AZƏrbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura məRKƏZ
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GUAM üzv dövl ətl ərin h əll olunmamı ş münaqi şəl ər üzr ə əm əkda şlı ğı
|
GUAM çərçivəsində həyata keçirilən layihələr: GUAM dövlətlərinin əməkdaşlığının praktiki təzahürü kimi Virtual Mərkəz və Dövlətlərarası nformasiya-Təhlil Sistemi (VM/D TS) layihəsi və Ticarətə və Nəqliyyata Yardım (TNY) layihəsi həyata keçirilməkdədir. TNY GUAM dövlətləri arasında ticarət və nəqliyyat sahəsində əlaqələrinin genişləndirilməsi və intensivləşdirilməsi məqsədini daşıyırsa, VM/D TS məlumat mübadiləsi və digər operativ xarakterli tədbirləri həyata keçirmək vasitəsilə ticarət və nəqliyyatın inkişafına, onun effektiv və təhlükəsiz fəaliyyət göstərməsinə təminat verir. Hər iki layihə GUAM-ABŞ Çərçivə Proqramının əsas elementləri hesab olunaraq bir-birini tamamlayır və onların paralel şəkildə həyata keçirilməsin nəzərdə tutulur. VM/D TS layihəsi çərçivəsində hər bir GUAM dövlətində Milli nformasiya-Təhlil Mərkəzi və ş çi qruplar yaradılmış və hüquq-mühafizə orqanlarının müvafiq ekspertləri bu istiqamətdə ilkin məlumat mübadiləsi aparırlar. TNY layihəsinin həyata keçirilməsi məqsədilə hər bir GUAM dövləti milli planları əsasında dördtərəfli əməkdaşlıqlarını davam etdirirlər. Həmçinin, qeyd olunmalıdır ki, GUAM dövlət başçıları Kiyev Zirvə Toplantısı zamanı Azad Ticarət Zonası haqqında Sazişin həyata keçirilməsinin başlanmasını elan etmişlər və buna dair müvafiq işlər görülməkdədir. GUAM üzv dövlətlərin həll olunmamış münaqişələr üzrə əməkdaşlığı: Kiyev Zirvə Toplantısında qəbul olunmuş “Demokratiya və qtisadi nkişaf naminə Təşkilat-GUAM dövlət başçılarının münaqişələrin nizamlanması üzrə Birgə Bəyannamə”sində aşağıdakı əsas məqamlar qeyd olunmuşdur: − GUAM dövlətlərinin ərazilərindəki münaqişələrin həlli yalnız suverenliyinin qorunması, ərazi bütövlüyü və bu dövlətlərin beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədlərinin toxunulmamazlığı əsasında həyata keçirilə bilər və bu GUAM çərçivəsində əməkdaşlığın əsas prioritetlərindən hesab edilir; − Dövlətlərin ərazisi hərbi işğal obyekti ola bilməz; − Separatizm və dezinteqrasiya perspektivsizdir. Güc tətbiqi, etnik təmizləmə təcrübəsi və ərazi işğalı universal və Avropa dəyərlərinə, sülh, demokratiya, sabitlik və regional əməkdaşlıq prinsiplərinə ziddir; − Nəzarət olunmayan ərazilərin məxsus olduqları dövlətlərə reinteqrasiyası, məcburi köçkünlərin daimi yaşayış yerlərinə qayıtmaları və müxtəlif etnik qruparın dövlətlərin beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri çərçivəsində sülh şəraitində birgə yaşamaları, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı, bu ərazilərdə dağıdılmış infrastrukturun bərpa edilməsi və həmçinin kommunikasiyaların bütün tərəflərin faydası üçün istifadə edilməsi yolu ilə GUAM dövlətlərinin ərazilərindəki münaqişələrin həllində bu dövlətlərin və beynəlxalq ictimaiyyətin səylərinin birləşdirilməsi; − Ə halinin geri qayıtması və etnik icmaların sülh şəraitində birgə yaşamaları məqsədilə münaqişə zonalarının demilitarizasiyası və bu zonalarda BMT və ATƏT çoxmillətli sülhməramlı qüvvələrinin yerləşdirilməsi köməyi ilə təhlükəsizliyi təmin olunması; − GUAM Xarici şlər Nazirləri Şurasının bu Bəyanatın müddəalarının həyata keçirilməsi məqsədilə konkret