941
XÜLASƏLƏR
АННОТАЦИИ
SUMMARY’S
TadeuĢ Adulo. Belarusun milli fəlsəfəsinin inkiĢaf və tədqiqat xüsusiyyətləri.
Məqalədə Belarusu müxtəlif tarixi dövrlərdə fəlsəfi düşüncəsinin yaranması və
inkişafı prosesi, intellektual məkanının dinamikası kontekstində araşdırılır. Belarus
mədəniyyətinin ən qədim özünəməxsus əsası olan milli fəlsəfə, belarus elmində öz
mövqeyini möhkəmləndirən və qlobal intellektual məkanda özünə yer tapan XXI
əsrin mürəkkəb sosial-antropoloji problemlərinin praktiki həllinə yönələn
konseptual fikirlər irəli sürür.
Тадеуш Адуло. Особенности развития и изучения национальной
философии Беларуси. В статье раскрывается процесс зарождения и развития
философской мысли в Беларуси в различные исторические эпохи в контексте
динамики ее интеллектуального пространства. Являясь древнейшим
самобытным пластом белорусской культуры, национальная философия
призвана выдвигать практически ориентированные концептуальные идеи
применительно к решению сложных социально-антропологических проблем
ХХІ века, что позволит ей упрочить свои позиции в белорусской науке и
закрепиться в мировом интеллектуальном пространстве.
Tadeush Adoulo. Features of the development and study of national
philosophy of Belarus. The article is devoted to the process of origin and
development of philosophical thought in Belarus in different historical epochs in
the context of the dynamics of its intellectual space. Being the oldest original layer
of Belarusian culture, the national philosophy is designed to put forward practically
oriented conceptual ideas in relation to the solution of complex socio-
anthropological problems of the XXI century. This will allow philosophy to
strengthen its position in Belarusian science and in the world intellectual space.
Pyotr Kralyuk, Vitaliy ġepanski. Ukrayna ərazilərində fəlsəfi ənənələr.
Ukrayna fəlsəfi fikri zəngin tarixi süjet və personajlarla doludur. Amma dünya
fəlsəfi fikir tarixində layiqli yerini tutmur. Məqalədə Ukrayna fəlsəfi fikrinin əsas
xarakteristikasının icmalı verilir. Bu icmala görə müəlliflər Ukrayna fəlsəfəsinin
unikal arxitektonikaasının üzə çıxarırlar. D. Çijekski və İ.Mirçukun təklif etdikləri
təhlildən
uzaqlaşan müzəlliflər Ukrayna fəlsəfi fikrinin əsas səciyyə
xüsusiyyətlərini təqdim edirlər. Ukrayna fəlsəfəsinin özünəməxsus xüsusiyyətlərinə
aid bu yanaşma milli varoluşun şərtləri ilə müəyyənləşir.
Петр Кралюк, Виталий Щепанський. Философские традиции на
украинских
землях.
Украинская
философская
мысль
наполнена
насыщенными историческими сюжетами и персонажами. В истории мировой
философской мысли она не занимает должного места. В статье представлен
обзор основных характеристик украинской философской мысли. Согласно
этому обзору авторы видят уникальную архитектонику украинской
философии. Отталкиваясь от такой позиции в статье представлены основные
характеристики и особенности украинской философской мысли, к анализу
942
которых обращались Д. Чижевский и И. Мирчук. Предложенный взгляд на
основные особенности истории украинской философской специфики
представлен особенностью украинского философии, определяется условиями
национального бытия.
Petr Kralyuk, Vitalii Shchepanskyi. The philosophical traditions in
Ukraine. Ukrainian philosophical thought is filled with rich historical plots and
characters. In the history of world philosophy it does not take proper place. The
article presents an overview of the main characteristics of the Ukrainian
philosophical thought. According to this review, the authors see the unique
architectonics of Ukrainian philosophy. Starting from such a position, the article
presents the main characteristics and features of Ukrainian philosophical lthought,
whose analysis was made by D. Chizhevsky and I. Mirchuk. The proposed view of
the main features of the history of Ukrainian philosophical specificity is
represented by the feature of Ukrainian philosophy determined by the conditions of
national existence.
