AZƏrbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura məRKƏZ



Yüklə 0,64 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/7
tarix21.04.2017
ölçüsü0,64 Mb.
#15035
  1   2   3   4   5   6   7

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT  QT SAD UN VERS TET  

MAG STRATURA MƏRKƏZ  

 

Ə

lyazması hüququnda



 

 

HƏSƏNL   CAV D  SALMAN  oğlu 

 

“Azərbaycan Respublikasının MDB ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrinin 

kompleks tədqiqi” 

 

mövzusunda 

 

MAG STR D SSERTAS YASI 

xtisasın sifri və adı   060401  Dünya  qtisadiyyatı 

 

xtisaslasma                                 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər

 

 



 

 

 

Elmi rəhbər:  

 dos.Cəmilov M.R. 

Magistr proqramının rəhbəri 

dos.Cəmilov M.R. 



 

               Kafedra müdiri:  i.e.d., prof.Hacıyev Ş.H. 

 

 

BAKI - 2015

 

MÜNDƏR CAT 

 

G R Ş .......................................................................................................................... 3 



 

I FƏS L. MDB POSTSOVET ÖLKƏLƏR N N  NTEQRAS YA BLOKU  

K M : YARANMASI VƏ  NK ŞAF  ST QAMƏTLƏR  

 

1.1.


  MDB ölkələrinin bazar iqtisadiyyatına keçid modellərinin                           

müqayisəli təhlili  .......................................................................................... 5 

 

1.2.


  MDB interqasiya blokunun yaranması, təkamülü və 

xüsusiyyətləri………………………………………………………..…..….11 

 

1.3.


  MDB çərçivəsində inteqrasiya proseslərinin əsas                                         

inkişaf istiqamətləri ..................................................................................... 20 

 

II FƏS L. AZƏRBAYCAN IN MDB ÖLKƏLƏR    LƏ  QT SAD  

Ə

LAQƏLƏR N N MÜAS R VƏZ YYƏT  VƏ ƏSAS 



ST QAMƏTLƏR  

 

2.1.


  Azərbaycanın MDB çərçivəsində inteqrasiya proseslərində                                

iştirak xüsusiyyətləri..................................................................................... 28 

 

2.2.


  Azərbaycanın MDB ölkələri ilə ticarət əlaqələrinin                                    

kompleks tədqiqi.......................................................................................... 32 

 

2.3.


  Azərbaycanın MDB ölkələri ilə investisiya sahəsində                   

ə

məkdaşlığının mövcud vəziyyəti və istiqamətləri ..................................... 39 



 

III FƏS L. MDB ÇƏRÇ VƏS NDƏ  NTEQRAS YANIN  NK ŞAF 

PROBLEMLƏR  VƏ AZƏRBAYCANIN  ŞT RAK 

PERSPEKT VLƏR    

 

3.1.


  MDB inteqrasiya bloku çərçivəsində vahid bazarın                             

formalaşma problemləri…………………………………........................... 53 

 

3.2.


  Azərbaycanın MDB ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrinin  

inkişaf perspektivləri ................................................................................... 67 



 

NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR .................................................................................... 80 

 

Ə

DƏB YYAT S YAHISI ........................................................................................ 82 



 

REZUME....................................................................................................................83 

 

G R Ş 

 

Tədqiqat  mövzusunun  aktuallığı.  Müasir  qloballaşma  şəraitində  dünya 

iqtisadiyyatının  inkişafı  bir  sıra  hadisələrlə  və  meyillərlə  müşahidə  edilmişdir. 

Birincisi,  dünya  sosialist  sisteminin  və  SSR -nin  dağılmasından  sonra  ölkələrin 

ə

ksəriyyəti  dünya  təsərrüfat  əlaqələrinə  qoşulmuşlar.  kincisi,  xarici  iqtisadi 



ə

laqələrin liberallaşdırılması bir çox ölkələri əhatə edir. Üçüncüsü, vahid standartların 

geniş  tətbiqi.  Makroiqtisadi  siyasətin  vahid  kriteriyaları  yaranır.  Bütün  dünya 

iqtisadiyyatının  qloballaşmasını  xarakterizə  edən  xüsusiyyətlər  ayrıca  bir  iqtisadi 

birliklər səviyyəsində təzahür edir. 

Postsovet  arealında  mürəkkəb  və  ziddiyyətli  bir  proses  əvvəl  vahid  xalq 

təsərrüfatı  kompleksinin  hissələrini  təşkil  edən  respublikaların  bir-biri  ilə  qarşılıqlı 

təsərrüfat  fəaliyyətinin  uyğun  olaraq  müasir  suveren  ölkələrarası  qarşılıqlı 

münasibətlərinə  transformasiya  prosesi  baş  verməkdədir.  Bu  qarşılıqlı  münasibətlər 

bir  tərəfdən  onların  subyektlərinin  10  illərlə  yaradılmış  istehsal-texnoloji  və 

kooperasiya əlaqələri elmi-texniki bazarın vahidliyi və s. əsasında formalaşmış, hətta 

alternativsiz qarşılıqlı tamamlama ilə səciyələnən dərin qarşılıqlı asılılıqla xarakterizə 

olunur.  Digər  tərəfdən  keçmiş  SSR   respublikaları  dünya  təsərrüfatı  sisteminə 

müstəqil qoşulma cəhdləri ilə nəinki siyasi, hətta iqtisadi xüsusiləşmə ilə xarakterizə 

olunur. 

Azərbaycanın  xarici  iqtisadi  siyasət  strategiyasının  prioritet  istiqamətlərindən 

biri  onun  müasir  dünya  təsərrüfatı  proseslərinə  qoşulmasıdır. 

nteqrasiya 

proseslərinin  eninə  və  dərininə  inkişafı  əvvəl  totalitar  iqtisadiyyat  əsasında  inkişaf 

edən  onlarla  ölkələrin  bazar  iqtisadiyyatı  yoluna  keçməsi  ilə  də  şərtlənir.  Bu,  keçid 

iqtisadiyyatlı  ölkələrdə  bir  çox  yeni  struktur  dəyişikliklərinin  baş  verməsi  ilə 

nəticələndi:  şəxsi  mülkiyyətin  kütləvi  özəlləşdirilməsi,  xarici  ticarətin  və  maliyyə 

xidmətləri  sferasının  liberalizasiyası,  idarəetmənin  administrativ  metodlarının  ləğvi 

baş verdi. 

Yeni  minilliyin  ərəfəsində  dünyanın  bir  çox  dövlətləri  qlobal  inteqrasiya 

proseslərinin  birgə  inkişaf  sxemlərini  hazırlayır,  hansı  ki,  öz  növbəsində  yeni 

geosiyasi  və  geoiqtisadi  mərkəzlərin  yaradılmasını  öz  tərkibinə  alır.  Bu  prosesdə 


 

Azərbaycan  gənc,  müstəqil  dövlət  kimi,  beynəlxalq  regional  əməkdaşlığın  siyasi  və 

iqtisadi təhlükəsizliyi təmin edə biləcək stabil sisteminin yaradılmasına can atır. Bu 

meyl nəinki Azərbaycanın dünya cəmiyyətinə inteqrasiyasını stimullaşdırır, eləcə də 

ölkənin  müxtəlif  regionlarda  təsirinin  artmasına,  ticari-iqtisadi  əlaqələrin və istehsal 

kooperasiyasının  inkişafına,  məhsul  satışının  perspektiv  bazar  axtarışına  imkan 

yaradır. 

Tədqiqat  işinin  obyekti  kimi  Azərbaycanın  MDB  ölkələri  ilə  iqtisadi 

ə

laqələri, bu əlaqələrin reallaşdırılması mexanizmləri və perspektivləri çıxış edir. 



Tədqiqat  işinin  nəzəri-metodoloji  əsasını  regional  iqtisadi  inteqrasiya 

nəzəriyyələri,  mövzu  ilə  əlaqədar  yerli  və  xarici  iqtisadçı  alimlərin  apardıqları 

tədqiqatların nəticələri,  beynəlxalq  müqavilələr və  milli  qanunvericilik  aktları  təşkil 

edir. 


Tədqiqat işinin informasiya bazası kimi beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən 

MDB  Dövlətlərarası  Statistika  Komitəsinin,  həmçinin  Azərbaycan  Dövlət  Statistika 

Komitəsinin  və  qtisadi  nkişaf  Nazirliyinin  hesabatlarından,  mövzu  ilə  əlaqədar 

mövcud  iqtisadi  ədəbiyyat,  internet  və  dövri  mətbuat  nəşrlərindən  istifadə 

olunmuşdur. 

Tədqiqat  işinin  elmi  yeniliyi.  Azərbaycanın  MDB  çərçivəsində  inteqrasiya 

proseslərində  iştirakının  müasir  vəziyyətinin  kompleks  təhlil  edilməsini,  keçid 

iqtisadiyyatlı  ölkələrin  regional  inteqrasiya  istiqamətində  müasir  problemlərinin 

tədqiq  edilməsini,  Azərbaycanın  MDB  ölkələri  ilə  iqtisadi  inteqrasiyasının  əsas 

istiqamətlərinin  müəyyən  edilməsini  tədqiqat  işinin  elmi  yeniliyi  kimi  hesab  etmək 

olar. 


 

 


 

I FƏS L. 

MDB POSTSOVET ÖLKƏLƏR N N  NTEQRAS YA BLOKU  K M : 

YARANMASI VƏ  NK ŞAF  ST QAMƏTLƏR  

 

1.1.

  MDB ölkələrinin bazar iqtisadiyyatına keçid modellərinin  

müqayisəli təhlili 

 

Sovet  ttifaqı  dağıldıqdan  sonra  müstəqil  dövlətlərdə  bazar  iqtisadiyyatının 

yaradılmasına  istiqamətlənən  islahatların  həyata  keçirilməsi  həmin  dövrün  sosial-

iqtisadi  vəziyyətini  müəyyən  edən  əsas  faktorlardan  biri  oldu.  Bütün  yeni  müstəqil 

dövlətlər  bazar  iqtisadiyyatına  keçmək  niyyətində  olduqlarını  bəyan  etdilər  ki, 

bununla  da  planlı  idarəetmə  sistemi  şəraitində  meydana  gəlmiş  və  daha  da 

gərginləşmiş  iqtisadi  problemləri  həll  etsinlər.  Lakin  bu  niyyətlərin  praktik 

realizasiyası  müxtəlif  formalarda  həyata  keçirilir  və  islahatlar  yolunda  bir-birinə 

bənzəməyən nəticələrə gətirib çıxarırdı. 

Bununla  bərabər  nəzərdən  keçirilən  bütün  dövlətlər  üçün  bir  neçə  oxşar 

cəhətlər  var.  Onların  təsərrüfatında  bərqərar  olmuş  sistemi  mərkəzləşdirilmiş  planlı 

idarəetmədən  xaotik  bazar  mexanizminə  malik  olan  qarışıq  elementi  bazar 

iqtisadiyyatına  keçid  adlandırmaq  olardı.  qtisadi  vəziyyət  pisləşir  və  bu  cür  davam 

etməklə islahatlar üçün əlavə çətinliklər yaradırdı.  slahatların həyata keçirilməsinin 

çətinlikləri təsəvvür olunduğundan daha böyük olması hamı tərəfindən etiraf olundu. 

Proqram sənədlərin müəlliflərinin - islahat təşəbbüskarlarının faktiki. 

slahatlar  "marşrutundan"  imtina  etmələri  daha  çox  vüsət  almağa  başlayırdı. 

Tamamilə  aydındır  ki,  bazara  keçid  heç  də  iqtisadi  uğura  zəmanət  vermir.  Bu  hal 

sadəcə olaraq, səmərəli və səmərəsiz istifadə oluna biləcək imkanlar asır.  şi birinci 

növbədə  keyfiyyət,  əsaslılıq,  uyğun  proqram  sənədlərinin  reallığı  və  bunları  həyata 

keçirən siyasətçi və dövlət idarəetmə orqanlarının instrumentləri həll edir. 

1991-ci  ildə  MDB-in  yaranmasından  sonra  dövlətlər  öz  proqramlarını  həyata 

keçirməyə  başladılar.  Qeyd  olunduğu  kimi,  prosesdə,  müstəqil  dövlətlərin  yeganə 

oxşar  cəhəti  proqramların  istiqaməti  və  islahatların  əsas  elementləri  idi.  Prinsipial 

məsələlərin həlli  metodları  isə kifayət  qədər  fərqli  idi.  Bu  fərqlər  konkret  təsərrüfat 

fəaliyyəti sferasında və idarəetmədə daha da güclənirdi. Bu cür fərdlərin də əsasında 



 

proqramın  özülünü  təşkil  edən  konseptual  şərtlər  və  ya  necə  deyərlər,  islahatların 

ideologiyası (fəlsəfəsi) dururdu. Lakin sonuncu şərt dəqiq qeyd olunmur. Proqramlar 

ə

vvəlcədən,  bilərəkdən,  "ideologiyasızlaşdırılmış"  formada  yaradılırdı.  Belə  ki, 



ə

halinin ona münasibəti tamamilə ziddiyyətli idi. Proqram sənədlərin nəşr olunması 

və  praktik  realizasiyası  zamanı  yarana  bilən  konfliktləri  yumşaltmaq  üçün,  onların 

müəllifləri  "qarışıq  iqtisadiyyat",  "plyuralizm",  "təsərrüfat  fəaliyyəti  azadlığı", 

"təşəbbüskarlıq  və  müstəqillik"  kimi  terminlərdən  geniş  istifadə  edirdilər.  Bazar 

iqtisadiyyatına  keçid  xalqın  maraqları  zəminində  həyata  keçirildiyi,  onun  həyat 

şə

raitinin  yaxşılaşdırılması  və  böyük  sosial-ədalətlilik  təmin  edəcəyi  inadkarlıqla 



vurğulanırdı.  Bununla  yanaşı,  dövlətin  iqtisadi  artım  perspektivi  sovet  dövründə 

həllini  tapa  bilməyən  məsələlərlə  əlaqədar  xüsusi  sahibkarlığın  inkişafına  prioritet 

diqqət göstərilməsi də qeyd olunur. Dövlət sektoru müəssisələri əksər hallarda qeyri-

effektiv  hesab  olunur  və  şübhəsiz  bu  da  onların  istehsal  və  komersiya  fəaliyyətini 

bazar şərtləri daxilində rasional ifadəsini mümkünsüz edirdi. 

Bütün  ziqzaqlara  baxmayaraq,  MDB-də  islahatçıların  düşüncəsi  sosial 

istiqamətli  bazar  iqtisadiyyatının  qurulması  olaraq  qalır.  slahatların  məzmunu  və 

ə

sas  mərhələləri  oxşardır.  Liberalizasiya  və  iqtisadiyyatın  xarici  kapital  qarşısında 



daha  açıq  olması  kursu  ardıcıl  həyata  keçirilir.  nstitutsioneal siyasət isə  ümumxalq 

mülkiyyətinin  nəhəng  maliyyə  kapitalı  ilə  özəlləşdirilməsinin  sona  çatdırılmasına 

yönəlib.  Artıq  söhbət  mülkiyyətin  müxtəlif  formalarının bərabərhüquqlu  inkişafında 

getmir:  prioritet  şəxsi  və  koporativ  sahibkardlığa  verilir.  slahatların  episentri 

iqtisadiyyatın  bütün  əsas  sferalarını  əhatə  edən  struktur  dəyişiklikləri  ilə  qarışır: 

istehsal  və  əhalinin  sosial  təminatı,  büdcə  və  vergilər.  Kommunal  təsərrüfat.  Birlik 

ölkələrinin demək olar ki, bütün islahatçılarının ayrıldığı nöqtə bazarın mexanizmləri 

və tənzimləmə instrukmentləri fikirləridir.  slahatçı-liberallar əvvəlki kimi, "hər şeyi 

öz  yerinə  qoyan"  bazar  qüvvələrinin  "azad  oyununa"  üstünlük  verirlər.  slahatçı-

dövlətçilər bu məsələlərin dövlət nəzarəti altında hüquqi formada tənzimlənməsində 

israrlıdır. 

Nəticədə,  islahatçıların  problemi  əvvəlki  kimi,  siyasi-iqtisadi  dəyişikliklərin 

ssenarisinin, prioritet və mərhələlərinin, strateji və taktiki məqsədlərinin seçilməsində 


 

qurtarır. Əlbəttə, seçim yenə də yerli elitaların ambisiyalarını təmin edən suverenlik 

çərçivəçində ediləcək. 

Müstəqilliklərinin ilk dövrlərində Rusiya, Ukrayna, Belorus islahatçıları radial 

ssenaridə  aparmağı  qərarlaşdırmışdılar.  Qeyd  edək  ki,  bu  qərarlar  öz  hüquqi  əksini 

Rusiyada  1992-ci  ildə  Rusiya  Ali  Sovetinə  təqdim  olunmuş  " qtisadi  islahatların 

dərinləşdirilməsi  proqramında",  1992-ci  ildə  Ukraynada  "Ukraynanın  iqtisadi 

islahatlar  proqramı"  və  Belorusda  "Belorus  Respublikası  Hökumətinin  istehsalın 

tənəzzülünün  qarşısının  alınması  siyasətinin  əsas  istiqamətləri  və  böhrandan  çıxış 

şə

rtlərinin  formalaşdırılması  proqramında"  tapmışlar.  Bu  respublikalardan  əlavə, 



Ermənistan da şok-terapiyası yolunu tutmuşdur. 

Qırğızıstanın ilk vaxtlarda xalis şok-terapiyası keçid formasını dəstəkləməsinə 

baxmayaraq,  artıq  1997-ci  ildə  o,  öz  kursunu  mülayim-radikal  ssenariyə  verdi. 

Qazaxıstan  MDB  ölkələri  arasında  evolyusiyalı  keçidin  ən  bariz  nümunəsini 

göstərirdi.  Qeyd  edək  ki,  Qazaxıstanda  islahatların  müddəti  15-20  ilə  müəyyən 

edilmişdir.  Müqayisə  üçün  deyək  ki,    birinci  haqqında  danışdığımız  ölkələrdə  bu 

müddət  2  ildən  5  ilə  qədər  göstərilmişdir.  ndi  Qazaxıstanda  və  Moldava  mülayim-

radikal  kursa  üstünlük  verərək.  Xüsusi  sahibkarlığın  inkişafı  prioritetlərini  kiçik 

istehsal,  ticarət  və  məişət  xidmətinin  strateji  əhəmiyyəti  olan  müəssisə  və  sahələrə 

nəhəng xarici kapitalının cəlb edilməsinə yönəldirlər. 

Bazar  islahatlarına  təkamüllə  keçidi  yalnız  Türkmənistan  və  Özbəkistanın 

hakim  dairələri  qoruyub  saxlayırlar.  Cəmiyyətin  stabilliyi  və  islahatların  sosial 

vəziyyətə  mənfi  təsirinin  minimuma  endirilməsi  iqtisadi  siyasətin  əsasında  durur. 

Burada  da,  ciddi  xarici  investorları  strateji  dövlət  layihələrində  iştiraka  cəlb  etmək 

üçün islahatlara mütərəqqi xarakter verməyə çalışırlar. 

Gürcüstan,  Azərbaycan  və  Tacikistan  əvvəlcədən  islahatlar  axınından 

çıxmışlar:  daxili  siyasi  çəkişmələr  və  müharibələr  bazar  islahatlarının  dövlətlər  və 

ictimai qüvvələrin fəaliyyət çərçivəsindən çıxardı. Sonralar elan edilən proqramlar və 

praktik  fəaliyyətə  nəzər  salsaq  görərik  ki,  Azərbaycan  və  Gürcüstanda  islahatlar 

mülayim-radikal, Tacikistanda isə mühafizəkar-təkamül ssenarisinə yaxındır. 



 

qtisadi  islahatların  yeni  mərhələlərinin  müxtəlif  modelləri  obyektiv  olaraq 

MDB  ölkələrində  fərqli  sosial-iqtisadi  situasiyalara  səbəb  olur.  Xarakterikdir  ki, 

islahatlar  mövcud  siyasi  rejimlərin  möhkəmlənməsi,  iqtisadiyyatın  böhran 

vəziyyətindən  sabitlik  fazasına  keçirilməsi,  ən  yaxşı  halda  bərpa  və  inkişaf,  sosial 

gərginliyi  azaltmaqla  məhdudlaşır.  Sosial  yönümlü  bazar  iqtisadiyyatının  qurulması 

ilə əlaqədar sistemli məqsədlərə gəldikdə isə onların nailiyyətləri perspektivdən çox 

uzaqdır. Bundan əlavə, "işıqlı bazar gələcəyi" "sosial kapitalizm" kimi deyil, "bazar 

sosializmi"  kimi  qələmə  verilir.  Bu  da  radikal  islahatçıların  liberal  qanadını  ciddi 

narahat edir. 

Məlum  olduğu  kimi,  islahatlar  yeni  yaranmış  xaotik  iqtisadi  strukturun 

tənəzzülünün, müəssisələrin istehsal-texnoloji və təsərrüfat əlaqələrinin dağılmasının 

qarşısını  ala  bilmədi.  Birliyin  heç  bir  ölkəsi  hələ  də  uzun  sürən  istehsalın 

tənəzzülündən  və  geniş  miqyaslı  sosial-iqtisadi  böhrandan  çıxa  bilməyib.  MDB-in 

ÜDM  1996-cı  ildə  1988-90-cı  illər  səviyyəsinin  53%-ni,  1998-ci  ildə  isə  1990-cı  il 

səviyyəsinin  46%-i  təşkil  etmişdir.  Bu  səviyyə  iştirakçı  dövlətlərin  20  il  bundan 

qabaqkı istehsal səviyyəsinə uyğun gəlir. 

Bütün  sivilizasiyalı  dünyada  iqtisadi  islahatlar  bu  və  digər  formada  dövlətin 

tənzimləmə  alət  və  mexanizmlərinin  köməyilə  və  yaxud  əksinə,  irimiqyaslı  iqtisadi 

liberalizasiya  kursu  ilə  iqtisadiyyat  böhran  vəziyyətindən  çıxarılır,  onun  qarşısına 

yeni  məqsədlər  qoyulur,  inkişafa  impuls  verilir.  Bu  cür  islahatların  aparılması 

yaranmış iqtisadi-ictimai və istehsal münasibətlərinə müsbət təsir göstərir, onun daha 

da  müasirləşməsi,  daxili  və  xarici  iqtiadi  münasibətlərin  rasionallaşmasına  gətirib 

çıxarır.  Keçmiş  ittifaq  respublikalarında  isə  tamamilə  əks  tendensiya  müşahidə 

olundu. 

Praktik  olaraq,  Birliyin  heç  bir  ölkəsində  ictimai-siyasi  və  sosial-iqtisadi 

islahatlar  iqtisadiyyatın  və  ictimaiyyətin  həyat  fəaliyyətində  gözlənilən  təsir 

göstərmədi,  ictimai  və  iqtisadi  proqresin  "lokomotivi"  olmalıdılar.  Struktur 

dəyişikliklər  və  milli  iqtisadiyyatın  modernizasiyasına,  xarici  investisiyalar  onlarla 

gətirilən  texnologiya  və  onların  köməyi  ilə  dünya  bazarına  çıxmaq  və  dünya 

iqtisadiyyatına  inteqrasiya  olunmaq  ümidləri  də  boşa  çıxdı.  MDB  çərçivəsində 


 

inteqrasiya  prosesi  neqativ  halların  aradan  qaldırılmasında  real  faktor,  ölkələrin 

iqtisadiyyatının  inkişafını  və  sistemli  islahatların  sinxronizasiyası  üçün  güclü  forma 

kimi  çıxış  edə  bilmədi.  Birlik  ölkələri  siyasi-iqtisadi  transformasiyanın  müxtəlif 

səviyyəli trayektoriyasına çıxdılar. 

Məlumdur  ki,  hələ  SSR -nin  dağılmasından  qabaq,  iqtisadi  diskussiya  və 

islahatlar  axtarışı  dövründə  sosialist  planlı  iqtisadiyyatının  trasformasiyasının 

aşağıdakı əsas istiqamətləri müəyyən edilmişdir: 

−  qitsadi  fəaliyyətin  mərhələlərlə  liberallaşdırılması,  təsərrüfat  təşəbbüskar-

lığının və sahibkarlığın stimullaşdırılması; 

−  Bazar  infrastrukturunun  yaradılması  qeyri-dövlət  birja,  bank,  investisiya, 

sığorta institutları, fond və valyuta bazarının vahid valyutanın konvertləşməsi; 

−  nstitusional  dəyişikliklərin  həyata  keçirilməsi,  xüsusi  korporativ  və  dövlət 

mülkiyyəti  formalarının  inkişafı,  "məsuliyyətli  və  effektiv  təsərrüfatçının" 

yetişdirilməsi; 

−  Daxili  və  xarici  ticarətin  demonopolizasiyası  və  liberalizasiyası,  əmtəə  və 

xidmət bazarlarında rəqabət mühiti yaradılması; 

−  Qiymətlərin,  əmək  haqqı  və  gəlirlərin,  məşğulluğun  liberallaşdırılması 

(əhalinin dövlət sosial-müdafiə sisteminin yaradılmasına uyğun); 

−  qtisadiyyatın struktur yenidən qurulması, hərbi sənayenin konversiyası; 

−  Dövlətin  təsərrüfat  fəaliyyətinin,  kredit-maliyyə  münasibətlərinin,  fond  və 

valyuta  bazarının,  işçi  qüvvəsi  bazarının  tənzimlənməsinin  bazar  mexanizmi  və 

alətlərinin işlənməsi və hərəkətə gətirilməsi. 