tədbirlərin hazırlaması. GUAM dövlətləri ərazilərində mövcud olan münaqişələrin həlli məqsədilə bir sıra tədbirlər görməkdədirlər. Belə ki, BMT və BMT sistemi təşkilatlarında birgə mövqedən çıxış edərək məqsədyönlü şəkildə iş aparmaq üçün GUAM dövlətləri arasında razılaşma əldə olunmuş, GUAM dövlətlərinin beynəlxalq təşkilatlar nəzdindəki Daimi Nümayəndəliklərinin fəaliyyət planları qəbul olunmuşdur. Bu istiqamətdə aparılan işlərin nəticəsi kimi “GUAM ərazisində uzanmış münaqişələr və onların beynəlxalq sülhə, təhlükəsizlik və inkişafa təsiri” adlanan 42 bənd BMT 61-ci sessiyasının gündəliyinə daxil edilmişdir. 5 dekabr 2007-ci il tarixində bu bənd altında eyni adlı qətnamə layihəsi baxılması üçün BMT Baş Assambleyasında rəsmi yayılmışdır. Hal-hazırda GUAM dövlətləri arasında qətnamənin qəbul olunmasına dair məsləhətləşmələr aparılır. GUAM-da Azərbaycanın Sədrliyi 19 iyul 2007-ci ildə Bakı Zirvə Toplantısından başlayaraq 1 iyul 2008-ci il Batumi Zirvə Toplantısınadək davam etmişdir. “GUAM: qitələri birləşdirərək” şüarı altında keçirilmiş Bakı Zirvə Toplantısı Təşkilatın inkişafının uzunmüddətli prioritetlərini müəyyən etmiş, onun instusional
cəhətdən möhkəmləndirmiş və tərəfdaş ölkələrlə “GUAM+” formasında ə məkdaşlığım üstünlüklərini nümayiş etdirmişdir. Azərbaycan Respublikasının Sədrlik proqramında əksini tapmış bu strateji istiqamətlər Təşkilatın 2007-2008-ci illər üçün fəaliyyət istiqamətlərinin əsasını təşkil etmişlər. Azərbaycan Sədrliyi üzv- dövlətlərin və Katibliyin əlaqələndirilmiş səyləri nəticəsində GUAM-ın beynəlxalq mövqeyinin möhkəmlənməsi və Təşkilatın keyfiyyətcə yeni inkişafı ilə yadda qalmışdır. Bakı Zirvə Toplantısının əsas ideyasını təşkil edən regionda ümumi inteqrasiya və təhlükəsizlik məkanının yaradılması ideyası Azərbaycan Sədrliyinin başlıca vəzifəsi idi. Bu ideyadan irəli gələrək Sədrlik edən ölkənin diqqəti GUAM-ın regional əhəmiyyətinin möhkəmləndirilməsinə və ona beynəlxalq dəstəyin gücləndirilməsinə, üzv-dövlətlərin ümumi maraqlarının konsolidasiyasına və Təşkilat daxilində əməkdaşlıq sisteminin inkişaf etdirilməsinə yönəlmişdir. Bakı Zirvə Toplantısında GUAM Dövlət Başçıları Şurası Təşkilat çərçivəsində sahələr üzrə əsas əməkdaşlıq istiqamətlərini müəyyənləşdirən GUAM-ın Sahəvi Ə məkdaşlığının nkişafı Strategiyasını qəbul etmişlər. NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR Birlik ölkələrində sosial-iqtisadi situasiya birtərəfli şəkildə qiymətləndirilə bilməz. Bir tərəfdən bir çox ölkələrlə iqtisadi inkişafın dirçəlişi və siyasi həyatın sabitləşməsi sahəsində müsbət nəticələr əldə olunmuşdur. Digər tərəfdən ayrı-ayrı ölkələrdə siyasi problemlər, həmçinin maliyyə, elmi, təhsil, ekologiya sahəsində problemlər hələ də qalır. Üzv ölkələrinin çox tərəfli əməkdaşlıqları çərçivəsində praktiki olaraq heç bir ciddi vəzifə həll edilməyib. Bununla belə müəlliflərin MDB ölkələrinin siyasi vəziyyətinin analizi və iqtisadi inteqrasiyanın gələcək inkişafının prioritet istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi göstərir ki, qarşılıqlı maraqlar iqtisadiyyatın bütün sfera və sahələrində, xüsusilə istehsalda üstünlük nəqliyyat, yanacaq- energetika, aqrosənaye kompleksinə verilməklə ödənməlidir. ndiki dövrdə sənayenin bütün sahələrində sabitləşməyə mənfi təsir göstərən faktorlardan biri uzunmüddətli möhkəm