərçivəsində  hətta  gömrük 

ittifaqı dövlətlərində qarşılıqlı əmtəə dövriyyəsində təəssüf ki, müsbətlilik müşahidə 

olunmur.  Son  illərin  təcrübəsi  MDB-nin  həqiqətən  inteqrasiya  qruplaşmasına 

çevrilməsində  əhəmiyyətli  perspektivlər  vəd  etmir.  Azərbaycan  MDB-ni 

bərabərhüquqlu  və  milli  maraqların  qorunmasına  xidmət  edən  suveren  dövlətlərin 

hüquqi səlahiyyətli bir birliyi kimi görmək istərdi. 

MDB-ni  yaradarkən  üzv  ölkələr  keçmiş  SSR   məkanında  ikitərəfli  ticarət 

ə

ləqalərinin  qırılmasından  sonra  yaranan  böyük  itkiləri  aradan  qaldırmaq  üçün 



mövcud vəziyyəti hissə-hissə də olsa bərpa etmək istəyirdilər. 

Bununla  yanaşı,  ölkələr  arasında  xarici  iqtisadi  və  siyasi  sahədə  düyünlər 

(ziddiyyətlər)  yarandı.  Bunlardan  biri  Xəzər  düyünüdür.  Bu  onun  statusu  və  bu 

rayondan nəql edilən neftin marşrutu ilə bağlıdır. 2 postsovet ölkəsi - Azərbaycan və 

Qazaxıstan  müxtəlif  əsaslarla  Xəzərin  zonalarla  bölgüsünü  təklif  edirlər.  Rusiya  isə 

öz növbəsində Xəzərin təkindəki neft yataqlarından digər Xəzəryanı ölkələrlə birlikdə 

istifadəni təkid edir. O nefti Rusiya ərazisindən Avropaya nəqli üçün böyük sahədə 

yataqları əldə etmək marağındadır. 



 

Rusiya Azərbaycanda neft sənayesində öz mövqeyini saxlamağı davam etdirir. 

1994-cü  ildə  rus  konserni  "Lukoyl"  Xəzər  dənizinin  Azərbaycan  şelfindəki  Azəri, 

Çıraq,  Günəşli  yataqlarından  neft  çıxaran  beynəlxalq  konsorsiuma  daxil  oldu.  Bu 

ş

irkətin payı 10%-dir. 1995-ci ildə bu kampaniya digər bir layihədə (100 min tondan 



çox  ehtiyatı  olan  Qarabağ  yatağı)  əhəmiyyətli  bir  mövqe  tutdu.  Burada  beynəlxalq 

konsorsiumda  payı  35%  idi.  1996-cı  ildə  neft  ehtiyatı  200  mln  ton,  qaz  kondensatı 

100 mln ton və 400 mlrd m3 qaz ehtiyatı olan Şahdəniz konsorsiumuna daxil oldu. 

Xəzər  regionu  MDB  ölkələri  xüsusilə  Rusiya  ilə  digər  ölkələr  mövcud  olan 

ziddiyyətlərdən biridir. Bunu birlik ölkələrinin o cümlədən Azərbaycanın Rusiya ilə 

məhsul dövriyyəsinin azalmasında görmək olar. 

Dünya  iqtisadiyyatı  tendensiyalarının  və  Azərbaycanın  ticarət  əlaqələrinin 

kompleks  tədqiqatlarının  aparılması,  regional  xüsusiyyətlərin,  coğrafi-ölkə 

ə

saslandırılmış  proqnozların  hazırlanması  xarici  ticarətin  inkişaf  strategiyasının 



müəyyən olunmasında böyük rol oynayır. 

Bu  strategiyanı  müəyyən  edərkən  dünya  ticarətinin  keçid  iqtisadiyyatı 

ölkələrində  inkişafının xüsusiyyətini nəzərə  almaq  lazımdır.  Belə ki,  son  15 ildə  bu 

ölkələrin  dünya  ixracatında  və  ÜDM-də  payı  getdikcə  artır.  1992-ci  ilə  nisbətən 

2007-ci ildə bu göstəricilər uyğun olaraq 2,05 və 1,51 punkt artmış, nəticədə 8,01 və 

15,5 təşkil etmişdir. MDB ölkələrinin ixracatı isə 1992-ci ildə 1,4%-dən 1998-ci ildə 

2,3%-dək  artmışdır.  Bu  meyllər  keçid  iqtisadiyyatlı  ölkələrdə  iqtisadiyyatın 

transformasiyası  eləcə  də  xarici-iqtisadi  əlaqələrin  liberallaşdırılması  nəticəsində 

iqtisadi aktivliyin artmasından xəbər verir. 

Azərbaycan  mövcud  şəraitdə  dünya  bazarında  və  onun  ayrı-ayrı  seqment  və 

sferalarında baş verən proseslərə təsir etmək iqtidarında deyil. 

Hələ SSR  tərkibində respublikamızın xarici ölkələrlə ticarət əlaqələrinə nəzərə 

salsaq görərik ki, idxal ixracı bir neçə dəfə üstələyir. Bu SSR  rəhbərliyinin perifriya 

respublikalarına münasibətdə apardığı məqsədyönlü siyasət olmaqla, onları mərkəzin 

xammal əlavəsinə çevirmək məqsədini güdürdü. Respublikanın əsas ticarət partnyoru 

Rusiya  olmuşdur.  Belə  ki,  ixracatın  60%-i  Rusiyanın  payına  düşürdü.  Məhz  bu 



 

şə

raitdə  Azərbaycan  özünü  müstəqil  elan  etməklə  B M-in  müstəqil  subyekti  kimi 



azad ticari-iqtisadi münasibətlərə qoşuldu. 

Hazırda  Azərbaycan  Respublikası  tərəfindən  bütün  MDB  ölkələri 

(Ermənistandan  başqa)  ilə  azad  ticarət  rejimi  yaradılmış,  sərbəst  sərmayə  üçün 

hüquqi baza tərtib olunmuşdur. 2011-ci ildə MDB çərçivəsində "Azad ticarət zonası 

haqqında  Saziş"  imzalanmışdır,  hal-hazırda  Azərbaycan  Respublikasının  Sazişə 

qoşulması ilə bağlı danışıqlar aparılmaqdadır. 

Bununla yanaşı, MDB-nin 2020-ci ilədək  qtisadi  nkişaf Strategiyasının ikinci 

mərhələsinin  (2012-2015-ci  illər)  həyata  keçirilməsi  üzrə  Tədbirlər  Planı  layihəsi 

işlənib hazırlanmış, MDB Hökumət Başçıları Şurasının 18 oktyabr 2011-ci il tarixli 

Qərarı  ilə  sözügedən  Tədbirlər  Planı  təsdiq  olunmuşdur.  Həmin  Plana  əsasən 

beynəlxalq  innovasiya,  ticari-iqtisadi,  texniki  tənzimləmə,  informasiya  və 

kommunikasiya kimi sahələrdə əməkdaşlıq, ətraf mühitin qorunması, maddi və təbii 

resursların  effektiv  istifadəsi,  istehlakçıların  hüquqlarının  qorunması,  nəqliyyat, 

sənaye  və  digər  sahələrdə  tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  nəzərdə  tutulmuşdur. 

2011-ci  ilin  28  iyun-3  iyul  tarixlərində  Moskvada  Ümumrusiya  Sərgi  Mərkəzində 

Müstəqil  Dövlətlər  Birliyinin  (MDB)  20  illiyinə  həsr  olunan  Dövlətlərarası  Sərgidə 

MDB-yə  üzv  dövlətlərdən  rəsmi  şəxslərlə  yanaşı,  Azərbaycanda  müxtəlif  sahələrdə 

fəaliyyət  göstərən  iş  adamları  iştirak  etmişdir.  Sərgidə  40-a  yaxın  Azərbaycan 

ş

irkətinin  250  çeşiddən  çox  məhsulları  nümayiş  olunmuşdur.  Azərbaycanın  milli 



pavilyonunda 

sənaye, 


kənd 

təsərrüfatı, 

yanacaq-energetika, 

informasiya 

texnologiyaları, mədəniyyət, turizm və digər sahələrə dair stendlər təşkil edilmişdir. 

MDB-nin  qtisadi  Şurasının  20  sentyabr  2013-cü  il  tarixində  keçirilmiş  növbəti 

iclasında sözügedən Sazişə dəyişikliklərin edilməsi barədə Protokol layihəsi haqqında 

Qərar layihəsi hazırlanmış və MDB-nin Hökumət Başçılarının 20 noyabr 2013-cü il 

tarixində keçirilmiş növbəti iclasında baxılmaq üçün təqdim olunmuşdur. Həmçinin, 

2014-cü  ilin  9-12  oktyabr  tarixlərində  Moskva  şəhərində  Ümumrusiya  sərgi 

mərkəzinin  ərazisində  keçirilmiş  "Qızıl  payız"  adlı  sərgidə  Azərbaycanın  kənd 

təsərrüfatı,  heyvandarlıq,  bitkiçilik  məhsulları  istehsalçılarının  iştirakının,  logistika 

mərkəzlərinin, alternativ enerji üzrə avadanlıqların nümayişi həyata keçirilmişdir. 


 

"MDB-də malların mənşə ölkəsinin təyin edilməsi Qaydaları haqqında 2009-cu 

il  20  noyabr  tarixli  Sazişə  dəyişikliklər  edilməsi  barədə  Protokol"  Azərbaycan 

Respublikasına münasibətdə 2013-cü il 1 may tarixindən qüvvədədir. 

 

 

 



Yüklə 0,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin