AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adııra tariX İnstitutu

təKİifi 
oldu (61, 68).
1993-cii  il  may  ayınm  14-15-də  MosKvada  RF,  ABŞ, 
T ürays  nümayəndələri  «Cədvəl»ə  yenidən  baxdılar,  əslində, 
m ü h ü m  
bir  dəyişklİK  etmədən  mayın  18-də  miinaqişə 
tərəfbrina təqdim etdibr (61,  68).
Azərbaycan  «üçtərəfli»  təşəbbüsb  razılaşıb  bütiin  cəbho 
boyunca  döyüş  əməliyyatlarımn  dayandırılmas!  haqqında 
birtərəfli  qaydada qəbul  etdiyi  qərarı  yerinə yetirəcəyini  bildir-
Azsrhaycan 
RespublİKmmm 
xarici siyas?tinda
______
Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ m ünaqipsi
207

H.İ-Mammədovıı
S3  də  bun I arm  BMT  TŞ-nm  822  saylı  qətnaməsina  bir  qədər 
uyğun gəlmadiyini  də qeyd  etdi  (10,  27  may  1993-cü ii).
1993-cii  il  mayın  25-də  MosKvada  Rusiya  vn  ’’rmənıstan 
prezidentlərinin  görüşündən sonra Ermonistan  iiçtorəiii  Rusiya- 
Türıdyə-ABŞ  sülh  planından  imtina  etdi.  Erınonistan  tərəfi 
Dağlıq  Qarabağ  erm ənibri  Kəlbocorin  boşaldı laıasma  dair 
ABŞ-Rusiya-TürKİyənin  təqdim  e td k b ri  planla  razı  olmadıq- 
larım  bildirdibr  və  bunu  imzalamaqdan  imtina  etdibr.  "Неза­
висимая  газета”уа  görə  (2  iyun  1993-cii  ii)  Bəhanəbri  də  о 
oldu Kİ,  Tündyanin bu prosesdə iştiraKim  maqbul  saymırlar.
1993-cü  il  iyunun  8-da  Azərbaycan  tərafi  «Təxirəsalm- 
maz  tədbirbr  cədvəli»nin  bütün  müddəalarmm  hayata  Keçiril- 
məsi  üçün  mtinaqişə  tərəlbrinm   məsuliyyətinm  artmlmasmm 
vacibliyini  bildirdi  (61,  68).  Ermonistan  isa  iyıınun  İO-da planı 
imzalamağa razılıq versa  də  corayan  edən proses  onun münaqi- 
şanin  dinc  vasitələrlə  həllina  tarəfdar  olmadığmı  göstərdi. 
ATƏM-in  MinsK  qrupunun  səyi  ib   BMT  TŞ-nm  822  saylı 
qotnaməsinin  yerinə  yetirilməsi  və  ATƏM  çərçivəsiııdə  da- 
nışıqlar  prosesinin  Ьэгра  olımması  baroda  9  IİKənin  nümayən- 
dəbrinin  Romada  işləyib  hazırladığı  tƏKİifbri  qəbul  etdiyi  bir 
v axtda Ennanistan silahlı  qüvvəbri  Azərbaycanm  Ağdam  və Ağ- 
dərə  bölgəbrində  döyüş  aməliyyatlarmı  gücləndirdibr.  Bununla 
da Ermamstan  TŞ-nin  822  saylı  qətnaməsini  və  MınsK  qaıpunun 
9  ökasinin  tƏKİif etdiyi  «Təxirəsalınmaz  tadbirhr  cədvəli»ni  ye- 
rinə yetirməıt fkrində olmadığım nümayiş etdirdi (61,  69).
Emıənistan  silahlı  qüvvaləri  1993-cü il iyulun  23-də Azar- 
baycanın  Ağdam  şəhərini  işğal  etdi.  Azərbaycan  höKumati  Ağ- 
dam rayonuna erməni təcavüzü ib  əlaqadar dərhal BMT-nin Baş 
Katibina  və  TŞ-nin  sədrina  məlunıat  verdi  (486,  22-25).  Azər- 
baycan  RespublİKası  Ermənistan  Respublkasından  atəşi  dayan- 
dırmağı  və  lıərbi  aməliyyatlara  son  qoymağı  və  Azərbaycan 
ərazibrindən işğalçı qüvvələrin dərhal çıxarılmasını təb b  etdi.
1993-  cü  il  iyulun  29-da Ağdamın  işğalmdan  sonra  BMT 
TŞ-nin iclası  Keçirildi.  Bu 3259-cu rasmi  iclasmm gündəliyində 
yalmz  «Dağlıq  Ç  abağda vəziyyət»  məsələsi  dururdu.  Iclasda 
BM l'  TŞ  Azərbaycanm  Ağdam  rayonunun  işğal  edilmasi  ib  
baglı  853  saylı  qatnama  qabul  etdi  (3,  140-142;  61,  114-115; 
394.  144-146).
Bu  qatnamada  Ermanistan  Respublkası  i k   dəfə  olaraq 
Azərbaycana  qarşı  edibn  təcavüzün  birbaşa  iştirajcçısı  Kİmi 
tamnn  və  onun  Azərbaycana  qarşı  həyata Keçirdiyi  təcavüzKar 
hərəKətbri  qatı  şəıdldə  pisbnilirdi.  BMT  TŞ  1993-cü  il  30 
aprel  larixli  822  saylı  qətnaməsini  tasdiq  etməKİə  yanaşı,  yeni 
sənaddə 
Azərbaycan  RespublİKasmm  suverenliyiııa  və  ərazi 
bütövlüyüna  hörmat  edildiyini  göstərdi.  Münaqişanin  aradan 
qaidırdması  məsəlasinda  isə  qatnamadə  arazilər  ə b   KeçirməK 
üçiiıı  qüvva  tətbiq  olunmasmm  yolverilmazliyi  prinsıpi  asas 
götüriibrəK  Azərbaycanm  beynəlxalq  miqyasda  tanınmış 
sərhadbrinin  toxunulmaz  olması  öz  ƏKSini  tapırdı.  TŞ-nin  bu 
səmdində  Azərbaycan  RespublİKasımn  ərazilərinin  işğal  olun- 
ması  pisbnilirdi.  I k   dəfə  olaraq  təcavüzfcardan  bütün  hərbi 
amaliyyatlan  darhal  dayandırmaq  va  öz  qoşunlarmı  Ağdam- 
dan,  eləca 
da  işğal  etdiyi  bütün  digər  ərazibrdən  tamamila  va 
qeyd-şərtsiz çıxartmaq tə b b  ediliıdi.
Bu  qatnamanin  an  mühilra  cahatlarindan  biri  da  о  idi  kİ, 
burada  TŞ  tnrafındən  Dağbq  Qarabağ  bölgəsinin  Azərbaycan 
Rcspublkasma  mənsub  olması  birmanalı  şaxilda  tasdiq  cdilir 
vo  hanıın  bölga  üzərində  bütün  suveren  hüquqların  mahz  ona 
aid  olnia»ı  bildiriürdi.  E b   buna  göra  da  TŞ  Ermanistan  bö- 
Kumotini  münaqişənin  sülh  yolu  ib   aradan  qaidırılması  baroda 
Л l ƏT-iıı  MinsK  qrupunun  taKİiflarina  əmal  ctmayo  çağırırdı 
(8).  Qatnamədə  bir  sıra  d ö v b tb rə  münaqişanin  gücbnmasina 
va  naticədə  işğalçmm  ərazilarin  işğalını  davam  etdinnasinə 
iniKaıı  veracəK  silah  va  sursat  yardımmdan  imtina  ctmalari 
barada  miiraciat  yer  alırdı.  Qatnamanin  son  bondinda  isa  1 Ş
Л zw baycaıı RespubİİKasmm xarici siyusrtindj
___________
Erməııistan-Azərbaycan  Dağhq Qarabağ m ünaqipsi
209

H.İ.M əmmsdova
BMT-nin Baş  Katibindən və  müvafvq  beynəlxalq 
təşKİlaÜardan 
münaqişədan  zarər  çəıcmiş 
müİKİ 
ahaliya  təcili 
hnmanitar  yar- 
dım  göstəriimasi  vo  qaçqmJarm  öz  yaşayış  ycrlorina 
qayı.tma- 
larma şərait yaradılması xahiş edilirdi.
BMT  TŞ-nin  853  saylı  qotnanıəsinin  qəbul 
ohmması 
Azarbaycanın  münaqişanin  d in c lk b   aradan 
qaldm lm asm a  hə- 
qiqətən  çalışdiğmı,  ATƏT  və  BMT  çərçivasində 
gördiiyii  tad- 
birlərin  nüfuzlu beynəlxalq taşKİlatlar və  dünya  birliyi 
savıyya- 
sinda  bayanildiyini  və  iayiqincə  toqdir  edildiyini  bir 
daha  tas- 
diq edirdi (152,117).
Qətnamənin  bəzi  çatışmayan  cahətbri  də  var  idi.  Hər 
şeydən əvvəl, qətnamada Ermənistanm təcavüzKar d ö v b t oima- 
sı  KonKret  şəKİldə  göstərilmir  və  ona  qarşı  heç  bir  saıiKsiya 
tət- 
biq  edilmirdİ.  Bununla  yanaşı,  qətnaməda  irali  siirübn 
tələb- 
b rin  həyata Keçirilməsi  üçün dəqiq mexanizmi mövcud deyildi. 
Bütün  yuxarıda  deyilənbrin  öz  təsdiqiııi  tapınası  üyün  e b  
qətnamənin mətninə diqqat yetirməıc Kİfayətdir.
BMT  TəhlüKəsizlİK  Şurası  tarofindən  qəbul  olunmuş 
bu 
qətnamənin  də  tə b b b ri  nəinıcı  yerinə  yetirilmadi, 
aıcsmə, 
bun­
dan  az  bir  müddət  sonra  Emıənistan  Respubikasm ın 
orduJarı
1993-cü  ilin  avqustunda  Füzuli  rayonuna 
genişm iqyash  hueu- 
ma 
Keçdi. 
Azarbaycan  dövbti  BMT  TŞ  sədrindən 
dərhal 
Şura- 
nın  iclasım  çağırmağı  va  Ermanistanm  təcavüziinü 
dayandır- 
mağı xahiş etdi (486, 22).
1993-cü  il  avqustun  18-da  BMT  TŞ  admdan  ABŞ-m 
BMT-dəıci  daimi  nümayəndəsi  xanım  Madlen  Olbrayt 
bəyanat 
verdi (10,20 avqust  1993-cü il).
Həmin  bəyanatda  deyilirdi  Kİ,  TŞ  Ermanistan  Respabii- 
Kası 
i b   Azarbaycan  RespublİKası  arasmda  m ünasibətbrin  pis- 
bşm əsi  və  onların  arasındaıu  g ə rg in lk b   əlaqədar  ciddı  nara- 
hatlıq 
Keçirir. 
Şura habeb,  Fiizuli  rayonunda  döyüş  əməliyyat- 
larınm 
gücbnm əsindan  dərin  narahat  olduğunu  bildirirdi.  Kəl- 
Ьэсэг,  Ağdam rayonlanna edibn  m üdaxib  də,  Füzuli  rayonuna
210
/кш Ьаусап R espublim sm n xarici siyasdtim b
Егтдптап-АгягЬаусап  Dağlıq  Qarabağ n tü n aqipsi
hiicıım  da  pisbnilirdi.  Bəyanatda  Dağlıq  Qarabağın  Azarbay­
can  ərazisi  olması  tasdiq  olunurdu.  Münaqişə  ib   bağlı  məsə- 
laiərin  ATƏM-in  MinsK  qrupu  çərçivasində  hallina  üstünJüK 
verilirdi.  Şuıa  bütıin  tarafləri  avqustun  13-də  MinsK  qrupunun 
taqdim  etdiyi  «BMT  TəhliiKəsizlİK  Şurasmm  822  və  853  saylı 
qətnamələrmin  yerina  yetirilmasinə  dair  «Təxirəsalmmaz  tad- 
b irb r  cadvali»nin  dəqiqbşdirilmiş  variantma  razüaşdırılmış 
miisbat  cavab  verməyə  və  rmsələnin  sülh  yolu  ib   həllini  poza 
bibcəK  bar  hansı  harəKStdən  çəKİnməyə  çağırırdı.  D övbtbra 
Azarbaycan  RespublİKasmm  arazibrinin  işğalının  davam  etdiri- 
Imasina  va  münaqişənin  gücbnmasina  səbəb  olan  regiona  silah 
göndərilməsindan imtina etmələrinə dair müraciət edilirdi.
Bayanatda TŞ  yena  da  Ermanistan Respublkası  höKumə- 
tini  Azarbaycan  RespublİKasınm Dağlıq Qarabağ bölgəsi  erma- 
nilərinin  TŞ-nin  822  və  853  saylı  qatnaməbri  ib  razılaşm alan- 
na nail  olmaq  maqsədilə  öz tasirindan istifada etmaya  çağırırdı. 
OvvaİKİ  qatnam abrda  olduğu Kİmi,  burada da Ermanistan  Res- 
publİKası  ila  Dağhq  Qarabağ  erm ənibri  ayrı-ayrı  taraflar  Kİmi 
göstarilirdi. 
Münaqişanin  Dağlıq  Qarabağla  Azarbaycan  ara­
smda  getməsi  ideyası  burada  da  öz  qüvvasini  saxlayır,  Ermo- 
nistanm münaqişadə rolunu Kölgada qoyurdu.
Bcynalxalq  taşKİlatlar  və  böyÜK  dövbtlar  Ermanistanm 
Azarbaycana  qarşı  açıq-aşxar  təcaviizünün  artdığı  bir  vaxtda 
hadisabrə  çox  chtiyatla  yanaşmaları  Ermonistam  təcavüzKar 
dövbt  Kİmi  tanmmasına  imKan  vermadi.  Bu  isa  ham  beynəl- 
xalq  taşKİlatların  an  faal  üzvbri  va ham  də dünyanın  böyiİK söz 
sahibi  d ö v btbrdan  olan  ABŞ,  Fransa  və  Rusiyanm  m asəbyə 
İKİli  standartlarla yanaşması  ib  bağlı  idi.
ABŞ  D övbt  Dcpartamenti  1993-cü  ilin  ivul-avqust 
aylarmda hərbi  amaliyyatlarm  güclənmasi  ib   alaqadar  İkİ  dafa 
bayanat  verdi  (486,  22),  hamçinin  Ağdamın  işğalı  ib   bağlı 
BöyüK 
Britaniya  hÖKumoti  və  Rusiya  Xarici  Işb r  Nazirliyi 
«Daglıq Qarabağa dair bəyanat»la çıxış etdibr (61,  73).  Ağdam
211

H.İ.Məmmədova
və  Füzuli  rayonlarmın işğalı  dünyanm  aparıcı  d ö v b tb rin in   bə- 
yanatlarmda pisbnildi.  işğalçı  q ü w ə b rin  Azərbaycan  ərazisin- 
dən tamamilə və qeyd-şərtsiz çıxarılması  göstərildi,  !акш biitün 
bu  deyibnlər  yerinə  yetirilımdi.  Azərbaycan  ərazisi  qeyd-şərt- 
siz  azad  edilməıc  əvəzinə, 
OKSİnə, 
Ermənistanm  Azərbaycana 
hücumlan  gücbndi,  avqust  aymın  sonlarmda  Füzuü  və  Cəbra- 
yıl  rayonJarı  da  Erməııistan  silahlı  qüwələr?  tərolmcbn  zəbt 
oiundu(61, 74).
Azərbaycan 
rəhbəriiyi 
1993-cü 
il  a v q u s t u n  
31 -də  Dağbq 
Qarabagm 
haKİmiyyət 
o r q a n la r ı 
ib   atəşin  müvəqqəti  dayan- 
dırılması  haqqında  razılığa  gəldibr  (485,  37-38).  Ancaq  saziş 
e b  
im z a la n d ığ ı 
andan  Ermənistan 
s i l a h h  
qüvvəbri  tərətmdən 
pozuldu.  ЕгюэшЬг Füzuli və  Cəbrayd  rayonlarmı  ə b   KcçirərəK 
yenidətı  atəşıcəsə  hazır  olduqlarmı 
b ild ird İ K İə rin ə  
baxmavaraq 
Qubadlmı da işğal etdibr.
Sentyabrm  6-da  Ermənistan  bəyanat  verərəK  «azərbay- 
canlüar atəşıcəsi pozduqlarma görə cəzalandılar»  deyə.  ozbrinə 
haqq  qazandırmaqla  məsuliyyəti  öz  üstündən  atmağa  çalışdı. 
Bəyanatm  verilməsində  beynəlxalq  ictimaiyyotin  diqqətini 
Ermənistan  -  Azərbaycan  münaqişəsi  zonasmda  baş  verən  real 
hadisəbrdən yaymdırmaq məqsədi güdülürdü (61,  74).
Azərbaycan  höKuməti  BMT  TəhlüKəsizlİK  Şurasma  mü- 
raciət  edərəK  Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  müna- 
qişəsinin  nizama  salınması  üçün  1993-  cü  il  28  sentyabrda 
A ГЭМ-in  Parisdə  Keçiribn  görüşündə  MinsK  qrupu  tərəfmdən 
hazırlanmış  «Təxirəsalınmaz  todbırbrirı  yenibşdİrilm iş  cəd- 
yəli» i b  razı olmadığmı bildirdi  (61,  74).
BMT  TŞ  1993-cü  il 
OKtyabrm 
14-də  özünün  3292-ci 
iclasmda  Erməııistan-Azərbaycan  münaqişəsinə  dair  874  saylı 
qətnamə  qəbul  etdi  (3,  143-145;  61,  116-117;  394,  146-148). 
Bu  qətnamədə  sentyabrm  28-də  ATƏM-in  Parisdə  Keçiribn 
görüşündə  hazırlanan  və  Azərbaycan  tərəfındən  qəbul  edilmə-
212
Äzprbaycitıı ШщщЬИктшт xarici siyasətiıula
Em wımtan-Azərbaycan  Dıığlıq Qarabağ münaqişəsi
yən  «Təxirəsalınmaz  tədbirbrin  yenibşdirilmiş  cədvəli»n  indi 
bəyənildiyi bildirilirdi.
BMT  TəhliiKəsizlİK  Şur  :.uun  qəbul  etdiyi  874  saylı 
qətnamənin də həm müsbət, hərn  də mənfi cəhətləri var idi.
Müsbət  cəhətlərdən  biri  о  idi  Kİ,  TŞ  Dağlıq  Qarabağın 
Azərbaycan  ərazisi  olduğunu  təsdiq  edirdi.  Qətnamədə  Ermə- 
nistan 
RespublİKası  ib   Azərbaycan  RespublİKası  arasmdaKi 
miinasibətbrdəKİ  gərginlİKİə  əlaqədar  ciddi  narahatlıq  ifadə 
edilməKİə  bu  dəfə  də  Ermənistamn  münaqişədə  iştiraKi  etiraf 
olunurdu.  k in c i,  sənoddə  d ö v b tb rin   suverenliyi,  ərazi  bütöv- 
jüyü, 
bcynəixalq  sərhədbrin  toxunulmazlığı  və  ərazi  əidə  et- 
т э к   üçün 
q i i w ə  
tətbiq  olunmasmm  yolverilməzliyi  bir  daha 
təsdiq  olunurdu.  Üçüncü,  TŞ  münaqişənin  adamlara  gətirdiyi 
miisibətbri,  о  cüm bdən  Azərbaycan  RespublİKasında  böyüK 
sayda  müİKİ  şəxsbrin  KÖçKün  vəziyyətə  düşməsindən  ciddi 
narahat  olduğunu  bildirirdi.  Bütün  tərəfbri  beynəlxalq  huma- 
nitar  hüququ  hər  hansı  şəKİldə  pozmaqdan  çəKİnməyə  çağırır, 
Baş  Katibdəıı  və  beynəlxalq  idarəbrdən  xahiş  edirdi  Kİ,  zərər 
çəKmiş  müİKİ  ahaliyə  humanitar  yardım  göslərsin,  qaçqın  və 
KöçKün 
şəxslərin  öz  evbrinə 
tə h lü ıc əsiz lİK  
şnraitində  qayıtma- 
sma к о т о к   etsinbr.  Dördüncü,  TŞ  regiondaia  bütün  d ö v b tb ri 
münaqişənin  genişbnməsinə,  bölgədə  sülh  və  təhlüKəsizüyin 
pozulmasına  səbob  ola  bibcəıc  hər  hansı  düşmonçilİK  həroKəl- 
brindən,  işə hər hansı şəKİldə qarışmaqdan və ya hərbi  müdaxi- 
b tb n  
çnKİnrnoyə 
çağırırdı.  Beşinci,  Baş  Katibdoıı,  A 'lüM -in 
sodrindon  yerbrdə  vəziyyətin  bütün  cəhətbrinə  dair  TohlüKə- 
si/.IİK  Şurasına  məruzəbr  təqdim  olunmasını  davam  etdirməsi 
x a h iş  
oiunurdu.
BMT  TŞ-nin  Errmnistan-Azərbaycan  Dağlıq  Qarabağ 
münaqişəsinə  dair  əvvəIkİ  qətnaməbrə  nisbətcm  874  sayh  qət- 
namənin  mənfi  cəhotbri  daha  çox  idi.  Əvvəla,  əvvoİkİ  qətna- 
nıəbrdə  olduğu  Kİmi,  Ermənistanm  Azərbaycaııa  qarşı  tocavü- 
zü  «Dağlıq  Qarabağ  bölgəsində  və  onun  otrafmda  münaqişə»
2(3

H.İMammadova
Kimi 
təsbit  edilirdi,  Bu  isə,  yenə  də  Ermanistanm  münaqişədə 
iştiraKim  inKar  edir,  onu  neytraliaşdınr,  işğalçılığım.  tncavıtz- 
каг  əməllarini  heça  endirirdi.  Ermənistan  RespublİKası  ib  
Azarbaycan Respublkası arasında gərginliyin olduğu göstərilsə 
də  ancaq  bu  garginliyin  səbəbləri  barədə  malumat  veriimirdi. 
Yəni  avvaİKİ  qətnamələrdə  olduğu  Kİmi,  yenə  də  Ermənistan 
Respublkası taeavüzKar dövlət Kİrai tanmmırdı.  I
k
İ
hc
İ, 
stiƏdda 
OKtyabrm  8-da  MosKvada  yüKsəıc  saviyyadə  Keçirilmış  görüş 
xüsusi  qeyd  olunur,  alaqadar  tərəfləri  ATƏM-in  MinsK  qrupu- 
na  dəstəK  olaraq  Rusiya  Federasiyası  höKumətinin  Kömsyi  ilə 
birbaşa  əlaqələr  naticəsinda  yaranrnış  atəşKəsin  davam  etmasi 
göstərilirdi.  Buradan  belə  çıxırdı  kİ,  TŞ  münaqiş.ınin  həllini 
Rusiyanm  öhdasinə  buraxır.  Üçüncü,  TŞ  1993-cü  il  sentyabrm 
28-də  ATƏM-in  MinsK  qrupunun  müşavirəsinda  hazirlanmış 
«Təxirəsalmmaz  tədbirbrin  yenibşdirilm iş  cədvəli»ni  alqışla- 
yır  və  tərəfbrin  buna  dqqət  yetirməsini  tövsiyə  edir,  tərəfləri 
hamin  cədvəii  qabul  etmaya  çağırırdı.  Amma  hələ  qatnamə 
qabul  edilməmişdən  qabaq  Azarbaycan  tərəfı  «Təxirəsalmmaz 
tədbirlərin  yeniləşdirilmiş  cədvalim i  məqbui  saymadvğmdan 
onıı  qəbul  etməmişdi.  Dördüncü,  qətnamədə  qüvvalərin  bu 
yaxmlarda  işğal  edilmiş  arazibrdən  çıxarılması  göstərilir, 
əwəİKİ 
qətnamələrdə  olduğıı  Kİmi  yenə  də,  «bu  yaxmlarda 
işğal  olunmuş  ərazibr»  ifadasi  ışbdilirdi.  Bu  da  münaqişənin 
həm  xronologıyasım.  həm  da  coğrafiyasını  çatinbşdirirdi.  Be- 
şinci,  əwəİKİ  qətnamələrda,  heç  olmasa.  Kəlbəcar  və  Ağdam 
rayonlarmm  işğal  olunrnası  pisbnirdisə,  bu  qətnamədə  Azar- 
baycamn  işğal  olunmuş  Füzuli,  Cəbrayıl  va  Qubadiı  rayon­
larmm  adları  b e b   çəıdlmirdi.  Altıncı,  TŞ  KommunİKasiya  va 
nəqliyyat  üçün  bütün  m aneəbrin  aradan  qaldırılmasmı  həyata 
ıceçirmayə  çağırır.  Bütiin  bunlar  isə,  erməni  qoşunlarmm  işğal 
olunmuş  Azarbaycan  arazibrindan  çıxarıldıqdan  sonra  həyata 
Keçirilə 
bibrdi.  Yeddinci,  ermani  qüvvələrinm  işğal  olunmıış 
ərazibrmdan çıxarılmasmın dəqiq vaxtı  sənaddə yenə də öz ək-
214
Azərbaycan RespubUnamw xarici siya M m d s
Enmnistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ mimaqişasi
sini  tapmırdı.  SəKKİzinci,  a w ə k i  qətnamələrdə  olduğu  Kİmi, 
işğalçı 
qoşunlarm  Azarbaycan  ərazisindən  çıxmayacağı  taqdir- 
də, 
qətnamənin  müddaalarım  yerinə  yetirmayən  !;■  afə  qarşı 
hansı  sanKsiya  tətbiq  edilməsi  nəzərda  tutulmurdu  kİ,  bu  da 
təcavüzKarm 
cəzasız  qalmasma.  onun  daha  da  azğınlaşmasma 
səbab olurdıı.
Ümumiyyatb,  BMT  TŞ-nın  874  saylı  qətnaməsi  əvvəki 
qamaməbrdən  daha  zəif  idi.  Artıq  üçüncü  qatnamə  idi  Kİ, 
Azarbaycan  arazisinin  hansı  dövbt  tərəfından  işğal  edilmasi 
göstarilmir,  Azarbaycanın  işğal  olunmuş  Füzuli,  Cobrayı!  və 
Qubadlı  rayonlanmn heç adları bela  çəıcilmirdi. M əsabnin halli 
isa RF-nin himayasinə verilirdi.
Yuxarıda  qeyd  edildiyi  Kİmi,  874-cü  qətnamə  1993-cü  il 
sentyabrm  28-də  ATƏM-in  Parisda  Keçiribn  görüşünda  MinsK 
qrupu  tərafmdan  hazırlanan  va  Azarbaycan  tarəfından  qabul 
edilmayən  «Taxirasalmmaz  tadbirbrin  yenibşdirilmiş  cədva- 
!i»nə asasən  tarafdar çıxıb,  onu müdafiə  edirdi.  Azarbaycan  tə- 
rafinin  təKİdli  etirazma baxmayaraq  BMT TŞ-nin  daimi  üzvlari 
olan  ABŞ,  Fransa  və  Rusiyanm  BMT-dəKİ  daimi  nümayən- 
dəlari  Madlen  Olbrayt,  Lads  va  Vorontsov  çıxış  ednroK.  qat- 
rmməni bəyandiidərini  bildirdilar.
Ermanistan-Azərbaycan,  Daglıq  Qarabağ  münaqişəsinin 
həll 
edilməsində  aparıcı  rolun  Rusiyanm,  yoxsa  Qarbin  ixti- 
yarmda  olması  iddiaları  problemin  həllində  ciddi  mancələr  ya- 
ratdı.  Artıq  874  saylı  qatnamada  Rusiya  son  danışıqlar  prosc- 
sinda,  о  cüm bdan  ataşKas  əldə  oiımmasmda,  xüsusi  rola  maÜK 
tərəf  Kİmi  qeyd  olunurdu.  Qarb  ökaləri  Rusiyanın  birtorafli 
toşobbiisii  ila  damşıqlar  prosesinda  ATƏM-in  MinsK  qrupunu 
sıxışdmb  aradan  çıxarmasmdan  narahat  idi.  Qərb  bomçinin 
Rusiyanm  öz  vasitaçilİK  saylarini  gücbndinrıasina.  onun  bey- 
nolxalq  xaraıcler  almasına,  onun  qoşunlarının  BMT va  ATOM- 
in  sülbməramh  qüvvəbri  adı  altroda  regiona  yerbşdirilnıasina 
qarşı 
çıxırdı.  Ümumiyyatb,  Rusiyanm  bu  məsabdo  iballaşması
215

H.İ.Məmmvdova
BMT və ATƏM-in  «əl-qolımu bağlayırdı» t i ,   bu  da adı  çəıcilən 
beynəixalq təşKİlatlarm nüfuzdan düşməsinə səbəb oia bi'iərdi.
BMT  TŞ-nin  daimi  üzvü  olan  böyüK  dövlətbr  errnənib- 
rin  işğal  etdİKİəri  Azərbaycan  ərazibrindən  dərhal  çıxmasma 
deyil, 
ataşıcəs və  danışıqlar  yolu i b   münaqişənin  nizama  salm- 
masına iistüniüK verirdibr.
Beiə  vəziyyətdən  istifadə  edən  Krmonistan  Respublkası 
təcavüzKarlığmı  daha  da  genişləndirərəx,  BM I  TŞ-nin  822, 
853,  874  saylı  qətnamobrinə  məhəl  qoymayaraq  Azərbaycanm 
digər yeni ərazibrini  işğal  etdi.
Ermənistan  silahlı  qüvvəbri  1993-cü  il 
OKtyabrm 
23-də 
atəşin  dayandırılması  haqqmda  razılaşmanı  pozaraq  Azərbay- 
can RespublİKasmm cənub-qərb rayonlarma  güclü 
hiicum a 
кес- 
di  (10,  29  oKtyabr  1993-cii  il;  61,  78).  Ermonistan 
ordusunun 
əsas  zərbəsi  Horadiz  qosəbosinə  vuruldu.  Bununla  erməailər 
Azərbaycanı  onun  conubımda mühüm 
KommunİKasiya  qovşağı 
olan  Horadiz-Zəngilan  sahəsində  avtomobil  və  dəmir  yoliarm- 
dan  məhrum  etdi.  Bunlar  isə  Azərbaycanın  Dağlıq  Qarabag 
bölgəsindən on Kİlometrlərlə uzaqda yerləşən  vo  Iranla  hərnsor- 
həd  olan  Zəngilan  rayonunu  işğal  etməK  üçün  idi.  Başhca 
məqsəd  Zəngilan  rayonunu  ə b   KeçirməKİo  Azərbaycanm  cə- 
nub-şərq  hissəsinin  tam am ib  işğal  olunmasmı  başa  çatdırmaq 
idi.  Zəngilan rayonuna  hücumdan  bir neçə  gün  ə w ə l  Ermonis- 
tan 
ordusu 
bu  rayon  istiqaməlində  yaşayış  məntəqəbrini 
tutmuş və 
beblİKİə. 
Azərbaycanm 60  mm nəfərdən 
artıq 
əhalısi 
olan  Zəngilan  rayonu  mühasirəyo  düşmüş  və  onuıı  Azərbay- 
canın  digər rayonları  ilə  əlaqəsi  Kəsilmişdi,  Zəngilan  rayonuna 
hücum  zamam  erməni  qüvvəbrinin  ön  hissəbri  Azərbaycamn 
Iranla dövbt sorhoddinə bilavasito yaxmlaşmış  və  sərhəddin 70 
Kİlometr  uzunluğunda  məsafəsini  nəzarət  sfltma  alnuşdı.  Azər- 
baycanm onlarca  yaşayış  məntəqəsi  Ermonistan  qoşunları  tərə- 
findən işğal  olunmuşdu (10, 29 OKtyabr  1993-cü il;  61,  78-79).
216
Cəzasız  qaldığmı  hiss  edən Ermonistan Respublkası mü- 
naqişənin  d in c lk b   nizama  salmmasına dair  növboti  göriiş  əro- 
fosindo  və  ya  görüşün  Keçiriidiyi  dö-.rdə  Azərbaycan  Respub- 
ÜKasmm  yeni-yeni  torpaqlarını  qəsb  etməK  üçün  əməliyyatiar 
aparır, bütün dünyaya isə,  həmişə olduğu Kİmi, bəyan edırdi  Kİ, 
guya  münaqişəni  dinc  yolla  nizama  salmaq  istəyir.  Zongilan 
rayonunun  işğalı  1993-cü  il  OKtyabrın  25-də -  ATƏM-in sodri, 
Isveçin  xarici  işb r  nazirı  xamm  Marqaret Aff Uqlasm  bölgoyə 
rəsm i  səfəri 
zamanı  baş verdi.
Ermonistanm  təcavüzKarlığmm  genişbnməsi  i b   olaqodar 
olaraq  Azarbaycan 
d ö v b t i  
BMT  Baş  Katibinə,  TŞ-nin  sədrinə 
m iiracbt 
e d ə rəK  
beynoixaiq  birliyin  diqqətini  Emıonistanm 
Azərbaycan  RespublİKasma  qarşı  bırbaşa təcavüz  həyata Keçir- 
mosi  faKtma cəlb  etdi  və  təcavüzıcara qarşı  bütün  lazımi tədbir- 
b ri 
görməyo çağırdı.
I l  rmon i s tan -A zor bay can  miinaqişəsinin  genişbnm əsib 
bağlı  Azərbaycan  dövbti  BMT  TŞ-yə  xahişiə  müraciət  etdi. 
Şura  müraeiət  əsasmda  voziyyoti  müzaıdrə  edərəx  Ermonistan 
silahlı  qüvvobri  torofindən  Zongilan rayonunun işğalı  ib  əlaqə- 
dar  1993-cü  il  noyabrm  11 -də  884  saylı  qətnamo  qobul  etdi  (3, 
146-148;  61,  118-119;  394,  149-151).
Bu  qotnamodo  Azərbaycanın  Horadiz  qosobəsinin  vo 
Zongilan  rayonunun  işğalı  ib   əlaqədar  narahalhq  bildirilir,  ho­
rn in  orazibrdon  vo  Azərbaycanın  zəbt edilmiş  başqa  ərazibrin- 
dən  işğalçı  qiivvobrin  birtərəfli  qaydada  çıxarılması  tobb  olu- 
nurdu.  884  saylı  qətnamə  avvəlfd  -   822,  853,  874  saylı  qotna- 
mobrin  məzmununu bir daha təsdiqbdi.
Ə
vvə
I
k
İ  qətnamələrdə  olduğu  Kİmi,  bu  qətnamədo  də 
həm  müsbət,  həm  do  mənfi  cəhotlər  var  idi.  Birinci, 
TŞ  Azor- 
baycan  RespublİKasmm  Dağhq  Qarabağ  bölgosindo  və  onun 
otralinda  münaqişonin  davam  ctməsinin  vo  Ermonistan  Rcs- 
p u b lk ası  i b   Azərbaycan  RespııbÜKası  arasında  m ünasibətbrin 
gərgin  olaraq  qalmasmdan  ciddi  narahat  olduğunu  bildirirdi.
Azarbaycan Kespubimısınm xarici siyasrtincb
__ _________
Ermmis1un-Az?rbnycan  Dağlıq Qarabağ mımaqişəsi
217

H.İ.M əmmədova
Bu  dəfə  də  Ermənistanm  adı  münaqişə  ib   olaqəsi  olan  tərəf 
Kİmi  dolayı  yolla  çəfdlirdi.  iKİnci,