kooperasiya əlaqələrinin olmaması, maliyyə sferasında qeyri-sabitlik və tələbin aşağı düşməsi, investisiya resurslarının kifayət etməməsidir. Bununla əlaqədar inteqrasiyanın dərinləşməsi üçün təkcə gələcək inkişaf üçün qanunvericilik bazası yaradılmır, lakin mikro səviyyədə konkret addımlar atılır. Bunlara: müştərək müəssisələrinin, maliyyə-sənaye qruplarının və digər transmilli qrupların birgə proqram və layihələrin işlənməsi aiddir. Nəqliyyat və rabitə sahəsində bu istiqamətdə razılaşdırılmış tarif və texniki siyasətin həyata keçirilməsi, nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılmasını əlavə edirlər. Tələb olunur ki, norma və standartlar razılaşdırılsın, məhsul və xidmətlərin başlıca istehsalçılarına dəstək verilsin. MDB ölkələrində həyata keçirilən islahatlardan əldə olunan nəticələrdən aydın olur ki, dünya iqtisadiyyatında iştirakın sabit və balanslaşdırılmış şəkildə olması üçün iqtisadi, sosial, institusional islahatların dövlətlərarası tənzimlənməsi vacibdir. Optimizmə əsaslanıb qeyd etmək lazımdır ki, son dövrlər MDB ölkələrinin ticarət-iqtisadi əlaqələrində əhəmiyyətli dəyişikliklər müşahidə olunur ki, bu da onları beynəlxalq təcrübədə tətbiq olunan norma və qaydalara doğru yaxınlaşdırır. Birincisi, dövlətlərarası ekvivalent əsasında məhsul tədarükü sistemi dəyişib, xüsusi dövlət xarici ticarət əlaqələri dayanıb. kincisi, xarici ticarət fəaliyyətinin vergi, gömrük və valyuta nəzarəti vasitəsilə dövlət fəaliyyətindən dolayı yolla tənzimlənmənin rolu artmışdır. Üçüncüsü, xarici qeyri-tarif metodlarından məhdud istifadə əsasında formalaşan xarici ticarət mexanizminin formalaşması başa çatması. Dördüncüsü, xarici iqtisadi fəaliyyətin ardıcıl surətdə liberallaşdırılması nəticəsində ticarət əlaqələri bazar prinsipləri əsasında daha sabit şəkildə inkişaf edir. Hal-hazırda MDB ölkələrində azad ticarət rejiminə keçid üçün zəruri ilkin şə rait yaranmışdır. Yerdə qalan məsələ sənədin qüvvəyə minməsi üçün prosedurları yerinə yetirmək, məhsul və xidmətlərin idxal və ixracı zamanı dolayı vergilərin toplanması sistemini unifikasiya etmək və valyuta tənzimlənməsinin ümumi prinsipləri və razılaşdırılmış metodologiyalara keçmək lazımdır. Lakin azad ticarət zonası sosial iqtisadi əməkdaşlıq sahəsində həm köhnədən qalmış, həm də yeni yaranan problemlərin heç də hamısını həll etmək iqtidarında deyil. nteqrasiyanın inkişafında, dərinləşməsində qarşıda duran başqa vəzifələr vardır. Aydındır ki, azad ticarət zonası məhsul mübadiləsini stimullaşdırmaqla yanaşı ictimai həyatın başqa sahələrində qarşılıqlı əlaqə və münasibətləri stimullaşdırır. Azad ticarət zonası milli institut və təsisatları əhalinin sosial müdafiəsi problemlərinə baxmağı, informasiya siyasətinin həyata keçirilməsini və s. baxmağı tələb edir. MDB-nin Azərbaycanın iqtisadi-siyasi həyatındakı rolu birmənalı qiymətləndirilə bilməz. Son illərin təcrübəsi MDB-nin əsl inteqrasiya qruplaşmasına çevrilməsinin perspektivlərini kəskin azaldır. Bu əsasən məqsəd və vəzifələrin fərqli anlaşılması ilə izah edilir. Nəticədə, ölkələrin qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin səviyyəsi azalmaqda davam edir. MDB çərçivəsində inteqrasiyanın dərinləşməsinin qeyri- perspektivliyi Azərbaycan da daxil olmaqla, müstəqil dövlətlərin öz milli inkişaf strategiyalarının yaranmasına səbəb oldu.
Ə
1.
внешнеэкономического pазвития" Киев 2001. 2. Əvəz Bayramov "Regional iqtisadi inteqrasiya: nəzəriyyə və praktika" Bakı 1997. 3. Əvəz Bayramov " nhisarizm" Bakı 2002. 4. Ахмедов А.И, Мухсинов Л.Х, Азизов Ф.H, Гадъжиева С.М "Междуна- pодная тоpговля Азиатской Республики" Баку 2002. 5. М.Е.Гулиев "Экономические связи Азеpбайджана с Россией: пpоблемы п pиоpитеты, пеpспективы" Санкт-Петеpбуpг 2002. 6. Məmmədov X., Mizəyev S. " qtisadi islahatlar strateji inkişaf yolumuzdur" Bakı 2002. 7. Qəzet: "Gömrük xəbərləri" 24 yanvar 2013. 8. Х.Тиммеpман "Пpоцессы дезинтегpации и pеоpганизации СHГ" МЭ и МО № 12, 2010. 9. Б.Кpасин, С.Астахова "Экономика стpан СHГ в 2012 г". МЭ и МО № 12, 1999. 10.
H.Шапиpо "Интегpация стpан СHГ: Политический и економикотеоpети- ческий
аспект" МЭ и МО № 7, 2011. 11.
О.Резникова "Модеpнизация России и взаимодействие в СHГ". МЭ и МО № 3, 2000. 12. Ю.Яpов "Глобализация экономики и pазвитие интегpационных п pоцессов в СHГ" РЭЖ № 1, 2011. 13. М.Кpотов (Санкт-Петеpбуpг) "Экономического интегpация стpан СHГ: п pоблемы и пеpспективы" РЭЖ № 1, 2010. 14. H.Исингаpин (Алма-Ата) "СHГ: интегpационно-дезинтегpационные факто pы сценаpии pазвития и тенденция" РЭЖ № 9, 2012. 15. А.КОЗИК (Минск), П.Кохно "СHГ: pеалии и пеpспективы (фpагмнты введения и заключения к моногpафии)" РЭЖ № 10, 2011. 16. Azərbaycan Respublikasının Statistik Göstəriciləri 2014. 17. Ф.Устинов "Внешняя тоpговля (Статиститический сбоpник)" Москва 2012. 18.
Azərbaycan rəqəmlərdə 2014. 19.
www.stat.gov.az
20.
www.economy.gov.az
21.
www.mfa.gov.az
22.
www.cisstat.org
REZUME
This Masters dissertation discusses theoretical and practical issues of integrational processes in the context of the CIS and the participation of Azerbaijan therein. The study analyzes the establishment of the CIS, evolution of its development, and challenges of integrational cooperation. Various directions for collaboration between Azerbaijan and the CIS member states are examined: foreign trade, investments, currency and credit systems. On the basis of the conducted analysis, the dissertation proposes a number of recommendations for the advancement of Azerbaijan’s participation in the CIS on the contemporary stage.
РЕЗЮМЕ B магистерской диссертации рассмотрены теоретические и практические вопросы интеграционных процессов в рамках СНГ и участия в нём Азербайджана . В работы проанализированы аспекты создания СНГ, эволюция его развития и проблемы интеграционного взаимодействия. Выявляются различные направления сотрудничества Азербайджана со странами СНГ: внешняя торговля, инвестиции, валютно-кредитной системы. На основе проведённого анализа в магистерской диссертации обосновываются ряд предложений и рекомендация по совершенствованию участия Азербайджана в СНГ на современном этапе. «Azərbaycan Respublikasının MDB ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrinin kompleks tədqiqi» mövzusunda yazdığı magistr dissertasiyasının REFERATI
iqtisadiyyatının inkişafı bir sıra hadisələrlə və meyillərlə müşahidə edilmişdir. Birincisi, dünya sosialist sisteminin və SSR -nin dağılmasından sonra ölkələrin ə ksəriyyəti dünya təsərrüfat əlaqələrinə qoşulmuşlar. kincisi, xarici iqtisadi ə laqələrin liberallaşdırılması bir çox ölkələri əhatə edir. Üçüncüsü, vahid standartların geniş tətbiqi. Makroiqtisadi siyasətin vahid kriteriyaları yaranır. Bütün dünya iqtisadiyyatının qloballaşmasını xarakterizə edən xüsusiyyətlər ayrıca bir iqtisadi birliklər səviyyəsində təzahür edir. Postsovet arealında mürəkkəb və ziddiyyətli bir proses əvvəl vahid xalq təsərrüfatı kompleksinin hissələrini təşkil edən respublikaların bir-biri ilə qarşılıqlı təsərrüfat fəaliyyətinin uyğun olaraq müasir suveren ölkələrarası qarşılıqlı münasibətlərinə transformasiya prosesi baş verməkdədir. Bu qarşılıqlı münasibətlər bir tərəfdən onların subyektlərinin 10 illərlə yaradılmış istehsal-texnoloji və kooperasiya əlaqələri elmi-texniki bazarın vahidliyi və s. əsasında formalaşmış, hətta alternativsiz qarşılıqlı tamamlama ilə səciyələnən dərin qarşılıqlı asılılıqla xarakterizə olunur. Digər tərəfdən keçmiş SSR respublikaları dünya təsərrüfatı sisteminə müstəqil qoşulma cəhdləri ilə nəinki siyasi, hətta iqtisadi xüsusiləşmə ilə xarakterizə olunur. Azərbaycanın xarici iqtisadi siyasət strategiyasının prioritet istiqamətlərindən biri onun müasir dünya təsərrüfatı proseslərinə qoşulmasıdır. nteqrasiya proseslərinin eninə və dərininə inkişafı əvvəl totalitar iqtisadiyyat əsasında inkişaf edən onlarla ölkələrin bazar iqtisadiyyatı yoluna keçməsi ilə də şərtlənir. Bu, keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə bir çox yeni struktur dəyişikliklərinin baş verməsi ilə nəticələndi: şəxsi mülkiyyətin kütləvi özəlləşdirilməsi, xarici ticarətin və maliyyə xidmətləri sferasının liberalizasiyası, idarəetmənin administrativ metodlarının ləğvi baş verdi. Yeni minilliyin ərəfəsində dünyanın bir çox dövlətləri qlobal inteqrasiya proseslərinin birgə inkişaf sxemlərini hazırlayır, hansı ki, öz növbəsində yeni geosiyasi və geoiqtisadi mərkəzlərin yaradılmasını öz tərkibinə alır. Bu prosesdə Azərbaycan gənc, müstəqil dövlət kimi, beynəlxalq regional əməkdaşlığın siyasi və iqtisadi təhlükəsizliyi təmin edə biləcək stabil sisteminin yaradılmasına can atır. Bu meyl nəinki Azərbaycanın dünya cəmiyyətinə inteqrasiyasını stimullaşdırır, eləcə də ölkənin müxtəlif regionlarda təsirinin artmasına, ticari-iqtisadi əlaqələrin və istehsal kooperasiyasının inkişafına, məhsul satışının perspektiv bazar axtarışına imkan yaradır. Tədqiqat işinin obyekti kimi Azərbaycanın MDB ölkələri ilə iqtisadi ə laqələri, bu əlaqələrin reallaşdırılması mexanizmləri və perspektivləri çıxış edir. Tədqiqat işinin nəzəri-metodoloji əsasını regional iqtisadi inteqrasiya nəzəriyyələri, mövzu ilə əlaqədar yerli və xarici iqtisadçı alimlərin apardıqları tədqiqatların nəticələri, beynəlxalq müqavilələr və milli qanunvericilik aktları təşkil edir.
Tədqiqat işinin informasiya bazası kimi beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən MDB Dövlətlərarası Statistika Komitəsinin, həmçinin Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin və qtisadi nkişaf Nazirliyinin hesabatlarından, mövzu ilə əlaqədar mövcud iqtisadi ədəbiyyat, internet və dövri mətbuat nəşrlərindən istifadə olunmuşdur.
proseslərində iştirakının müasir vəziyyətinin kompleks təhlil edilməsini, keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin regional inteqrasiya istiqamətində müasir problemlərinin tədqiq edilməsini, Azərbaycanın MDB ölkələri ilə iqtisadi inteqrasiyasının əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsini tədqiqat işinin elmi yeniliyi kimi hesab etmək olar.
Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|