Bu ümumi islahatçı məqsədlər tam həcmdə, yeni müstəqil dövlətlər tərəfindən 

qəbul  olunmuşdur.  Fərqlər  islahatların  tempindən,  şok  terapiyası  siyasətinin  hansı 

formada  qəbul  olmasından,  iqtisadiyyatı  idarəetmə  mexanizmlərindən  ibarətdir. 

Lakin  bu  fərqlər  MDB-dəki  bazar  islahatlarına  müxtəlif  qütblü  konfiqurasiya  verdi. 

Artıq  2-3  ildən  sonra  plan  iqtisadiyyatı  tamamilə  dağıdıldı:  sosial-iqtisadi 

dəyişikliklər avtoritar xarakter aldı. 

Birlik ölkələrinin hamısı üçün "suverenləşmənin" sosial-iqtisadi dəyişikliklərin 

nəticəsi maliyyə destabilizasiyası və ən yüksək inflyasiya oldu. 


 

"Şok  terapiyası"ndan  tamamilə  uzaq  olan  ölkələrdə  (Özbəkistan, 

Türkmənistan)  əhalinin  pul  gəliri  ilə  istehlak  qiymətləri  arasında  kəsir  az  idi.  Bu 

siyasətdən  "bəhrələnənlər"  isə  kütləvi  xarici  maliyyələşmədən  dəstəklənirdilər 

(Rusiya,  Qırğızıstan,  Moldova).  Ümumböhran  vəziyyəti  sosial-iqtisadi  islahatların 

dayandırılmasına gətirib çıxarırdı.  qtisadi reformalar ardıcıl xarakter daşımır, onların 

tərəfdar  və  əleyhdarları  islahatların  baş  tutmadığını  bəyan  edir,  yeni  əks  kursa 

dönməyin zəruriliyini vurğulayırdılar. 

Sistemli  transformasiyanın  əsası  olan  iqtisadiyyatın  dövlətsizləşdirilməsi  və 

ümumxalq  mülkiyyətinin  özəlləşdirilməsi  Ukrayna,  Belorus,  Moldovada  praktik 

olaraq  dayandırılıb.  Qafqaz  dövlətlərində  mülkiyyət  münasibətlərinin  dərinləşməsi 

sovxoz və kolxozların ləğvi, torpağın kəndli təsərrüfatına kütləvi şəkildə paylanması, 

kiçik ticarət müəssisələrinin satışı və icarəyə verilməsi ilə nəticələndi. Mərkəzi Asiya 

ölkələri bu prosesə daha yaxındırlar. Kütləvi xalq özəlləşdirilməsi özünün kriminal və 

qeyri-effektiv  elementləri  ilə  Rusiyada  geniş  vüsət  aldı.  Proses  Moldova  və 

Qırğızıstanda  başlanıb,  lakin  sona  yetməyib.  Birliyin  əksər  ölkələrində  dövlətlərin 

ə

lində  sənaye,  tikinti,  energetika,  nəqliyyat,  rabitə  və  aqrar-sənaye  kompleksinin 



ə

ksər hissəsi cəmləşmişdir. 

MDB  dövlətlərindəki  islahatların  ilkin  mərhələsində  iqtisadiyyatın  bütün 

sahələrində fərdi əmək fəaliyyəti, icarə müəssisələri və istehsal kooperasiyası, xüsusi 

vasitəçi  ticarət-satış,  xidmət  və  konsaltinq  firmalarının  bazasında  təşəbbüskar  şəxsi 

sahibkarlıq  dairəsi  genişlənmişdir.  Bu  mərhələ  üçün  Birliyin  bir  çox  ölkəsinin 

maliyyə-kredit sferasının kommersiyalaşması ən xarakterik cəhətdir. Ticarət və bank 

ə

məliyyatlarının  azadlığı  şəxsi  sahibkarlığın,  dövlət  müəssisələrinin,  nazirlik  və 



idarələrin,  maliyyə  aktivlərinin  "özəlləşdirilməsi" dövlət  əmtəə  fondlarının,  icarə  və 

kooperativ  müəssisələrin,  xarici  humanitar  yardımların  spekulyativ  satışı  kimi 

fenomenləri yaratdı. 


 


Yüklə 0,64 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin