Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə Ġnstitutu “Müasir fəlsəfə problemləri” Ģöbəsi

Çzu  Çunmin.  Postsovet  respublikalarında  müasir  milli  fəlsəfəsinin  inkiĢaf 

mənbələrinin  qısa  təhlili.    Sovet  İttifaqının  20  ildən  artıq  bir  dövrdə  dağılması, 

yalnız  super  gücün  deyil,  həm  də  vaxtilə  mövcud  olan  vahid  ideoloji  məkanın 

süqutu demək idi. Ona görə də, postsovet dövründə keçmiş sovet respublikalarına 

həm  ictimai  asayişi bərpa  etmək,  həm də  mənəvi tarazlığı təmin etmək lazım idi. 

Mövcud  durumdan  çıxış  etsək  deyə  bilərik  ki,  onlar  ictimai  asayişi  bərpa  etməyə 

nail  olsalar  da,  mənəvi  tarazlığın  yaranmasına  nail  ola  bilməmişlər.    Yeni  milli 

dövlətlərdə  mədəni  kimlik  prosesi,  qəlblərə  yol  tapan  möhtəşəm  güc  kimi  milli 

fəlsəfənin ortaya çıxması ilə müşayiət olundu.  

Məqalədə milli fəlsəfənin inkişafının əsas səbəblərini araşdırılmağa cəhd edilir və 

onlar,  ayrı-ayrılıqda  tarix,  reallıq  və  ideologiya  aspektindən  dəyərləndirilir.  Bu 

tədqiqat və təhlil nəticəsində məlum olur ki, bu yeni milli dövlətlərdə gedən mənəvi 

quruculuq prosesində bizə  məlum olan bəzi əks kateqoriyalar  müxtəlif  formalarda 

təqdim  olunur:  ənənə  müasirliyə  qarşı,  millətçilik  beynəlmiləlçiliyə  qarşı, 

özünəməxsusluq  universalizmə  qarşı,  qeyri-ruslaşma  qərbləşməyə  qarşı  və  s.  Son 

40  il  ərzində  islahatlar  və  açıqlıq  nəticəsində  Çin  də  fikir  sahəsində  dirçəliş 

məsələlərində müəyyən problemlərlə üzləşdi. Bu ölkələrin mənəvi axtarışları, bizə 

bəzi təcrübələr verə bilər.

 

Цзу  Чуньмин.  Краткий  анализ  истоков  расцвета  современной 

национальной  философии  постсоветских  республик. Распад  Советского 

Союза  более  чем  20  лет  назад  означал  не  только  крах  сверхдержавы,  но  и 

крах  некогда  единого  идеологического  пространства.  Поэтому  в 

954 

 

постсоветский  период  бывшим  советским  республикам  необходимо  было 

восстанавливать 

общественный 

порядок, 

при 

этом 

одновременно 

воссоздавать духовный порядок. Судя по нынешней ситуации в этих странах, 

социальный  порядок  в  основном  стабилизировался,  а  задача  воссоздания 

духовного  порядка  стала  более  отчетливой.  Процесс  культурной 

идентичности  в  этих  новых  национальных  государствах  сопровождался 

появлением  национальной  философии,  которая  стала  мощной  силой, 

охватившей  умы  в  этих  странах. В  статье  предпринята  попытка  исследовать 

основные  истоки  расцвета  национальной  философии  и  рассмотреть  их 

отдельно  в  аспектах  истории,  реальности,  духа  и  идеологии. В  результате 

этого  исследования  и  анализа  было  обнаружено,  что  в  процессе  духовного 

строительства  в  этих  новых  национальных  государствах  некоторые  из 

известных  противоположных  категорий  представлены  в  различных  формах: 

традиция  против  современности;  национализм  против  интернационализма; 

своеобразие против универсализма; русификация против вестернизации и т.д. 

За  последние  40  лет  реформ  и  открытости  Китай  также  столкнулся  с 

определенными  задачами  восстановления  в  области  мысли,  и  духовные 

поиски этих стран могут дать Китаю некоторый опыт. 

Zu Chunming. The brief analysis of the origin of the rise of  modern national 

philosophy in post-Soviet republics. The breakup of the Soviet Union more than 

20 years ago signified not only a collapse of the superpower, but also a collapse of 

a  formerly  integrated  ideological  space.  Therefore  in  post-Soviet  period  former 

Soviet republics had to restore public order and at the same time to restore spiritual 

order. As judged by the present situation in these countries, public order has mainly 

been restored, while the problem of re-creation of spiritual order has become more 

distinct.  The  process  of  cultural  identity  in  these  new  national  states  was 

accompanied  by  the  appearance  of  national  philosophy  which  became  a  powerful 

force capturing people's minds in these countries. The article tries to study the main 

origins of the rise of  modern  national philosophy and examine them  separately  in 

terms of history, reality, spirit and ideology. As a result of this study and analysis, it 

was  discovered  that  in  the  process  of  spiritual  development  in  these  new  national 

states some famous opposed categories are represented in different forms: tradition 

versus  modernity;  nationalism  versus  internationalism;  uniqueness  versus 

universalism;  Russification  versus  Westernization,  etc.  In  the  last  40  years,  the 

years of reforms and openness, China has also faced some problems of restoration 

in the sphere of thought, and so spiritual search in mentioned countries could give 

some experience to China. 

Filip Oqo Ucomu.  Nigeriya  Universitetinin  tələbələri  üçün  ümumtəhsil 

proqramında  fəlsəfənin  rolu:  əsas məğzi  və əhəmiyyəti. Məqalədə,  Nigeriya 

universitetlərinin  Ümumtəhsil  Proqramlarında  mühüm  təlim  kimi  fəlsəfənin  yeri 

müəyyənləşdirilir. Cəmiyyət, tələbələri lazımi bilik sahələri üzrə hazırlayır, insanın 

həyatı  və  inkişafı  üçün  vacib  olan  nəzəri  və  praktiki  bilikləri  verir.  Bu  baxımdan, 

biz,  humanist  fəlsəfi  biliklərə  önəm  veririk.  Fəlsəfə,  müsbət  hərəkətlərə  və 

davranışlara yönələn ağıl və düşüncələrin formalaşmasına istiqamət verir. Hərəkət 

955 

 

instinkt, ehtiyac və xüsusilə düşüncənin nəticəsi olduğu üçün, müsbət və ya mənfi 

fikirlər  insanların  həyat  tərzinə  və  ətraf  aləmlə  olan  əlaqələrinə  təsir  edir. 

Əcdadların  (anaxronizm,  avtoritarizm  və  fövqəltəbii  güclərə  inanc)  və  müasir 

dövrün  dəyərləri  (satqınlıq,  materializm  və  dözümsüzlük),  fəlsəfi  düşüncəyə 

(rasional  və  məntiqi)  və  ona  olan  meyillərə  mane  olurlar.  Fəlsəfənin  əsaslarının 

öyrədilməsi,  nigeriyalıların  Milli  Universitet  Komissiyasının  Ümumtəhsil 

Proqramının  əsasını  təşkil  edən  fəlsəfə  təlimi  ilə  tanış  olmağın  bir  yoludur.  Bu 

təlim,  insana  cəmiyyətdə  fəlsəfənin  dəyərini  və  əsas  funksiyalarını  anlamaqda 

kömək  edən  kritik,  konstruktiv,  geniş  və  əhatəli    bir  qavrayış  imkanı  verir.  Bu 

layihə uğurludurmu? Hansı  fəlsəfi bilik konsepsiyası bu  məqsədə ən yaxşı şəkildə 

cavab verə bilər?  

Филип  Ого  Уджому.  Роль  философии  в  Общеобразовательной 

Программе  для  студентов  Нигерийских  университетов:  ключевое 

значение  и  актуальность.  В  статье  рассматривается  место  философии  как 

важнейшей  составляющей  Общеобразовательной  Программы  Нигерийских 

университетов.  Общество  подготавливает  студентов  в  нужных  областях 

знаний. Знания, теоретические и практические, необходимы для выживания и 

развития  человека.  В  связи  с  этим  мы  заинтересованы  в  обеспечении 

гуманистического  пути  к  знаниям-философии.  Философия  концентрирует 

внимание  на  формировании  интеллекта  и  мыслей  людей,  направленных  на 

позитивные  действия  и  поведение.  Поскольку  действие  может  быть 

результатом    либо  инстинкта,  либо  потребности  и  особенно  –  образа 

мышления, то значит, позитивное или негативное мышление влияет на образ 

жизни  людей  и  их  взаимоотношения  с  окружающими.  Определенными 

препятствиями  к  философскому  (рациональному  и  логическому)  мышлению 

и склонностям являются ценности предков и современные ценности. Первые 

включают  анахронизм,  авторитаризм  и  веру  в  сверхъестественное,  вторые, 

соответственно,  –  продажность, материализм и  нетерпимость. Преподавание 

основ  философии  –  это  путь  ознакомления  нигерийцев  с  философией  как 

важной  составляющей  Общеобразовательной  Программы  Национальной 

Университетской  Комиссии  (НУК),  дающей  человеку  критическое, 

конструктивное,  более  широкое  и  целостное  восприятие  обучения, 

помогающей заинтересованным лицам понять ценность и основные функции 

философии в обществе. Является ли этот проект успешным? Какая концепция 

философского знания может наилучшим образом отвечать этой цели? 