Safar Koldıbayev. Qazaxıstanın milli fəlsəfəsi: anlayıĢ və dövrləĢmənin inkiĢaf
problemləri. Məqalədə, xalqın milli-etnik və mədəni dəyərlərində, dünyada və
tarixi prosesdə öz "mən"inin yerinin dərk olunmasına yönələn mənəvi-dünyagörüşü
cəhdlərində təzahür edən "milli fəlsəfə" anlayışı əsaslandırılır. Qazaxıstanın milli
fəlsəfəsinin dövrləşmə və inkişaf problemləri ortaya qoyulur.
Сафар Колдыбаев. Национальная философия Казахстана: понятие и
проблемы периодизации развития. В статье обосновывается понимание
«национальной философии» как выражения национально-этнических,
культурных ценностей народа, его духовно-мировоззренческих устремлений,
направленных на осмысление мира и места собственного «Я» в мировом
историческом процессе. Раскрываются проблемы периодизации и развития
национальной философии Казахстана.
Safar Koldybayev. National philosophy of Kazakhstan: the concept and
problems of development periodization. The article substantiates the
understanding of "national philosophy" as an expression of the national-ethnic,
cultural values of the people, its spiritual and ideological aspirations aimed at the
understanding of the world and the place of one‘s own self in the world historical
process. The problems of periodization and development of Kazakhstan's national
philosophy are revealed.
Anuar Qaliev. Qazaxıstan xalqının dünya modeli. Dünyanın modeli, xalqın
ənənəvi mədəniyyətinin bütün təzahürlərində əks etdirilən bir matrisdir. Bu model,
mərasimlərdə yenidən canlandırılan dünyanı qurmaq, izah etmək və dərk etməyə
kömək edir. Müəllif, mədəniyyətin müxtəlif mətnlərinin (mif, mərasim) təhlili
əsasında, qazax dünyasının modelini yenidən qurur. Müəllif, müxtəlif xalqların
kosmoloji modellərini müqayisə edərək belə bir nəticəyə gəlir ki, qazaxların
kosmoloji modeli hind-avropa modelinə bənzəyir. Qazaxların türkdilli bir etnos
olmasına baxmayaraq, onların modeli türk ikili modelindən fərqlənir.
Ануар Галиев. Модель мира казахского народа. Модель мира является
матрицей, которая воспроизводится во всех проявлениях традиционной
943
культуры народа. Эта модель помогает структурировать, объяснять и
познавать мир, который реактуализируется в обрядах и ритуалах. Автор,
опираясь на анализ различных текстов (мифов, обрядов и ритуалов) культуры
реконструирует модель мира казахов. Сравнивая космологические модели
различных народов, автор приходит к заключению, что в целом
космологическая модель казахов идентична индоевропейской и отличается от
тюркской бинарной модели, несмотря на тот факт, что казахи являются
тюркоязычным этносом.
Anuar Galiyev.The model of the world of the Kazakh people. A cosmological
model constitutes a matrix, which is reproduced in all the phenomena of traditional
culture of a nation. This model helps to structure, explain and perceive the world,
which is re-actualized in the rites and rituals. The author, based on the analysis of
various texts (myths, rites and rituals) of culture, has reconstructed the World
Model of the Kazakhs. By comparing it with cosmological models of different
nations, the author concludes that in general the Kazakh cosmological model
is identical to the Indo-European three-functional model and differs from the
Turkish binary model, despite the fact that the Kazakhs are Turkic-speaking people.
Nigina ġermuhamedova. Özbəkistaın milli fəlsəfəsinin tarixi və müasirliyi.
XXI əsrin əvvələrində siyasi, iqtisadi, sosial-mənəvi həyatda baş verən qlobal
dəyişmələr bizi gələcəyə baxmağa məcbur edir., ancaq gələcəyin mənasını keçmişə
baxmaqla anlamaq olar. Bu səbəbdən Özbəkistanın müasir milli fəlsəfəsinin
məğzini anlamaq üçün bu fəlsəfənin uzaq keçmişə gedən tarixi köklərinə diqqət
yetirmək lazımdır. Müəllif Özbəkistan milli fəlsəfəsinin sistemləşmiş və tarixi
ardıcıl inkişaf xarakteristikasını təqdim etməyə cəhd göstərir.
Нигина Шермухамедова. История и современность национальной
философии Узбекистана. Глобальные перемены в мире начала XXI века,
проявляющиеся в политической, экономической, социально-духовной
жизни, заставляют нас смотреть вперед, однако смысл будущего можно
понять,
только
оглянувшись
назад.
Поэтому для
понимания
сущности современной национальной философии Узбекистана необходимо
обратить внимание на ее исторические корни, уходящие в глубокую
древность. Автор предпринимает попытку представить систематизированную
и исторически последовательную характеристику развития национальной
философии Узбекистана.
Nigina Shermuhamedova. History and modernity of the national philosophy of
Uzbekistan. Global changes which take place in the early 21
st
century and are
manifested in political, economic, social and spiritual life force us to look ahead,
however we can only understand the meaning of the future if we have looked back.
Thus, in order to understand the essence of modern national philosophy of
Uzbekistan, we should draw attention to its historical roots dating back centuries.
The author attempts to present systematized and historically successive
characteristics of the development of national philosophy of Uzbekistan.
Muhsin Yılmaz. Fəlsəfə və Türkiyə. Müəllif, Türkiyədə fəlsəfənin bu günü və
keçmişi arasında əlaqənin mövcudluğu barədə, fəlsəfənin tədrisi, fəlsəfi
944
tədqiqatların aparılması istiqamətində araşdırma aparır. Orta əsr Müsəlman Şərq
fəlsəfəsi haqqında, onun Osmanlı və Cümhuriyyət dövründə hansı istiqamətlərdə
inkişaf etməsi barədə fikirlər irəli sürür.
Мухсин Илмаз. Философия и Турция. Автор анализирует существующие
связи между современной и прошлой философией, процесс преподавания
философии, направления проведения философских исследованиях. В статье
представлены мысли автора о средневековой мусульманской философии
Востока, развитии исследования ее периодов, связанных с Османской
империей и Первой Республикой.
Muhsin Yilmaz. Philosophy and Turkey. The author analyzes connections
between modern and past philosophy, the process of philosophy teaching, the areas
of philosophical research. The article presents the author's views concerning
medieval Muslim philosophy in the Orient, the development of study of its periods
related to Ottoman Empire and the First Republic.
Süleyman Dönmez. Türkiyədə fəlsəfə və türk fəlsəfəsinin mümkünlüyü
barədə.
Müəllif ilk öncə "Türkiyədə fəlsəfə" və "Türkiyədə türk fəlsəfəsi"
anlayışlarını məzmun baxımından bir-birindən ayrılmasını təklif edir, sonra, onları
təhlil edərək ayrılan strukturları "türk fəlsəfəsi" termini altında birləşdirir.
Türkiyədə "türk fəlsəfəsi" adı altında bir çox əsər yazılsa da, onlar plansız,
pərakəndə və fərdi şəkildə həyata keçirilmişdir. "Türkiyədə fəlsəfə" və ya
"Türkiyədə türk fəlsəfəsi" adı altında olan bütün əsərlər "türk fəlsəfəsi"
konsepsiyasında birləşdirilir. Fərqli fəlsəfələri bir araya gətirən bu anlayış, Türkiyə
fəlsəfəsinin əsas xüsusiyyətini təşkil edir. Bu baxımdan, Türkiyədə fəlsəfə, əsasən
Türkiyədə türk fəlsəfəsinin inikasıdır. Türk fəlsəfəsi mövcuddur. Ancaq, bu fəlsəfə
Türkiyədə unudulmuşdur. Bu baxımdan, zamanın tələblərinə uyğun olaraq, onu
yenidən dəyərləndirib yaratmaq lazımdır. Məqalədə bu vəzifənin yerinə yetirilməsi
yolları araşdırılır.
Сулейман Донмез. Философия в Турции и как возможна турецкая
философия. Автор предлагает первоначально отделить друг от друга с точки
зрения содержания понятия «философия в Турции» и «тюркская философия в
Турции» и затем, исследовав их, заново объединить разделенные структуры
под термином «турецкая философия». Хотя в Турции под именем «тюркской
философии» написано много работ, они в основном осуществлялись
безпланово, беспорядочно и индивидуально. Все работы под названием
«философия в Турции» или же «тюркская философия в Турции»
объединяются в рамках понятия «турецкая философия». Объединяющее все
отличные философии в один ряд, это понятие является самой явной частной
характеристикой турецкой философии. С этой точки зрения, философия в
Турции является в основном отображением тюркской философии в Турции.
Тюркская философия существует. Но эта философия в Турции забыта. В этой
связи необходимо заново оценить и создать ее в соответствии с требованиями
нашего времени. В статье предпринята попытка показать пути претворения в
жизнь этой задачи.
Suleyman Donmez. Philosophy in Turkey and what Turkish philosophy may
945
be. The author proposes to initially separate from content-related viewpoint such
concepts as "philosophy in Turkey" and "Turkic philosophy in Turkey" and then,
after having studied them, to integrate the separated structures anew under the term
"Turkish philosophy". Although there are many works under the name of "Turkic
philosophy" created in Turkey, they mostly carried out planlessly, disorderly and
individually. All the works under the name "philosophy in Turkey" or "Turkic
philosophy in Turkey" are united within the framework of the concept "Turkish
philosophy". This concept which unites all the different philosophies is the most
explicit particular characteristics of Turkish philosophy. From this point of view,
philosophy in Turkey is mainly a reflection of Turkic philosophy in Turkey. Turkic
philosophy exists. But this philosophy is forgotten in Turkey. In this connection, it
is necessary to reassess and restore it in accordance with the imperatives of our
time. The article attempts to show the ways of realization of this task.
Mixail Maxaradze. Gürcüstanda milli fəlsəfə (IV-XX əsrlər). Məqalədə, IV-XX
əsrlərdə Gürcüstanın milli fəlsəfəsinin xüsusiyyətləri və inkişaf yolunun ümumi
mənzərəsi təsvir olunmuşdur. Gürcü fəlsəfəsi dörd mərhələdən ibarətdir. IV-XII
əsrlərdə gürcü fəlsəfəsi, yunan müəlliflərin ilahiyyat və fəlsəfi əsərlərinin tərcüməsi
ilə səciyyələnir. Lakin, bu əsərləri tərcümə edən Prokl İoan Petritsi orijinal filosof
kimi önə çıxır. O, öz əsərləri ilə intibah dünyagörüşü üçün zəmin hazırlayır və Şota
Rustavelinin "Pələngdərili pəhlivan" əsəri gürcü intibahının poeması kimi meydana
çıxır.
XIII-XVIII əsrlər, Gürcüstan dövlətçiliyinin tənəzzül dövrü kimi, fəlsəfəyə də təsir
etmişdir. Bu dövrdə fəlsəfi fikirlərə elmi əsərlərdə (Abuserisdze Tbeli. "Yüzillik
salnamə", Vaxuşti Batonişvili) və ədəbiyyatda (Sulxan-Saba Orbeliani, VI
Vaxtanq, David Quramişvili) təsadüf olunur. Tiflis və Telavidə teoloji kolleclər
təsis edən və tərcüməçilər məktəbini yaradan Gürcüstanın katolikosu I Anton
XVIII əsrdə yaşayıb işləmişdir.
XIX əsrin əvvəllərində, Kartli-Kaxetiya (Şərqi Gürcüstan) ləğv edilərək Çar
Rusiyasının əyalətinə çevrildikdən sonra, təhsilin mərkəzi Rusiya oldu. Təsadüfi
deyildir ki, Rusiyada təhsil alan gürcülər Gürcüstanda yeni mənəvi mühiti
yaratdılar (İona Xelaşvili, David və İoan Batonişvili, Solomon Dodaşvili, İlya
Çavçavadze, Gerasime Kikodze və s.).
XX əsrdə gürcü fəlsəfəsinin çoxyönlü və rəngarəng olması, 1918-ci ildə Tiflis
dövlət universitetinin yaranması ilə əlaqli idi. Bu dövrdən etibarən Gürcüstanda
fəlsəfi tədqiqatlar müxtəlif istiqamətlərdə aparılır.
60-cı illərdə Gürcüstanda aksiologiya, fəlsəfi antropologiya və mədəniyyət fəlsəfəsi
kimi qeyri-marksist fəlsəfə istiqamətlərinin meydana çıxması müstəsna hadisə idi.
Milli ruha yaxınlaşma kimi dəyərləndirilə bilən bu hadisə, Sovet İttifaqında gürcü
fəlsəfəsinin keyfiyyətcə fərqli bir xarakter qazanmasına şərait yaratdı.
Gürcü fəlsəfəsinin ənənələri müstəqil Gürcüstanda davam etdirilir.
Михаил Махарадзе. Национальная философия в Грузии (IV-XX вв.). В
статье представлен общий обзор пути и особенностей развития национальной
философии Грузии в IV-XX вв. В грузинской философии выделяются четыре
периода. Грузинская философия IV-XII вв. может быть сведена к переводу
946
богословско-философских произведений греческих авторов, хотя переводчик
произведений Прокла Иоан э Петрици выделяется как оригинальный
философ. Своими трудами Петрици подготовил почву для мировоззрения
эпохи Ренессанса, результатом которой явился «Витязь в тигровой шкуре»
Шота Руставели - поэма эпохи грузинского ренессанса.
XIII-XVIII вв. - в основном период упадка государственности Грузии, этот
процесс оказал свое влияние и на философию. В этот период философские
идеи можно найти в научных трудах (Абусерисдзе Тбели, «Столетняя
летопись», Вахушти Батонишвили) и литературе (Сулхан-Саба Орбелиани,
Вахтанг VI, Давид Гурамишвили). Антон I (1720-1888), католикос Грузии,
основавший теологические колледжи в Тбилиси и Телави и основавший
школу переводчиков, жил и работал в XVIII в.
В начале XIX в. Царство Катрли-Кахетия (Восточная Грузия) было
аннексировано и превращено в российскую провинцию. С тех пор вектор
образования переместился в Россию. Неслучайно новую духовную атмосферу
в Грузии создали именно те грузины, которые получили образование в
России (Иона Хелашвили, Давид и Иоан Батонишвили, Соломон Додашвили,
Илья Чавчавадзе, Герасиме Кикодзе и др.).
Многогранность и разнообразие грузинской философии в XX веке были
обусловлены созданием в 1918 году Тбилисского государственного
университета. С этого периода философские исследования в Грузии ведутся в
разных направлениях.
Создание в 60-х гг. в Грузии таких немарксистских направлений философии,
как аксиология, философская антропология и философия культуры, было
исключительным событием. Это событие можно рассматривать как более
близкое приближение к национальному духу, в результате чего грузинская
философия приобрела качественно иной характер во всем Советском Союзе.
Традиции грузинской философии продолжаются в независимой Грузии.
Mikheil Makharadze. National Philosophy in Georgia (IV-XX centuries). The
article presents a general survey of the ways and peculiarities of development of
national philosophy in the IV-XX centuries Georgia. Four periods are singled out in
Georgian philosophy. Georgian philosophy in the IV -XII centuries can be reduced
to translating theological-philosophical works of Greek authors though the
translator of Proclus's works Ioane Petritsi stands out as an original philosopher. By
his works Petritsi prepared the basis for the Renaissance world outlook the result of
which is Shota Rustaveli's "The Knight in the Panther‘s Skin" – a Renaissance
poem.
The XIII-XVIII centuries are mainly a period of decline of Georgia statehood, the
process made its impact on philosophy as well. During this period philosophical
ideas are to be found in scientific works (Abuserisdze Tbeli, "A-Hundred-Year
Chronicle", Vakhushti Batonishvili) and literature (Sulkhan-Saba Orbeliani,
Vakhtang VI, Davit Guramishvili). Anton I, Catholicos of Georgia who founded
theological colleges in Tbilisi and Telavi and established a school of translators
lived and worked in the XVIII century.
947
At the beginning of the XIX century, the Kingdom of Katrl-Kakheti (Eastern
Georgia) was annexed and turned into a province of Russia. Since then the vector
of education turned to Russia. It was not accidental that the new spiritual
atmosphere in Georgia was created just by those Georgians who received education
in Russia (Iona Khelashvili, Davit and Ioane Batonishvili, Solomon Dodashvili, Ilia
Chavchavadze, Gerasime Kikodze, etc.).
Multi-aspectness and diversity of Georgian philosophy in the XX century was
conditioned by founding Tbilisi State University in 1918. Since that period,
philosophical research and studies have been conducted in different directions.
Establishing of such non-Marxist branches of philosophy as axiology,
philosophical anthropology and philosophy of culture in the 60's was an
exceptional event. This event can be considered as a kind of mastering philosophy
in result of which Georgian philosophy acquired a qualitatively different character
in the whole Soviet Union.
Traditions of Georgian philosophy are continued in independent Georgia.
Dostları ilə paylaş: |