AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adııra tariX İnstitutu

yuxarıdaKi 
m addəbrin  şərhi  bir-biri  ib   qarşılıqlı  əlaqəlidir  və  hər 
müddəaya başqa bütün m addəbrin Konteıcstində  baxdmalıdır.
1991-ci  ildə  Azərbaycan  RespublİKası  d ö vbt  müstəqilli- 
yini  Ьэгра  etdixdən  sonra  oıctyabr  aynm  29-da  ВМТ-уэ  və
197

H. I.Məmmadova
dünya  dövlətlərinə  müraciət  etdi.  Yenidən  müstəqilliyini  qa- 
zanmış  Azarbaycan  RespublİKasmın  BMT  üzvülüyünə  qəbulu 
məsələsini nəzərdən 
Keçirməsi 
xahiş edildi (61.  57).
1992-ci  il  martm 2-də Azərbaycan RespublİKası  ВМТ-уэ 
qəbul  olundu  və  bundan  sonra  bu  beynəlxalq  birliyin  bərabər- 
hüquqlu üzvünə çevrildi  (29).
Azərbaycan  RespublİKasının  1992-ei  il  ınartm  6-da  Nyu- 
Yoncda  BMT  yanında  daimi  nümayandəliyi  yaradıldı.  1992-ci 
ilin  noyabr  ayından  etibarən  BMT-nin  Azərbaycanda  daimi 
nümayəndəliyi 
fəaliyyət göstərir.  Daimi 
nümayəndəÜK 
BMT- də 
və  onun  ixtisaslaşdınlmış  qurumlarında  müxtəlif  sahələrdə 
əməKdaşlıq 
edir.  Azərbaycanın  siyasi  sahədə 
aməKdaşlığmın 
əsas  məqsədi  Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqi- 
şəsini  nizama salmaq üçün beynolxaiq aləmdə Azərbaycan həqi- 
qətbri barədə obyeıctiv rəy formalaşdırmaqdan ibarət idi.
BMT Nizamnaməsinə uyğun olaraq TŞ  mübahisəli məsə- 
lələri  dinc  vasitələrlə  həll 
etməK 
üçün  geniş  səlahiyyətbrə 
maÜKdir.
Azərbaycan  RespublİKası  BMT  Baş  Katibinə,  TŞ-nin 
sədrinə  müraciət  edərəK  Ermanistanın  tacavüzünün  qarşısınm 
almmasına,  beynəlxalq  hilquq  normaları  və  BMT Nizamnamə- 
sinin pozulmasımn  qarşısmı  almağa,  münaqişənin  sılh yolu  ilə 
nizama  salmmasma  к о т э к   göstərməyə  çağırdı  (10,  14  mart
1992-ci  il).  Münaqişə  bölgəsində  vəziyyoti  оугэпток üçün  re- 
giona  BMT-nin  müşahidəçibr  qrupunun  göndərilməsi  qərara 
almdı  (10,  14 mart  1992). BMT Baş Katibinin xüsusi  nümayən- 
dəsi, ABŞ-ın 
K e ç m iş  
dövbt 
K atibi 
Sayrus Vensin başçılıq  etdiyi 
nümayəndə  heyəti  1992-ci  il  martin  ortalarmda  BaKida,  Dağlıq 
Qarabağda  və  Yerevanda  səfərdə  oldu.  Vəziyyət  yerindo  öyrə- 
nildi və BMT TəhlüKəsizlİK Şurasma məlumat verildi (61,  59),
BMT Baş Katibi Ermənistan-Azərbaycan Daglıq Qarabağ 
münaqişəsinin  ATƏM  çərçivəsində  həllinə  tərəfdar  olduğunu
198
Azzrbaycan RespuhlİKasının xarici siyusətinda
_Erm?nistan-Az?rbaycatı Dağlıq  Qarabağ münaqişəsi
bildirdi. 
TŞ-nin  sədri  TəhlüKəsizlİK  Şurasınm  ATƏM-э  yalmz 
m əsləhətlər 
verəcəyini  bildirdi (10, 28 mart  1992-ci il).
Ən  nüfuzlu  beynəlxalq 
toşKİlatlarm 
laqeyidliyini  göron 
Ermənistan  RespublİKası  təcavüzKarlıq 
h ə r ə K ə tb r in i 
daha  da 
gücbndirdi.  1992-ci  il  mayın  8-də  Ermanistan  silahlı  qüvvəbri 
Şuşa  şəhərinı  işğal 
e t d i b r .  
Bununla 
d a  
Ermanistan  Dağlıq  Qa- 
rabağın işğalmı  başa çatdırdı.
Azərbaycan  höKuməti  Şuşamn  işğalından  dərhal  sonra 
BMT TŞ-nin sədrina müraciət edərəK Ermanistanın tacavüzKar- 
lığmın  qarşısını  almaq  üçün  bütün  vasitabrdən  istifada  etmaya 
çağırdı (10,  14 mart  1992).
BMT  TŞ  Azərbaycanın BMT yanında daimi  nümayəndə- 
liyinin 
təKİifi 
ib   m əsbhətbşm adən  sonra  Azərbaycanın  Qara- 
bağ  bölgəsindəKİ  vəziyyəti  1992-ci  il  mayın  12-də  TŞ-nin 
3072-ci  iclasmda  müzaKİrə  etdi  (10,  14  may  1992-ci  il).  BMT 
TŞ  sədrinin  bəyanatmda  yalnız 
İ
k
İ 
m əsəb  öz 
ƏKSini 
tapdı. 
Onun  biri  hadisəbtin  baş  verdiyi  münaqişa  bölgəsində  vəziy- 
yati  оугэптэк  m əqsədib  darlıal  BMT-nin  xüsusi  nümayan* 
dəbrinin  göndərilməsindən,  kincisi  beynəlxalq  birliyin  т э с -  
buri 
KÖçKünlərə 
humanitar yardım göstərməsindən ibarət idi.
Azərbaycan  RespbublİKasının  rəhbərliyi  BMT  'lŞ-nın 
sədrindan  Ermanistanm  Azərbaycana  qarşı  təcavüzü  ib   ala- 
qadar olaraq  BMT TŞ-nın xüsusi  iclasını çağırmasını xahiş etdi 
(10,  14 may  1992-ci il;  61,  61).
BMT 
y a n ı n d a  
Azərbaycan  RespublİKasmm 
d a im i  n ü m a -  
yəndəliyi  TŞ-nin 
s ə d r in ə   m ə K tu b la   m ü r a c iə t  e d ə rəK  
Ermanistan 
RespublİKasının 
ta c a v ü z K a r lığ m ın   q a r ş ıs m ı  a l m a q  
üçün  qərar 
qəbul  etmasini  istədi.  Ennənistanm  bu 
h a r ə K a tb r in in  
Azarbay- 
can  RespublİKasınm  arazi 
b ü tö v liiy ü n ü   p o z m a s ı  v ə   t ə c a v ü z  
Kİmi  q i y m ə t b n d i r i l m ə s i  
tə b b  
e d ilir d i.
1992-ci  il  avqustun  20-də  Ermanistan  Respublkasi 
ВМТ-уэ  müraciət  edəraK  TŞ-nin  iclasında  Dağlıq  Qarabağ 
probleminin  müzatdrə  edilmasini  xahiş  etdi.  MüzaKİrəbrdən
199

H.İ.M əm m ədova
sonra  TŞ-nin  sədri  Li  Daoyuy  bölgədə  vəziyyətin  pisləşməsin- 
dən  Şura  üzvlərinin  narahatlığmı  ifadə  edərəıc  BMT  qərargah- 
mənzilində  avq-  Uun  26-da bəyanat  verdi  (10,  28  avqust  1992- 
ci  il).  TŞ-nin bəyanatmda tərəfbr atəşi  dərhal  dayandırmağa və 
ATƏM  çərçivəsində  Dağlıq  Qarabağ  məsələsinə  dair  MinsK 
Konfransınm  səylərinə  yardım  etməyə  çağırılır,  həmçinin 
Roma danışıqlarına hazırlaşmaq tövsiyə edilirdi,
BMT  TŞ-də  1992-ci  il  ərzində  aparılan  müzaKİrələrin 
çatışmayan cəhəti Ermənistanm Azərbaycan ərazilərinə təcavü- 
zünə  göz  yumaraq  onu  yalnız  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  və 
yaxud  Dağlıq  Qarabağ  ətrafinda  baş  verən  hadisələr 
Kİmi 
adlandım ası,  hadisələrin  əsl  mahiyətindən  çıxış  etməməsi  id 
Konıcret  olaraq  Ermanistanm  təcavüzıcarlıq  hərəKətbri  hər 
vəchlə ört-basdır edilirdi.  BMT Kİmi nüfuzlu təşKİlat,  onun TŞ- 
si,  Ermənistanm  Azərbaycana  qarşı  təcavüzünün  qarşısmın 
alınması  üçün  tədbirlər  görülməsiııə  soyuq  yanaşdı:  BMT  Ni- 
zamnaməsində  təcavüz  aKtı  Kİmi  qiym ətbndiribn  hallara 
məhəl  qoyulmadan  Ermənistana  qarşı  vaxtında  heç  bir  əraəli 
tədbir  görülmədi.  Ermənistan  RespublİKası  tərəfindən  qətna- 
mədəKİ 
əfcsər  m addəbrin  pozulması  əsl  təcavüz  hərəKətbri 
olduğu halda Ermənistan cəzalandmlmadı  (61,  62- 63.)
Cəzasızlıqdan istifadə edən Ermənistan isə  1993-cü il mar­
tin  27-dən  aprelin  3-dəK  Azərbaycanm  Kəlbəcər  rayonunu  işğal 
etdi  (485,  8-12).  Bu  zaman  Ermənistan  ən  riyaKar  siyasi  gediş 
etdi:  Azərbaycan torpaqlannın yalnız  Dağlıq Qarabağ ermənibri 
tərəfindən  ələ 
Keçirilməsi  Kİmi 
uydurma  məsəbni  ortaya  atdı, 
BMT də bu riyaKarlığı düzgtin qiymətbndirmədi (61, 64).
Kəlbəcərin  Ermənistan  silahlı  qüvvəbri  tərəfindən  işğal 
olunması  ib   olaqodar Azərbaycan  dövbtinin  qəti  surətdə  təiəb 
etməsindən sonra BMT TŞ  tərəfmdən  Ermənistanın təzavüzıcar 
d ö v b t 
Kİmi 
tanmması  m əsəbsi  müzaıdrə  edildi.  Aprelin  6-da 
TŞ-nin  üzvbri  Şura  sədriniıı  irəli  sürdüyü  Ьэуапайп  qəbui 
edilməsi i b  bağlı razılığa gəldilər.  Bu zaman  Şuranm beş daimi
200
üzvündən  (ABŞ,  Ingiltərə,  Fransa,  Rusiya,  Çin)  heç  biri 
bəyanatla  əlaqədar  hər  hansı  bir  narazıliq  səbəbindən  «Kvota» 
hüququndan  istifadə  etm ədibr,  TŞ-nin ü zvbri  Ermənistanı  heç 
təzavüzfcar 
Kİmi 
də tanımadılar.  Buna baxmayaraq həmın Ьэуа­
пайп geniş surntdə təhlil 
etməK 
istərdiıc:  Ə w əla, bu sənədin qə- 
bul  edilməsi  Ermənistanm  təcavüzKarlıq  siyasəti  barədə  dünya 
ictimaiyyətində  obyeKtiv rəy formalaşdırmağa  şərait yarada bi- 
b rd i (152,  110). 
iKİnci, 
bu bəyanatm Azərbaycam qane edən ən 
mühürn  maddəsi  о  idi  Kİ,  burada  Kəlbəcərin  erm ənibr tərəfm- 
dən  təcavüzə  məruz  qalması  faıctı  təsdiqbnirdi.  Amma  təca- 
vüzün  «yerli  ermətıilər»  tərəfmdən  həyata  Keçirilraəsi  yanlış 
idi.  Ona görə  Kİ,  Dağlıq  Qarabağda yaşayan  ermənilərlə  Ermə- 
nistanda  yaşayan  erm ənibr  bir-birlərindən  heç  пэ  ib   fərqlən- 
m irdibr,  həm  də  onların  hər 
İKİsi 
bu  m əsəbcb  həmrəy  idi.  Di- 
gar  tərəfdən  də  Dağlıq  Qarabağda  az  sayda  yaşayan  erməni 
əhalisindən  onlarm  təxminən  yansından  çox  sayda  ordu  yarat- 
maq  mümıcün  deyildi  və  onlaruı  bu  qədər  ərazini  işğal  etmoK 
üçün  heç  lazımi  səviyyədə  hərbi-sənaye 
K o m p leK si 
də  ola 
bilməzdi.  Yəni  burada  söhbət  yalmz  Ermənistan  RespublİKası- 
nın  Azərbaycana  qarşı  ərazi  iddialarmdan,  işğalçılıq  siyasətin- 
dən  və  hərbi  təcavüzKarlığından,  о  cümlədən  Dağlıq  Qarabağ 
ermənibrini də məhz onun dəstəıdəməsmdən gedə bibrdi.
BMT  TŞ-nin  qəbul  etdiyi  rəsmi  sənəddə  i k   dəfə  olaraq 
Ermənistanm  münaqişədəKİ  rolu  təsdiq  olunurdu.  Eyni  zaman­
da,  erməni  silahlı  birbşm əbrinin  Kəlbəcərə  hücumunun  re­
gionda sülh üçün təhlüıcə yaratması  qeyd olunaraq  hücum əmə- 
liyyatlanmın  təcili  şəıcildə  dayandınlması  və  bu  q ü w ə b rin   hə- 
min ərazidən çıxarılması tə b b  edilirdi.  Üçüncü, TŞ  sədrinin bə- 
yanatmda  regionun  bütün  dövbtbrinin  suverenüyi  və  ərazi 
bütövlüyii, sərhədbrm  toxunulmazlığı öz təsdiqini tapır, ATƏT 
tərəfindən  qəbul  olunmuş prinsipbrə  hörmət  edilməsinin  vacib 
olması  tərəflərin  diqqətinə  çatdınlır,  münaqişənin  həllinə 
MinsK  Konfransı  çərçivəsində  sülh  yolu  ib   nail  oiuması  fiKri
Azərbaycan RespublİKasının xarici siyasətində
___________
Ernwnistan-Azarbaycan  Dağlıq Qarabağ münaqişəsi
201

H .LM əmm ədova
önə  çəKİlirdi.  Laxin  Azərbaycanın  hər  dəfə  sülh  danışıqlarına 
getməsi 
ilə 
eyni vaxtda daha bir ray onu,  yaxud bir neçə yaşayış 
məntəqəsi  Emıənistan  ordusu  tərəfindən  işğal  edilmişdir.  Əra- 
zinin 
işğal 
altmda  olduğu  bir  şəraitdə  burada  müşahidəçilərin 
yerbşdirilrm si  Azərbaycamn öz ərazisinin bir hissəsini itirməsi 
i b   nəticəbnə  bilərdi.  Dördüncü,  bəyanatda  regiona  huraanitar 
yardım  göstərilməsinin  vacibliyi  vurğulanırdı.  Burada  əsäsən 
Ermənistan  Respubliıcasına yardım  edilməsi  nəzərdə  tutulurdu. 
Ermənistanın,  hazırda  olduğu  ximi,  Gürcüstan  və  Iran  ərazisi 
ilə  xarici 
öİKələrlə 
qurudan  əlaqəsinin  olmasına  baxmayaraq, 
guya,  Azərbaycan  brəfindən 
«bloKada»ya 
almdığı  və  ağır  və- 
ziyyətdə  olduğu  bəhanə 
gətiriiməKİə 
təcavüzxar  dövlət  dün- 
yadan  yardmı  və  həm  də  silah-sursat  alaraq  gücSəndi  və  yazda 
güclü hərbi  oməliyyatlara -  işğalçılıq  əməliyyatına başladı.  Əs- 
lində 
isə 
Ermənistanm  Azərbaycan  tərəfmdon  bloxadaya 
alm- 
masından  söhbət  belə,  gedə  biiməzdi.  Çümci,  heç  bir  dövlətin 
təxbaşma başqa bir dövləti  bloxadaya alması mümıcün deyildir, 
Bunun  həyata  Keçirilməsi  yainız  hərrıin  dövlətb  hər  hansı  for­
mada həmsərhəd  olan dövlətlərin birgə  iştiraxı  ilə mümKÜndiir. 
Bu  təcrübə  dünya  tarixində  do  mövcuddur.  Beşinci,  BMT  Baş 
Katibinə  müraciət  edən  TŞ  ondan  təcili  olaraq  münaqişə  zona- 
smdaxi  vəziyyət  barədə  məruzə  hazırlamağı  xahiş  etdi.  Bu 
məsələ  ilə  bağlı  respublkanm   bütün  səlahiyyətli  və  əlaqədar 
orqanlarmm üzərinə böyluc iş düşürdü.  Belə Kİ, bu orqanlar qısa 
bir  müddətdə  birgə  səy  göstərməıdə  erməni  təcavüzKarlığını 
əks
 
etdirən  faxtları  müəyyənbşdirməli,  onları  toplamalı  və 
BMT  Baş  Katibinin  nümayəndəsinə  təqdim  etməli  idibr.  Ona 
görə  kİ,  yalnız  TŞ  BMT  Baş  Katibinin  məruzəsi  üzrə  sənəd 
qəbul edə  bilərdi.
TŞ  sədrinin  bəyanatmda  bəzi  çatışmazlıqlar  da  diqqəti 
cəlb  edirdi.  Əvvəla,  bəyanatda  təcavüzKarın  xim  olduğu  ran - 
xret  olaraq  göstərilmirdi.  Bu  səbəbdən  də  hər hansı  bir ədabtli 
qərann  veriləcəyindən  söhbət  gedə  bilməzdi.  Buradan  b eb
202
aydın 
olurdu  kİ,  Ermənistanm  bcavüzıcar  d ö v b t  xirni  tamn- 
masına nail  olmaq  üçün  çox  ciddi  və  əməli  işbrin  görülməsinə 
böyüK 
ehtiyac  vardır.  btinci,  təcavüzKarlıq  nəticəsində  Azər- 
baycan 
öz  ərazisinin  onda  bir hissəsini  itirdi,  Laçm,  Şuşa,  Xo- 
calı, 
Kəlbəcər,  Ağdam,  Füzuli,  Cəbrayıl,  Qubadlı  və  Zəngilan 
Kİmi  şəhərbri  işğal  olundu;  y ü z b rb   xənd,  yaşayış  məntəqəbri 
dağıdıldığına,  ölıcədə  bir  milyondan  çox  qaçqm  olmasma  bax- 
mayaraq 
bəyanatda  münaqişənin  tərəfləri  Konıcret  və  obyeıctiv 
şəKİldə 
göstərilmir, Ermənistanın adı b eb , çəKİImirdi,
BMT  Baş  Katibinin  14  aprel  1993-cü  il  tarixli  məruzə- 
sində  Kəlbəcər rayonuna hücumda Ermənistan RespublİKasmın 
hərbi  q ü w əb rin in   iştiraıemın  açıq  təsbit  edilmir,  hadisələrin 
baş  verməsinin  güya  anlaşılmazhqdan  irəli  gəldiyi  əsas 
götürülür,  Emıənistan  höKumətinin  Dağlıq  Qarabağ  ermənibri- 
nin  q ü w ə b ri  tərəfindən  həyata  Keçirilməsi  məsələsi  bir  daha 
səsləndirilir  (10,  16  iyun  1993).  B e b lk b ,  BMT  Baş  Katibinin 
məruzəsi münaqişə bölgəsində olan real vəziyyəti 
ə k s 
etdirmirdi.
1993-cü  il  aprelin  20-də  BMT TŞ-nin iclasında Ermənis- 
tan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  müzaKİrə  oluna- 
raq qətnamə 
layihəsi 
hazırlandı.  Qətnamə lahiyəsini  Şuranm  15 
üzvünün  hamısının 
yeKdilÜKb 
qəbul  etməsindən  sonra,  aprelin
30-da  822  saylı  qətnamə  qəbul  edildi  (Mətn  haqqmda  bax:  3, 
138-139; 61,  112-113;  394,  143-144).
BMT-də  qəbul  olunmuş  ənənəyə  əsasən  səsvermədən 
sonra  Şuranın  bir  sıra  üzvbri  «səsvermədən  sonra  bəyanat- 
lar»la çıxış etdibr.
Bu  qətnamənin  həm  müsbət,  həm  də  mənfi  cəhətbri  var 
idi.  Eyni  zamanda,  bu  sənəddə  münaqişə  bölgəsində  bəzi  döv- 
b tb r in  mənafebrinin toqquşmasından  irəli  gələn bir sıra qeyri- 
dəqiq ifadələr də yer almışdı.
Qətnamənin  müsbət  cəhətləri  ondan  ibarət  idi  Kİ,  artıq 
xeyli  vaxt  ərzində  beynəlxalq  səviyyəli  görüşlərdə  müzaıdrə 
mövzusuna  çevrilmiş  bu  münaqişənin  həllinə  BMT  səviyyə-
Azərbaycan RespublİKasırun xarici siyasətində
___________
Ernwnistan-Azarbaycan  Dağlıq Qarabağ m ünaqipsi
203

H. t.Mammədova
sində  də  baxılmasma  başiandı.  TəşKİlatın  Ermənistanla  Azar­
baycan arasmda münasibəüərin pisbşməsindən ciddi  narahathq 
K eçirm əsini 
qətnamədə  ifadə  etməsi,  onun,  dolayısı  ila  olsa  da, 
Ermanistanm münaqişədə bu  və  ya digər fomıada iştiraKmı eti- 
raf etmasindən xəbər verirdi.  Qətnamənin digar bir üstün cəhəti 
onda  idi  Kİ,  BMT  səviyyəsində  Azarbaycan  ərazilərinin  işğal 
olunması  faKtı  rasman  etiraf  olunur,  işğalçıdan  hərbi  əməiiy- 
yatları  va  düşmənçilİK  hərəKətiərini  darhal  dayandırması  tələb 
edilirdi. Nəhayət,  qətnaməda  bölgədəKİ bütün d ö v b tb rin   suve- 
renliyina,  arazi  bütövlüyiinə  hörmat  bəslənildiyi,  sərhədbrin 
pozulmazlığı və zor gücünə ərazibr ələ Keçirilməsimn  yolveril- 
məzliyi bir daha təsdiq olunurdu.
Qətnamanin  mənfi  cəhətbrinə  galdikdə, 
avvala, 
sanədda 
söhbət  «TəhlüıosizlİK 
Şurası  Sədrinin Dağlıq  Qarabağ 
münaqi- 
şəsi  haqqmda  bəyanatları»ndan  gedirdi.  Burada 
münaqişa  tə- 
rəflərinin  adlarmm 
çaKİlməmasib 
vo  bu  münaqişənin  yalnız 
Dağhq Qarabaga aid 
ed ilm asib  
Ermənistanın bu m asəbdə  rolu 
ткаг edilir, bununla da Dağiıq Qarabağın ermani  ahalisi  müay- 
уэп bir siyasi  toplum Kİmi  dünya ictimaiyyətinə təqdim  olunur- 
du.  Halbuıd,  rəsmi  sənədlərdə  bu  münaqişə  Ermənistan-Azar- 
baycan  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi 
Kimi 
qeyd  olunmalı  idi; 
İKİnci,  sənəddə  Ermənistanla  Azarbaycan  arasmda 
müna- 
sibətbrin pisləşməsi  qeyd  olunsa  da  bunun hansı  səbəbdən  baş 
verməsi  açıqlanmırdı,  Bunu  k i   cəhətdan  izah  etmaı<  olardı: 
burada 
ya, 
yuxarıda  deyildiyi  Kimi,  Ermanistan m 
təcavüzKar 
amalbri  dolayı  yolla etiraf olunurdu,  ya da.  Ermənistanm 
Dağ- 
lıq  Qarabağda  yaşayan  erməni  əhalisinin  taleyindəıı 
guya  (?) 
«narahatlıq 
Keçirməsi» 
i b   əlaqəbndirilirdi;  üçüncü,  təşıdlatın 
öz 
narahatlığmı  qətnamadə  «yerli  errnəni 
qiivvobrinin 
Azar­
baycan  RespublİKasmm  Kəlbəcər  rayonuna  son  miidaxibsi» 
şəKİmdə 
ifadə 
etməsi  sənədin  başlıca  manfı  cəhatbrindən  biri 
idi.  I b b   qətnamənin  lahiyəsi 
hazırlanarKən 
burada  göstəribn 
«etnİK  ermənibr» 
ifadasi 
Fransanm  təKİdi  ib   dəyişdiribrəK
204
«yerli  erm anibr»  ifadasi  ib   avəz  olundu.  Sənaddə  «yerli  er- 
rnəni  qüvvəbri»  ifadasinin  işbnməsinə  gəlincə  isə  bunun  İkİ 
sabəbi  var  idi.  Əvvə'a,  regionda öz mövqelərini  qoruyub saxia- 
maq  "və Ermənistanda  öz mənafelərim  həyata KeçirməK  istayən 
bir  sıra  d ö v b tb r  bu  m əsəbdə  Ermənistanın  təcavüzıcar  dövbt 
ıdmi  tamnmasmı  istəmirdibr.  iKİncisi isə, Dağlıq Qarabağda az 
sayda  yaşayan  crmani  əhalisindan  onlarm  təxminon  yarısmdan 
çox  sayda  ordu  yaratmaq  mümkün  deyildi  və onlann  bu  qadər 
ərazinı  işğal  etməıc  üçün  heç  lazımi  səviyyədə  hərbi  qüw ə 
yaıatması  da т й т к й п  deyildi.  Dördüncü burada «bütün işğalçı 
qüw ələrin  Kalbəcər  rayonundan  və  Azarbaycanm  bu yaxınlar- 
da işğal  olunmuş başqa rayonlarından  çıxanlması» tabb edilar- 
кзп  Azarbaycan  arazisinin  Kİm  tarafındən  işğal  edilməsi  dəqiq 
göstərilmirdi.  Beşinci,  qətnamədəKİ  «bu  yaxınlarda»  fiKri  bir 
qadər  mücərrəd  olub,  anlaşılmaz  idi.  Işğalçı  qüvvəbrin  təıccə 
Kalbacsrdən  va  bu  yaxmlarda işğal  olunmuş başqa rayonlardan 
yox,  bu  vaxtadaK  işğal  olunmuş  büffin Azarbaycan ərazisindən 
çıxanlması  tə b b i  irəli  sürülməli,  sənaddə  işğal  olunmuş 
ərazibrdən qoşunlarm çıxanlmasmm müddəti dəqiqbşdirilməli 
idi.  Nahayət,  qətnamanin  təb b b rin i  yerinə  yetirməyən  dövbtə 
qarşı  hər  hansı  bir  qəti  todbirin  görübcəyi  sanəddə  öz  ƏKSini 
lapmamışdı.
BMT-nin  müvafıq  qətnaməsinə  baxmayaraq  Ermanistan, 
nəinKİ 
onları  ycrinə  yetirmadi,  işğal  olunmuş  torpaqlarda»  əl 
çəıanədi,  OKsinə,  Azarbaycanm  yeni-yeni torpaqlarını  zabt etdi. 
Işğalm növbəti qurbam Ağdam rayonu va onun Kandbri oldu
B eb   bir  şəraitdə  Ermənistan-Azərbaycan  sərhaddinə  va 
münaqişə  zonasma  BMT  qoşunlarınm  gatirilmasi  məsabsi 
gimdəmə  çıxdı.  Bu  isə  пэ  rəsmi  dairəbrdə,  nə  də  ictirnaiyyat 
arasmda müsbət qarşılanmadı.
Hcç  şübha  yoxdur 
k
İ,  BMT  qoşunları  bölgadə  yerbşdiri- 
lardisa  Ermanistan  silahlı  qüvvabrinin  işğal  etdiyi  Azarbaycan
Azorbaycan RespublİKasımn xarici siyasətindz
___________
Ermənistan-Azərbaycan  Dağlıq Qarabağ münaqişdsi
205

H.İ.Məmmədova
ərazisinin azad edilməsi,  Ermənistan hərhi  qüw ələrinin  çıxarıl- 
ması çətinbşə bilərdi.
BMT silahlı  q ü w əb fi  bu təşKİlata üzv  olan  bütün  öIk  ,'эг 
tərəfındən  maliyyələşdirildiyi  və  həııı  də  maiiyya  təchizatı 
baxımmdan  imxana  maliıc  olmadığı  üçün  Rusiya  bundan  sui- 
istifadə edərəK BMT bayrağı altmda öz qoşuniarım  ya da MDB 
iştiraKçısı  olaıı  d öv btbrin  sülhməramlı  qüvvəbrini  buraya 
yeritməK  istəyirdi.  0 ,  bu  barədə  BMT  TŞ-yə  d ə fə lə rb   təKİif 
vermişdi.  Rusiya  höKuməti  bunu  1992-ci  il  20  m art  tarixli 
«MDB-də siiihü qorumaq üçün KOİleKtiv qüvvəbr və  hərbi  mü- 
şahidəçibr  qrupu  haqqında»  sazişb  əsaslandırırdı.  Rusiyanm 
təfddinə  baxmayaraq  b eb   bir  saziş  Azərbaycan  höKuməii  tərə- 
fındən imzalanmamış, rəsmi  orqanlarda bu  barodə  heç  bir qərar 
verilməmişdi.
Məlumdur  Kİ,  sülhməramlı  əməüyyatlar 
aparmağa 
yalnız 
BMT  və  ATƏT-in  hiiququ  vardır.  MDB  qıivvəbri  Isə  ancaq 
beynəlxaiq  təşKİlatlarm razılxğmdan  sonra  sülhməramh  qüvvə- 
brin  tənribində təmsil oluna  bibrdi.  BMT  nizamnaməsmin  52- 
ci 
maddəsinə  görə,  «regional  sazişbrin  və 
təşKİIatlarm» 
sülh- 
məramlı  əməliyyatlarda 
iştiraK 
etməsi  üçiin  onlann  fəaliyyəti 
BMT-nİn  prinsipbrinə  və  m əqsədbrinə  uyğun  gəlmoü  idi. 
«Beb  «uyğunluq» isə 
həmin  toşKİIatların 
ö zb ri  vasitəsib deyil, 
BMT  mandatı  ilə  müəyyənbşdirilir.  BMT  isə  b e b   mandatı 
MDB-yə vcrməyib» (152,  115).
Rusiyamn  mövqeyi  beynəlxalq  nonnalara  uyğun  gəl- 
mədiyi üçün BMT onun münaqişə zonasmda  sülhməramlı  əmə- 
liyyatlar aparmasma razılıq vermədi.
Ermənistan-Azərbaycan  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinə 
dair  B M I  ] Ş-nm  822  saylı  qətnaməsi  qəbul  edildiıcdən  sonra 
ABŞ,  Rusiya,  TürKİyə  may  ayınm  3-də  siiJh təşəbbüsii 
i b  
çıxış 
edərəıc 
təKİifbr 
planı işləyib hazırladıiar (508).
Adı  çəıribn  ÖİKəbrin  münaqişə  üzrə  «Təxirəsalmmaz 
tədbirbrin  dəqiqbşdirilmiş  cədvəli»  Azərəbaycan  və  Ermənis-
206
ta m n  
müzafärəsinə  təqdim etdi.  Həmin  sənəddə  erməni  qoşun- 
larım n  
Kəlbəcərdən  çıxanlması  və  hərbi  əməliyyatiarm  dayan- 
dmlması m əsəbsi öz əKsini tapmışdı (61,  67).
Üç  dövbrin  -   ABŞ,  Rusiya,  TürKİyənin  birgə  qərarma 
görə  cəbhədəKİ  hərbi  qüvvəbr  1993-cü il martm  27-пэ qədər er- 
məni qüvvəbri  İşğal etdiyi Azərbaycan ərazibrindən çıxanlmalı, 
sonra  vəziyyət  bərpa  olunmalı  idi.  Üçiüyün  qəbul  etdiyi  qərara 
görə  cnnoni  tərəfı  mayın  7-dən  9-dəıc  qoşunlannı  Kəlbəcərdən 
çıxaracağma dair bəyanat vennəli, tərəflər hərbi əməliyyatlan  60 
güulüK,  yəni  mayın  12-ədəK,  dayandıracaqlarmı  elan  etməli, 
mavın  14-də  beynəixalq  müşahidəçibr  Kolbəcardən  erməni  qo- 
ştmiannm çıxarılmasınm başa çatdığım təsdiq etməli idibr.
Mayın  17-dən  isə  «5+1»  məsbhətçibrinin  danışıqları 
Cenevrədə  davam  etdirməsi  və  maym  24-25-də  Romada 
ATƏM-in  MinsK  qmpunun iştiraKi  ib   m əsbhətbşm əbr aparıl- 
ması nəzərdə tutulurdu (61, 67).
Azərbaycan  tərəfi  bu 
təK İiib ri 
vaxtm da müzaıdro 
edoroK 
münaqişənin  sülh  yolu  i b   həllinə  tərəfdar  olduğunu  bildirərəK 
may  aymın  6-da  sənədbri  imzaladı  və  sənədlər  təıdif  verən 
tərəfbrə təqdim olundu.
Qoşunlanmn  mayııı  14-ədəK  çıxarılması  müddətinin 
müəyyənləşdirilməsim  erməni  tərəfi  etirazını  bildirdi  və  qo- 
şunlann  çıxarılmasını  bölgədə  ATƏM-in 
m ü şah id əçib ri 
yer- 
IəşdirildİKdən  sonra  həyata 
Keçirilməsini 
ləKİif 
etdibr.  Ən  bö- 
yüıc  pozucuiuq  işi  isə  erməni  tərəfinin  Türıciyənin  adını  təşəb- 
btisçübr sırasmdan çıxarılması