Philip Ogo Ujomu. The role of philosophy in the General Studies Programme 

for Nigerian University students: key value and relevance. The paper examines 

the place of philosophy as a key component of the General Studies Programme in 

Nigerian  universities.  The  society  trains  students  in  required  fields  of  knowledge. 

Knowledge,  theoretical  and  practical,  is  necessary  for  human  survival  and 

development.  Specifically,  we  are  interested  in  a  humanistic  pathway  to 

knowledge-philosophy.   Philosophy focuses on building up the minds and thoughts 

of  people  for  positive  actions  and  behavior.  Since  action  can  be  the  products  of 

either  instinct,  or  need  and  especially  thought  patterns,  it  means  that  positive  or 

956 

 

negative reasoning affects the way human beings live and relate with others. Some 

obstacles  to  philosophical  (rational  and  logical)  thinking  and  dispositions  include 

ancestral  and  modern  values.  The  former  include  anachronism,  authoritarianism 

and  supernaturalism.  The  latter  include  corruption,  materialism  and  intolerance 

respectively.  Teaching  basic  philosophy  is  a  way  of  exposing  philosophy  to  the 

Nigerians as a key component of the National Universities Commission's (NUC's) 

General  Studies  Programme  to  provide  human  beings  a  critical,  constructive, 

broader  and  holistic  perspective  to  learning  and  to  help  stake  holders  understand 

the  value  and  key  functions  of  philosophy  in  society.  Has  this  project  been 

successful? What conception of philosophical knowledge can best satisfy this goal? 

Mixail  Yakuboviç,  Vitaliy  ġepanski.  Ərəb  fəlsəfi  ənənəsi:  əsas  mərhələlər  və 

fikirlər. Məqalədə,  müsəlman və ya ərəb fəlsəfəsi kimi tanınan İslam fəlsəfəsindən 

bəhs olunur. İslam fəlsəfəsi - İslam dininin dünyagörüşü əsasında yaranan, VIII-IX 

əsrlərdə  Yaxın  Şərq,  Orta  Asiya  və  Şimali  Afrikada  sivilizasiyon  inkişaf 

nəticəsində  müstəqil  bir  fenomen  kimi  meydana  çıxan  dünyanın  ən  böyük  fəlsəfi 

ənənələrindən  biridir.  Bu  ərazilərin  mədəni  diskursunda  hakim  olan  ərəb  dilinin 

metafizik  məntiqi,  İslam  dünyasının  fəlsəfi  düşüncəsini  ərəbləşdirmişdir.  Ərəb-

müsəlman  fəlsəfəsinin  ortaya  çıxması  təbiət  və  dəqiq  elmlərin  inkişafından  daha 

çox, qədim yunan irsinin  mənimsənilməsi ilə bağlıdır. Məqalənin müəllifləri, ərəb 

fəlsəfəsinin  əsas  anlayış  və  kateqoriyalarını,  xüsusilə  də,  İslam  dünyasının  fəlsəfi 

düşüncəsində "bilik-hərəkət" əlaqələrini nəzərdən keçirirlər.   

Михаил  Якубович,  Виталий  Щепаньский.  Арабская  философская 

традиция:  ключевые  вехи  и  идеи. В  статье  рассматривается  исламская 

философия,  также  известная  как  мусульманская  или  арабская.  Одна  из 

главных мировых философских традиций оформляется как самостоятельный 

феномен в течение VIII-IX вв. н. э. на территории Ближнего Востока, Средней 

Азии  и  Северной  Африки  в  результате  расцвета  цивилизации,  созданной  на 

мировоззренческой  основе  религии  -  ислама.  «Арабскость»  философской 

мысли  исламского мира  определила  метасмысловая  логика  арабского языка, 

которая  доминировала  в  культурном  дискурсе  указанных  территорий. 

Возникновение арабо-мусульманской философии в еще большей степени, чем 

развитие  естественных  и  точных  наук,  связано  с  усвоением  античного 

греческого  наследия.  Авторы  статьи  рассматривают  основные  понятия  и 

категории арабской философии, в частности, соотношение «знание-действие» 

в философской мысли исламского мира. 

Mikhail Yakubovych, Vitalii Shchepanskyi. Arab philosophical tradition: key 

milestones and ideas. The article is devoted to the analysis of Islamic philosophy, 

also  known  as  Muslim  or  Arabic,  one  of  the  main  world  philosophical  traditions, 

being  formalized  as  an  independent  phenomenon  during  the  VIII-IX  centuries in 

the  Middle  East,  Central  Asia  and  North  Africa  as  a  result  of  the  flowering  of 

civilization  created  on  the  world-view  basis  of  the  religion  of  Islam.  The 

"Arabianism"  of  the  philosophical  thought  of  the  Islamic  world  is  defined  by 

the metasemantic word  logic  of  the  Arabic  language,  which  dominated  in  the 

cultural  discourse  of  these  territories.  The  emergence  of  Arab-Muslim  philosophy 

957 

 

to  an  even  greater  extent  than  the  development  of  natural  and  exact  sciences,  is 

associated  with  the  assimilation  of  the  Greek  heritage. Also,  the  authors  consider 

the basic concepts and categories of  Arabic philosophy, particularly,  "knowledge-

action" ratio in philosophical thought of the Islamic world. 

Tursun Qabitov. Avrasiyanın ənənəvi sivilizasiyaları kontekstində Qazaxıstan 

mədəniyyəti. 

Məqalə, 

Avrasiya 

sivilizasiyası 

məkanında 

Qazaxıstan 

mədəniyyətinin  yerinin  və  rolunun  müəyyənləşdirilməsinə  həsr  olunur. 

Qloballaşma  və  lokalizasiya  şəraitində  Qazaxıstan  Respublikasının  sosial-mədəni 

inkişaf  modellərinin  seçilməsi  nəzərdən  keçirilir.  Qazaxıstan  mədəniyyəti  köçəri, 

İslam,  Rusiya,  Orta  Asiya  və  Şərqi  Asiya  mədəniyyətləri  ilə  qarşılıqlı 

münasibətlərdə araşdırılır. Mərkəzi Asiyanın postsovet məkanında yeni dövlətlərin 

inkişafında  mədəni  amillərin  rolu  təhlil  edilir.  Mədəni  imperializm  mədəni 

millətçilik kimi məğlubiyyət mövqeyidir. Millətçilik fərqləri sıxışdırır, imperializm 

isə  onları görmür. Kiçik  mədəniyyətlər  süveren  millətçiliyə  can atır  (müxtariyyət, 

müstəqillik,  autentiklik).  İmperializm  -  əslində,  böyük  mədəniyyət  kimi  kiçik 

mədəniyyətləri  tanımaqdan  imtina  edir.  Çıxış  yolu  mədəniyyətlərin  dialoqundan 

keçir.  

Турсун  Габитов.  Казахская  культура  в  контексте  традиционных 

цивилизаций  Евразии.  Статья  посвящена  определению  места  и  роли 

казахской  культуры  в  цивилизационном  ареале  Евразии.  Рассматривается 

выбор моделей социокультурного развития Республики Казахстан в условиях 

глобализации и локализации. Идентификация казахской культуры проводится 

в  контексте  ее  взаимодействий  с  номадической,  исламской,  российской, 

центрально-азиатской и  восточно-азиатской  цивилизациями.  Анализируется 

роль  культурных  факторов  в  становлении  постсоветских  центрально-

азиатских  новых  государств.  Культурный  империализм -  столь  же 

проигрышная  позиция,  сколь  и  культурный  национализм.  Национализм 

выпячивает  различия.  Империализм  их  не  замечает.  Национализм  от  лица 

малых  культур  излишне  усердствует  по  части  суверенности  (автономности, 

независимости,  аутентичности).  Империализм  –  а  по  сути,  национализм  от 

лица  Большой  культуры –  отказывает  малым  культурам  в  каком-либо 

признании. Выход найден, и он заключается в диалоге культур. 

Tursun  Gabitov.  Kazakh  culture  in  the  context  of  traditional  civilizations  of 

Eurasia.  The  article  is  devoted  to  the  place  and  role  of  Kazakh  culture  in  the 

civilizational area of Eurasia. The author considers the choice of models of socio-

cultural  development  of  the  Republic  of  Kazakhstan  under  the  conditions  of 

globalization and localization. The identification of Kazakh culture is carried out in 

the  context  of  its  interactions  with  nomadic,  Muslim,  Russian,  Central  Asian  and 

East  Asian  civilizations.  The  role  of  cultural  factors  in  the  development  of  new 

post-Soviet  Central  Asian  states  is  analyzed.  Cultural  imperialism  is  the  same 

losing  position  as  cultural  nationalism.  Nationalism  protrudes  differences. 

Imperialism does not notice them. Nationalism on behalf of small cultures is overly 

zealous  in  regards  to  sovereignty  (autonomy,  independence,  authenticity).  In  fact, 

imperialism  is  nationalism  on  behalf  of  a  Great  culture  which  denies  any 

958 

 

recognition for small cultures. A way out was found in a dialogue of cultures. 

Qurban ġadmanov. ġərq və Qərb orta əsrlərinin müqayisəli fəlsəfəsi.  Məqalə, 

IX-XIII  əsr  müsəlman  Şərq  və  XIV-XVI  əsr  Qərb  fəlsəfələrinin  mənəviyyat  ilə 

qarşılıqlı  əlaqəsi  və  varisliyi  aspektlərinə  həsr  olunmuşdur.  Bu  əsrlərdə  Şərqdə, 

əsasən  Mərkəzi  Asiyada,  mütərəqqi  müsəlman  mütəfəkkirlər  yunan  və  ellinizm 

fəlsəfəsini  və  onların  estetikasını  dirçəltmiş,  onlara  şərhlər  vermiş  və  bu  şəkildə 

onları, qərb dünyasının insanları ilə tanış etmişlər.  

Курбан  Шадманов.  Компаративистика  философии  Восточного  и 

Западного  Средневековья.  Статья  посвящена  аспектам  преемственности  и 

взаимообусловленности 

философии 

и 

духовности 

мусульманского 

Востока IX-XIII  веков  и  Запада  периода XIV-XVI  веков.  В  эти  века  на 

Востоке,  главным  образом  в  Центральной  Азии,  передовые  мусульманские 

мыслители, возрождая эллинскую и эллинистическую философию и эстетику, 

дали  ей  свою  интерпретацию  и  в  таком  виде  познакомили  с  ней 

представителей западного мира. 

Kurban Shadmanov. Comparativistics of philosophy of the East and the West 

in  the  Middle  Ages.  The  article  examines  the  aspects  of  continuity  and 

interdetermination of philosophy and spirituality of the 9

th

-13

th

 cc. Muslim East and 

the  14

th

-16

th

  cc.  West.  In  those  centuries  in  the  Orient,  mostly  in  Central  Asia, 

leading  Muslim  thinkers  revived  Hellenic  and  Hellenistic  philosophy  and 

aesthetics,  unterpreted  it  in their own  way  and  introduced  it  in  that  form  to  the 

Western world. 

Qaziz  Telebayev.  Türk  fəlsəfəsi:  əsas  anlayıĢlar  tarixi  retrospektivdə.  "Milli 

fəlsəfə"  mövzusunda  Türk  fəlsəfəsinin  əsas  anlayışları  təhlil  edilir,  bu  da 

Qazaxıstan da  daxil olmaqla  bir çox "milli fəlsəfənin"  mənbəyidir. Birincisi,  əsas 

metodoloji fərziyyələr verilir. "Tengri" və "Kut" konsepsiyaları ilə başlayan mənalı 

bir  kateqoriyalı  təhlil,  Orxon-Yenisey  yazılı  mənbələrindən  Turfan  abidəsi  İrik 

Bitikə 

qədər 

inkişaf 

etdirilir.  

"Tənqri" konsepsiyasının istifadəsinin beş əsas aspekti və "Qut" konsepsiyasının iki 

əsas  mənası  vurğulanır.  "Tənqri"  və  "Qut"  anlayışları  Korkit  Ata,  Mahmud 

Kaşqarı,  "Kod  Kumanikus"  əsərlərində,  Orta  əsrdə  yazılan  Əmir  Temirin 

əsərlərində  daha  da  təhlili.  Türk  fəlsəfi  ənənəsinin  kateqoriyalı  aparatı  Farabi'nin 

"Xoşbəxtliyin  Yolu",  Jusup  Balasaguni'nin  "Kutta  bilik",  Mahmud  Kaşgari 

tərəfindən  "Diuani  lugatat-Türk",  Kozha  Əhməd  Yassauinin  "Diuani  hikmet", 

"Qorqud  ata  kitabi"  əsərlərində  tapılıb.  Tengri  (Allah,  Yaradan)  və  Kut 

(Xoşbəxtlik)  konsepsiyalarına  əlavə  olaraq,  bunlar  "kanagat"  (ölçü),  "takedir"  - 

taley, "aruak" (atalar ruhu), "yol" (yol) və  s. Bundan  əlavə, etik rasionalizm, bilik 

dilləri,  müvəqqəti  insan  həyatı  ideyası  kimi  konseptual  münasibətlər  türk  mental 

anlayışında dominant olmuşdur. 

Газиз  Телебаев.  Тюркская  философия:  основные  понятия  в 

исторической ретроспективе. В контексте темы «национальная философия» 

анализируются  основные  понятия  тюркской  философии,  которая  является 

источником  многих  «национальных  философий»,  в  том  числе  и  казахской. 

Вначале 

приведены 

основные 

методологические 

допущения. 

959 

 

Содержательный категориальный анализ начат с понятий «Тенгри» и «Кут», 

их  эволюция  развернута  от  орхоно-енисейских  письменных  источников  до 

турфанского  памятника  Ирик  Битик.  Выделены  пять  основных  аспектов 

употребления  понятия  «Тенгри»  и  два  основных  смысла  понятия  «Кут». 

Понятия  «Тенгри»  и  «Кут»  далее  анализируются  в  работах  Коркыт  Ата, 

Махмуда  Кашгари,  «Кодекс  Куманикус»,  средневековой  надписи  Амир 

Темира.  Категориальный  аппарат  тюркской  философской  традиции 

обнаруживается в труде Фараби «Указание пути к счастью», в «Кутты билик» 

Жусупа  Баласагуни,  в  «Диуани  лугатат-Турк»  Махмуда  Кашгари,  «Диуани 

хикмет»  Кожа  Ахмета  Яссауи,  в  «Коркыт  ата  китаби».  Помимо  понятий 

Тенгри (аллах, создатель) и кут (счастье), это такие категории, как «канагат» 

(мера),  «тағдыр»  (судьба),  «əруақ»  (дух  предков),  «жол»  (путь)  и  другие. 

Кроме  того,  такие  концептуальные  установки,  как  этический  рационализм, 

культ  знания,  идея  преходящей  человеческой  жизни  стали  доминантными  в 

тюркской мыслительной традиции.  

Gaziz Telebayev. Turkic philosophy: basic concepts in historical retrospect. In 

the  context  of  the  theme  «national  philosophy»,  the  basic  concepts  of  Turkic 

philosophy,  which  is  the  source  of  many  «national  philosophies»,  including  the 

Kazakh  one,  are  analyzed.  First,  the  main  methodological  assumptions  are  given. 

Meaningful categorical analysis is started with the concepts of «Tengri» and «Qut», 

their evolution is developed from the Orkhon-Yenisei written sources to the Turpan 

monument  of  Irk  Bitig.  There  are  five  main  aspects  of  the  use  of  the  concept  of 

«Tengri»  and  two  main  meanings  of  the  concept  of  «Qut».  The  concepts  of 

«Tengri»  and  «Qut»  are  further  analyzed  in  the  works  by  Korkyt  Ata,  Mahmud 

Kashgari,  Codex  Cumanicus,  medieval  inscription  of  Amir  Temir.  Categorical 

apparatus  of  Turkic  philosophical  tradition  is  found  in  the  work  by  Farabi 

«Pointing  the  way  to  happiness»,  «Kutty  Bilik»  by  Zhusup  Balasaguni,  «Diwani 

lûgat  al-Turk»  by  Mahmud  Kashgari,  «Diuani  Hikmet»  by  Akhmet  Yassaui, 

«Korkyt Ata Kitabi». In addition to the concepts of Tengri (Allah, Creator) and Qut 

(happiness),  these  are  categories  such  as  «qanaqat»  (measure),  «Rukh»  (spirit), 

«Zhol»  (path)  and  others.  In  addition,  such  conceptual  attitudes  as  ethical 

rationalism,  the  cult  of  knowledge,  the  idea  of  transient  human  life  have  become 

dominant in the Turkic thought tradition.