Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə Ġnstitutu “Müasir fəlsəfə problemləri” Ģöbəsi

Raphael  Ahmedli.  The  role  of  socio-political  factors  in  the  formation  of  the 

national consciousness in the XIX century Azerbaijan. The article discusses the 

role of socio-political ideas in the formation of national identity, not only individual 

and psychological, but also socio-historical one in which the XIX century occupies 

an important place, especially the end of XIX - early XX centuries. Noting the role 

of social and political ideas that are part of the national idea in the formation of the 

national  identity  of  Northern  Azerbaijan,  which  played  a  decisive  role  in  state-

building, the author emphasizes their importance for the Enlightenment, as well as 

their place in the struggle against invaders, carried out by the Gachagi movement. 

Tair  Bayramov.  XIX-XXI  əsrlər  Azərbaycan  milli  mədəniyyətinin  dəyərləri 

istiqamətində  baĢ  verən  dəyiĢikliklər  (P.  Sorokinin  tipoloji  modeli  əsasında). 

Məqalədə,  başlıqda  göstərilən  tipoloji  model  prizmasından

  çıxış  edərək,  Şimali-

Azərbaycanın  Rusiyaya  birləşdirilməsindən  və 

milli 

müstəqilliyin  əldə 

olunmasından  sonra  Azərbaycan  mədəniyyəti  və  sənəti  araşdırılır.  Müxtəlif  növ 

sənətlərin,  ədəbiyyatın  və  sosial  düşüncənin  materialları  əsasında  azərbaycan 

mədəniyyətinin avropalaşması prosesləri və onun dəyərləri istiqamətində baş verən 

dəyişikliklər  nəzərdən  keçirilir.  "İdeal-milli",  "idealist"  və  "idealist-həssas" 

mədəniyyətdən  "həssas"  mədəniyyətə,  "qarışıq"  növə  keçid  prosesləri  izlənilir 

(P.Sorokinin terminləri).

 

Таир  Байрамов.  Изменения  в  ценностной  ориентации  национальной 

культуры  Азербайджана XIX-XXI вв.  в  оптике  типологической  модели 

П.Сорокина.  В  статье  сквозь  призму  указанной  в  названии  типологической 

модели  рассматриваются  культура  и  искусство  Азербайджана  после 

присоединения  его  северной  части  к  России,  а  затем  -    обретения 

национального  суверенитета.  На  материале  различных  видов  искусства,  а 

также  литературы  и  общественной  мысли  рассматриваются  процессы 

европеизации  азербайджанской  культуры  и  изменения  в  ее  ценностной 

ориентации. 

Прослеживается 

переход 

от 

«идеациональной», 

«идеалистической» 

и 

«идеалистически-чувственной» 

культуры 

к 

«чувственной» культуре и т.н. «смешанному» типу (термины П.Сорокина). 

Tair  Bayramov.  Changes  in  value-based  orientation  of  Azerbaijani  national 

culture in the 19

th

 -21

st

 cc. within the  optics of P.Sorokin's typological  model. 

The  article  through  the  prism  of  P.Sorokin's  typological  model  examines 

Azerbaijani  culture  and  art  after  merging  its  Northern  part  in  Russia  and  further 

973 

 

attainment  of  national  sovereignty.  The  processes  of  Europeanization  of 

Azerbaijani culture and change of its value orientation are analyzed as exemplified 

in  different  branches  of  art,  literature  and  social  thought.  The  transition  from 

"ideational",  "idealistic"  and  "idealistic-sensory"  culture  to  "sensory"  culture  and 

so-called "mixed" type (P.Sorokin's terms) is traced. 

Janq Pinq.  Müasir  cəmiyyətdə  mövcudluğun qeyri-müəyyənliyi:  risk  və 

təhlükəsizlik  problemləri  ilə  bağlı  yeni  bir  müzakirə. Müasir  insanların 

mövcudluğunun  mühüm  cəhəti  olan  qeyri-müəyyənlik,  yeni  fəlsəfi  tədqiqatların 

əhəmiyyətli  mövzusudur.  Qeyri-müəyyənlik  qarşılıqlı  dəyişkənlik,  yüksək 

likvidlik,  artan  fərqlilik  və  bərabərsizlik,  seçim  haqqında  narahatlıq  deməkdir. 

İnsanlar  müəyyənliyi  itirdikləri  üçün,  müasir  cəmiyyətdə  insan  mövcudluğunu 

əsassız  olaraq  ekzistensial  adlandırırlar.  Bu  məsələni  araşdırmaq  üçün,  risk  və 

təhlükəsizlik problemini anlamaq lazımdır. Risk, bu gün insanların təhlükəsizliyinə 

daha güclü təsir göstərir. Ümumiyyətlə, təhlükəsizliyin dəyəri artır. İnsan cəmiyyəti 

görünməmiş  yüksək  səviyyəli  qeyri-müəyyənliklə  qarşılaşır.  Riskin  tədqiqi,  fərdi 

yanaşmanı, həmçinin, risklərin paylanmasında fərqlərə diqqət yetirməyi tələb edir. 

Bu fərqlər əsasən risklərin paylanmasında, risk tolerantlığında və risk reaksiyasında 

əks olunur. Eyni zamanda, biz təhlükəsizliyin ənənəvi anlayışını yenidən nəzərdən 

keçirməliyik. Təhlükəsizlik "insanların yönələn" təfəkkürü, fərdi səviyyənin nəzərə 

alınmasını  və  müasir  cəmiyyətdə  yeni  təhlükəsizlik  xüsusiyyətlərinin 

dəqiqləşdirilməsini tələb edir.  

Жанг Пинг. Неопределенность существования в современном обществе: 

новая дискуссия по проблемам риска и безопасности. Неопределенность – 

важная характеристика  существования современных  людей; она  также  стала 

новой важной темой философских исследований. Неопределенность означает 

взаимозаменяемость,  высокую  ликвидность,  усиление  дифференциации  и 

неравенства,  озабоченность  выбором.  Человеческое  существование  в 

современном  обществе  называют  необоснованно  экзистенциальным, 

поскольку люди утеряли определенность. Для того, чтобы проанализировать 

кризис  неопределенности  в  существовании  современного  человека, 

необходимо  понять  две  ключевые  проблемы:  риск  и  безопасность.  Риск 

оказывает  сегодня  наиболее  сильное  воздействие  на  безопасность  людей. 

Цена  безопасности  в  целом  растет,  человеческое  общество  столкнулось  с 

беспрецедентно высоким уровнем неопределенности. Изучение риска требует 

индивидуального подхода, а также сосредоточения внимания на различиях в 

распределении риска. Эти различия в основном проявляются в распределении 

риска,  толерантности  к  риску  и  реагировании  на  риск.  В  то  же  время  мы 

должны  пересмотреть  традиционное  понимание  безопасности.  Безопасность 

требует  «ориентированного  на  людей»  мышления,  учета  индивидуального 

уровня  и  детального  выявления  новых  свойств  безопасности  в  современном 

обществе.  

Zhang  Ping.  Uncertainty  of  existence  in  current  society:  a  new  discussion  on 

risk  and  security. Uncertainty  is  an  important  feature  of  modern  people's 

existence, and it is a new and important topic in philosophical research. Uncertainty 

974 

 

means  substitutability,  high  liquidity,  intensification  of  differentiation  and 

inequality, anxiety of choosing. The people‘s existence in current society is called 

unfounded  existential,  because  they  lost  the  certainty.  In  order  to  analyze  the 

uncertainty  crisis  of  modern  people's  existence,  it  is  necessary  to  understand  the 

two focus issues: risk and security. Risk constitutes the most severe impact on the 

security  of  current  people.  The  cost  of  security  is  generally  rising,  and  human 

society faces an unprecedented high level of uncertainty. The study of risk requires 

an  individual  perspective,  and  paying  attention  to  the  differences  in  risk 

distribution.  These  differences  are  mainly  manifested  in  risk  distribution,  in  risk 

tolerance,  and  in  response  to  risks.  At  the  same  time,  we  must  rethink  traditional 

understanding of security. Security needs "people-centered" thinking, taking notice 

of  an  individual  level,  and  in-depth  disclosing  new  features  of  security  in  current 

society. 

Yadviqa  Yaskeviç.  Müasir  milli  fəlsəfədə  geosiyasi  ssenarilərin  və  risklərin 

post-qeyri-klassik  sinergetik  metodologiyası.  Məqalədə  sinergetik  metodologiya 

sahəsindəki  müasir  geosiyasi  ssenarilərin  və  risklərin  fəlsəfi  əsasları  müəyyən 

edilir. 

Tezisdə 

əsaslandırılır  ki,  postmodern  cəmiyyətin  riskinin  və 

geostrategiyasının  metodoloji  təhlili,  milli  təhlükəsizliyin  prioritetlərini,  ayrı-ayrı 

ölkələrin  suverenliyini,    qlobal  və  milli  səviyyələrdə  qəbul  edilmiş  qərarların 

məsuliyyətini nəzərə alaraq, milli dövlətlərin qlobal iqtisadi və siyasi ictimaiyyətə 

inteqrasiyası kontekstində həyata keçirilməlidir. 

Ядвига  Яскевич.  Постнеклассическая  синергетическая  методология 

геополитических  сценариев  и  рисков  в  современной  национальной 

философии.  В  статье  выявляются  философские  основания  современных 

геополитических  сценариев  и  рисков  в  пространстве  синергетической 

методологии.  Обосновывается  тезис  о  том,  что  методологический  анализ 

геостратегий  и  рискогенности  общества  постмодерна  следует  проводить  в 

контексте  интеграции  национальных  государств  в  мировое  экономическое  и 

политическое сообщество с учетом приоритетов национальной безопасности, 

суверенитета отдельных стран, ответственности за принимаемые решения на 

глобальном и национальном уровнях. 

Yadviga  Yaskevich.  Synergistic  post-nonclassical  methodology  of  geopolitical 

scenarios  and  risks  in  modern  national  philosophy.  In  the  article,  substantial 

models of modern geopolitical scenarios and risks of modern society are considered 

in  the  space  of  synergetic  methodology.  The  thesis  is  substantiated  that  the 

methodological analysis of geopolitical scenarios and risks should be carried out in 

the  context  of  integration  of  the  national  states  into  the  world  economic  and 

political  community  taking  into  account  priorities  of  national  security,  the 

sovereignty of particular countries, responsibility  for taken decisions at the  global 

and national levels. 

Oleq  Baksanskiy,  Ariz  Gözəlov.  Koqnitiv  texnologiyalar  və  milli  fəlsəfə. 

Məqalədə, M. Polaninin yeni sintetik təkamül nəzəriyyəsi və elm fəlsəfəsi əsasında 

insan  idrakının  bioloji  önşərtlərini  və  onun  xüsusiyyətlərini  izah  etmək  məqsədilə 

yeni fənlərarası əlaqə və idrak nəzəriyyəsində müasir tədqiqatlar nəzərdən keçirilir. 

975 

 

Олег  Баксанский,  Ариз  Гезалов.  Когнитивные  технологии  и 

национальная  философия.  Выполнен  обзор  современных  исследований  в 

теории  познания,  рассматривается  новое  междисциплинарное  направление, 

ставящее 

своей 

целью 

исследование 

биологических 

предпосылок 

человеческого  познания  и  объяснение  его  особенностей  на  основе 

современной синтетической теории эволюции и философии науки М. Полани. 

Oleg  Barsaynsky,  Ariz  Gezalov.  Cognitive  technologies  and  national 

philosophy.  The  review  of  modern  researches  in  the  theory  of  knowledge  is 

executed,  the  new  interdisciplinary  direction  setting  as  a  purpose  the  research  of 

biological prerequisites of human knowledge and explanation of its features on the 

basis of the modern synthetic theory of evolution and philosophy of science by M. 

Polanyi is considered. 

Mətləb  Mahmudov.  Müasir  dövrdə  Azərbaycan  milli  fəlsəfəsinin 

formalaĢması  məsələləri.Məqalədə  müasir  dövrdə  Azərbaycanda  milli  fəlsəfənin 

təşəkkülü  və  inkişaf  perspektivlərinə  münasibət  bildirilmiş,  bu  sahədə  peşəkar 

tədqiqatlar təhlil edilmişdir. Qeyd edilmişdir ki, müasir dövrdə Azərbaycanda milli 

fəlsəfənin  yaradılması  üçün  kifayət  qədər  potensial  vardır  və  bu  potensialın 

səmərəli təşkili sayəsində yaxın zamanlarda qarşıya qoyulan vəzifənin öhdəsindən 

gəlmək  mümkündür.  Bildirilir  ki,  son  dövrlər  AMEA  Fəlsəfə  İnstitutu  tərəfindən 

bu  istiqamətdə  silsilə  tədbirlər  təşkil  edilir,  müvafiq  mövzular  müəyyənləşdirilir, 

kollektiv monoqrafiyalar hazırlanır. 

Матлаб 

Махмудов. 

Проблемы 

формирования 

азербайджанской 

национальной  философии  в  современный  период.  В  статье  изучается 

отношение  к  формированию  и  перспективам  развития  национальной 

философии 

в 

Азербайджане, 

проанализированы 

профессиональные 

исследования  в  этой  области.  Отмечено,  что  в  Азербайджане  существует 

большой  потенциал  для  создания  национальной  философии  в  современный 

период  и  посредством  эффективной  реализации  этого  потенциала  можно 

справиться  с  поставленной  задачей  в  ближайшее  время.  Сообщается,  что  в 

последние годы Институт философии НАНА организовал серию мероприятий 

в  этом  направлении;  определены  актуальные  темы,  подготавливаются  и 

выпускаются коллективные  монографии. 

Matlab  Mahmudov.  Problems  of  the  formation  of  the  Azerbaijani  national 

philosophy  in  the  modern  period.  The  article  examines  the  attitude  to  the 

formation and prospects of the development of national philosophy in Azerbaijan, 

analyzes professional studies in this area. It was noted that in Azerbaijan there is a 

great potential for the creation of a national philosophy in the modern period, and 

by means of effective relization of this potential, one can cope with the task set in 

the  near  future.  It  is  reported  that  in  recent  years,  the  Institute  of  Philosophy  of 

ANAS  has  organized  a  series  of  activities  in  this  direction;  relevant  topics  have 

been specified, collective monographs are being prepared and issued. 

Həcər  Abdallı.  Milli  fəlsəfi  fikrin  inkiĢafı.  Məqalədə  bildirilir  ki, 

qloballaşma  dövrünün  cəmiyyət  və  dövlətin  həyat    fəaliyyətinin  yeni 

gerçəkliklərinin  dərk  olunması,  Azərbaycanın  yeni  fəlsəfi  paradiqmaya 

976 

 

əsaslanmaqla müasir zamanın tələblərinə cavab tapmalı olduğunu nümayış etdirir. 

Qeyd  olunur  ki,  fəlsəfi  düşüncə  tərzi  fərdi-mədəni  inkişaf  üçün,  insanın 

kamilləşməsi  üçün  nə  dərəcədə  lazımdırsa,  fəlsəfi  biliklər  sistemi,  elmi-fəlsəfi 

tədqiqatlar  da  cəmiyyət  üçün,  dövlət  quruculuğu  üçün,  ictimai-siyasi  və  sosial-

mədəni təşkilatlanma üçün  bir o qədər vacibdir. Milli-mənəvi dəyərlərin, əxlaqın, 

adət-ənənələrin yeni nəslə çatdırılması, davam etdirilməsi üçün mədəni abidələrin, 

bədii  ədəbiyyatın,  milli  fəlsəfi  fikrin  böyük  rolu  vardır.  Müəllifin  fikrincə,  milli 

ruhu  qorumaq,  inkişaf  etdirmək  və  yeni  nəsillərə  çatdırmaq  üçün  ən  yaxşı  mühit  

milli  dövlətçilik  şəraitində  yaranır.  Milli  dövlət  ancaq  ərazinin,  maddi  sərvətlərin 

deyil,  həm  də  milli-mənəvi  dəyərlərin  qorunmasına  xidmət  edir.  Dövlətçilik  və 

milli ideologiya milli fəlsəfi fikir üzərində formalaşır. 

Хаджар  Абдаллы.  Развитие  национально-философской  мысли. 

В  статье 

отмечается,  что  осознание  новых  реалий  общества  в  условиях  глобализации 

требует 

соответствия 

Азербайджана 

требованиям 

современности, 

основанным  на  новой  философской  парадигме.  Отмечено,  что  философское 

мышление  имеет  жизненно  важное  значение  для  развития  личности, 

человека,    системы  философских  знаний,  научных  и  философских 

исследований, 

для 

государственного 

строительства 

и 

социально-

политической  и социокультурной организации общества. В деле  сохранения 

национальных  ценностей,  морали,  обычаев  и  традиций  велика  роль 

памятников  культуры,  художественной  литературы  и  национальных 

философских  идей.  По  мнению  автора,  наилучшая  среда  для  сохранения  и 

развития  национального  духа  создается  в  условиях  национальной 

государственности. Национальное государство служит сохранению не только 

материальных  богатств,  но  и  национальных  духовных  ценностей. 

Государственность  и  национальная  идеология  формируются  на  основе 

национальных философских идей.

 

Hajar  Abdullah.  The  development  of  national  philosophical  thought.  The 

article  notes  that  awareness  of  the  new  realities  of  society  in  the  context  of 

globalization requires Azerbaijan‘s compliance with modern requirements based on 

a  new  philosophical  paradigm.  It  is  noted  that  philosophical  thinking  is  of  vital 

importance for the development of the individual, man, the system of philosophical 

knowledge, scientific and philosophical research, for state-building, and the socio-

political and socio-cultural organization of the society. To preserve national values, 

morals,  customs  and  traditions  great  is  the  role  of  cultural  monuments,  literature 

and national philosophical ideas. According to the author, the best environment for 

the preservation and development of the national spirit is created in the conditions 

of  national  statehood.  The  national  state  serves  to  preserve  not  only  material 

wealth,  but  also  national  spiritual  values.  Statehood  and  national  ideology  are 

formed on the basis of national philosophical ideas. 

Qudsiyə 

Əliyeva. 

Milli 

fəlsəfənin 

formalaĢması 

və 

inkiĢaf 

xüsusiyyətləri. Fəlsəfə  hər  bir  halda  milli  xarakter  daşıyır.  Çünki  ümumbəşəri 

fəlsəfə anlayışı da mövcud deyildir. Millətin mənəvi təcrübəsi, özünəməxsus tarixi 

yolu,  kültür  özünəməxsusluğu  milli  fəlsəfənin  xarakterini  müəyyənləşdirir.  Bu 

977 

 

baxımdan,  filosof  da  milli  substansiyanın  nəticəsi  kimi  ortaya  çıxır.  Fundamental 

elmlər  subyektivlikdən  qurtula  bilmədikləri  halda,  fəlsəfə  subyektivliyin  fövqünə 

çıxa bilmir. 

Гудсия  Алиева.  Особенности  формирования  и  развития  национальной 

философии. Философия всегда носит национальный характер, поскольку нет 

понятия  общечеловеческой  философии.  Нравственный  опыт,  самобытный 

исторический  путь,  культурная  уникальность  нации  определяют  характер 

национальной  философии.  С  этой  точки  зрения  и  сам  философ  выступает  в 

качестве  следствия  развития  национальной  субстанции.  В  то  время,  как 

фундаментальные  науки  не  могут  избежать  субъективности,  философия 

может преодолевать пределы субъективности. 

Gudsiya  Aliyeva.  Peculiarities  of  the  formation  and  development  of  national 

philosophy.  Philosophy  is  always  of  national  nature,  since  there  is  no  concept  of 

philosophy  common  to  humanity.  Moral  experience,  distinctive  historical 

trajectory,  cultural  uniqueness  of  a  nation  determines  the  nature  of  national 

philosophy.  From  this  standpoint,  a  philosopher  himself  is  a  consequence  of  the 

development of national substance. While basic sciences cannot avoid subjectivity, 

philosophy is able to overcome the limits of subjectivity. 

Mahrux  Abbas.  Azərbaycan  fəlsəfəsində  qadının  reprezentasiyası.  Məqalədə 

qadın  iki  müxtəlif  rakursdan  araşdırılır.  Bir  tərəfdən,  Qərbdə  feminist  fikir  və 

keçmiş  Sovetlər  Birliyində  qadın  məsələsinin  qoyuluşu  məqalənin  metodoloji-

nəzəri  əsası  kimi  çıxış  edir  və  Azərbaycanda  qadının  araşdırılması  bu  məcrada 

nəzərdən  keçirilir.  Digər  tərəfdən,  qadın  peşəkar  filosofların  əsərlərində  deyil, 

fəlsəfənin  təfəkkürün  gerçəkləşdiyi  əsas  sahə  olaraq  anlaşılması  kontekstində 

öyrənilir.  Müəllif  nümunələri  oz  subyektiv  seçimi  əsasında  edir  və  qadının 

Azərbaycan refleksiyasının xüsusiyyətlərini açmağa çalışır.  

Махрух Аббас. Репрезентация  женщины в азербайджанской  философии. 

В  статье  женщина  исследуется  с  двух  разных  ракурсов.  С  одной  стороны, 

феминистская  мысль  на  Западе  и  постановка  женского  вопроса  в  бывшем 

Советском  Союзе  выступают  как  методологически-теоретическая  основа 

работы  и  в  этом  русле  рассматриваются  исследования  женщин  в 

Азербайджане.  С  другой  стороны,  женщина  исследуется  не  в  трудах 

философов-профессионалов,  а  в  контексте  понимания  философии  как 

основной  сферы  мышления.  Автор  выбирает  примеры  по  собственному 

выбору  и  пытается  раскрыть  особенности  азербайджанской  рефлексии 

женщин. 

Mahrukh  Abbas.  Representation  of  woman  in  Azerbaijan  philosophy.  The 

article  examines  a  woman  from  two  different  angles.  On  the  one  hand,  feminist 

thought  in  the  West  and  the  posing  of  the  women's  question  in  the  former  Soviet 

Union  act  as  a  methodological  and  theoretical  basis  of  work,  and  in  this  vein 

studies  of  women  in  Azerbaijan  are  considered.  On  the  other  hand,  a  woman  is 

investigated  not  in  the  works  of  professional  philosophers,  but  in  the  context  of 

understanding  of  philosophy  as  the  main  field  of  thought.  The  author  chooses 

examples  of  her  own  choice  and  tries  to  reveal  the  features  of  the  Azerbaijani 

978 

 

reflection of women. 

Nəzakət  Salmanova.

Milli  fəlsəfədə  ailə  dəyərlərinin  rolu.  Məqalədə  milli  ruh, 

eyni  zamanda  ailə  dəyərlərinin  inkişafı,  ailənin  əsas  prinsipləri  haqqında  məlumat 

verilir.  Ailənin  əsas  milli  faktorları  da  məqalədə  yer  alıb.  Bundan  başqa  tarixi 

inkişaf prosesində qadına fərqli münasibət məsələsi də göstərilib.  

Назакет  Салманова.  Роль  семейных  ценностей  в  национальной 

философии

.  В  статье  рассматривается  связанное  развитие  национального 

духа и семейных ценностей, представлены основные принципы формироваия 

семьи,  национальные  факторы,  ее  определяющие.  Кроме  того,  рассмотрено 

различающееся  отношение  к  женщине  в  ходе  развития  исторического 

процесса.  

Nazaket  Salmanova.  The  role  of  family  values  in  national  philosophy. 

The 

article  discusses  the  related  development  of  the  national  spirit  and  family  values, 

presents the basic principles of family formation, national factors that determine it. 

In  addition,  a  different  attitude  towards  women  during  the  development  of  the 

historical process is considered.